Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
baño balzago ifini dot. Ezteutsat ezer parkatu. Astar II 108. Kutxatika bele bat / Noek du bialtzen, / baña ez da
belea / batere biurtzen. It Fab 226s. Senti du beleak kantatu nahia. Gy 2. Arrano erregea yausten da menditik, /
Haragia beleak usnatu ordutik. Hb Esk 234. Noek kutxaren leio bat idikita, belea bialdu zuen, eta etzitzaion
itzuli. Lard 9. Gelditu zaizkan mami / puskak eramaten, / beliak lan askorik / apenas daukaten. Bil 44. Errekazepho
zilhoetan / bizi bada belea, / toki goretan arranoak / egiten ohatzea. Elzb Po 199. Espiritu ekatxgiña ikusi
dot aiñ asarre, / Belea baño baltzago aiñ illun, aiñ itzaltsu. AB AmaE 365. Txoriak ixiltzen dira eta beliak ere
bai, San Franziskoren esanera! Bv AsL 161. Bele beltxak haragi / puska bat mokoan / jan gogoa zadukan / haitz
baten kaskoan. Zby RIEV 1908, 759. Zer izanen da belea baino beltzagorik? HU Zez 131. Kanpo ederra, etxean
bela. A BGuzur 153.
(s. XX). Argitik illunera, Jaunagandik etsaiagana, usoak bele ta arkumeak otso egiteraño. Ag G 358. Beliaren
lumia lakoxe patilla baltzak daukozala arpegi-alboetan. Kk Ab I 92. Belien karrankak, errekatxoen marmarrak
edo aiñararen furrustadak entzuteaz. ADonostia Itzald II 12. Egiozu beleari munduko ongi guzia, belea bethi
bele, egun batez kanpoa hartuko dautzu. Dass-Eliss GH 1923, 489. Bi urthe badu hemen dela, goiz batez
ethorria, hazilan beleak gure landetara bezala. Barb Sup 55. Zuk daukazun sasoiaz belearen urteak arrapatu
bear dituzu. Mok 10. Usua ta belia / Mendian kantatzen: / Iruñeko neskatxak / ederki dantzatzen. Canc. pop. in
Jaukol Biozk X. Oni txekor bat kendu, ari bei bat il, beleen gisa ibilli ziran iru egun aietan. Or SCruz 52. Zozoak
beleari..., dakiguna. Ldi BB 30. Alostorrean nengoanean / goruetan, bela beltzak / Kua, kua, kua, kua leioetan.
"Negro cuervo graznó en la ventana". Canc. pop. in Or Eus 116. Belearen ipurtaldea baño beltzago zitun buruko
illeak. TAg Uzt 62. Noek deliberatu zuen leihoaren idekitzea eta bele bat igorri zuen handik. Belea etzen itzuli.
Zerb IxtS 14. Maite-lillurak debekatzen baititu gizon guziak [...] hil-beharraren abotsaren entzutetik, bele beltz
iragarle batena antzo. Mde Pr 371. Belea baiño zaharrago baldin baaiz ere. Etxde JJ 77. Zegamarrei "belazaar"
deitzen diete. EgutAr 16-5-1957 (ap. DRA). Bildots-ardiak jan, beraz, gure otsoak? Gaxua, bera bai jan
ebela laster bele ta miruak. Bilbao IpuiB 53. Bele, pika, garratoin eta urtxintxak ederki goxatzen ziren anartean
Jainkoaren lorian. JEtchep 48. "Oizko belea beti Oizera" / esakeriak diñon lez. BEnb NereA 71. Alostorreko
belak, / Maspeko mollarri, / Zubeltzutorren il zan / andre gorulari. NEtx LBB 362. Nik tiroz hiltzen ez banitu /
beleak eta azkonak. Xa EzinB 125. Hor ari da, bada, [...] belea baino beltzagoak nondik zurituko dituen. MEIG
VIII 35.
v. tbn. Arch Fab 77. Arr GB 43. ChantP 348. Jnn SBi 115. Ox 86. Etcham 204. Ir YKBi 281. SMitx ARanz 84.
Arti MaldanB 195. Mattin in Xa EzinB 94. Berron Kijote 153. Bela: fB Ic I 70. Zav Fab RIEV 1907, 540.
Bele jauna zagon gazna bat moskoan. Arch Fab 75. Musde bele zegoen haritz tontorroan, / Haidorrik
zadukala gasna bat mokoan. Gy 1. Egun on, Musde Bele, / zer jaun ederra zu! Zby RIEV 1908, 759.
"Belea egondako esolan bustitako taloa baiño gozoago dek ori, eso es más dulce que torta de maíz mojada en
estaca en que hubiese estado un cuervo (G-to)" A EY III 280. "Belia egondako esolia baiño obia, gauza bat
jateko eskaxa dagoenean hau esanez kontsolatu ohi da: Etxaok edar-edarra, baiña belia egondako esolia baiño
obia bai beintzet" Elexp Berg. Ortik sortu zan lenagoko esaera bat. Mutillak sartaiñan artoa busti ta jaten
zuenean, koipe gutxi bazan, amari esaten zioten: --Ama, emen eztago koiperik. --Bai, oraindio belea egondako
lekuan baiño obe dek or. And AUzta 51.
"(BN), terme de numération et d'élimination dans un jeu d'enfants. Baga, biga, higa, laga, boga, sega, zahi,
zohi, bele, harma, zamuka, zamari, dutxulu, beharri (celui sur lequel tombe le mot beharri sort du groupe)" Lh
(s.v. zamuka).
- BELE ALORTI (Lar, Hb ap. Lh). "Merendero, cuervo merendero, el que anda por los sembrados, bele alortia"
Lar. "Bele-alortia, merendero" Izt C 197 (en una lista de nombres de aves).
- BELEAREN. "Beleana. Nidada del cuervo. Atx-bittarte baten agiri ziran belianak" Etxba Eib.
- BELEARENA EGIN. "Belearena egin, escaparse, por ej., de alguna taberna sin pagar la cuenta; litm.: hacer lo
del cuervo (G)" A EY III 285.
- BELE EME. Cuervo hembra. Belea egiña duk orakletarako; / Aldiz bele emea gaitza anontzatzeko. Gy 227.
- BELE-ERROI (O-SP 221 SP; belorroi V-arr ap. A; belerroi H). Cuervo. "Bele erroia, ou simplement
erroia, c'est un vieux corbeau" O-SP 221. "Eskualde batzuetan belerroia erraten diote belaxagari" Dass-Eliss
GH 1923, 491. "Belorroi (V-arr), cuervo grande que no se junta en bandadas y saca los ojos a los corderillos" A.
v. erroi. Estomaka agertutik bele erroiak gibela / Ausikitzen lioela eta altxatzen okhela. EZ Man I 101.
Arranoa eta bellarhoia: bortietan lehertu kabaliak garbitzen dituzte. GaztAlm 1934, 54.
"Belarroi, gavilán (BN-mix). Por una gallina que anda mal, dicen: belarroiek jokhatia (Lander)" DRA.
- BELE-FIKA. v. belamika.
- BELE-KUME. v. belekume.
- BELE MOKOGORRI. "(Hb) corneille (au bec rouge)" Lh.
- BELE-OIN. "Chrysanthemum, beleóña, beleoiñlórea" Urt V 10. "Batrachium, errenunkula, kukuróña,
kukuroin loréa, belóña, beloin loréa" Urt III 276.
- BELE-OSTE. Bandada de cuervos. Larre-soroetatik lerro-lerro urrunduz, ega-oska ta kuatuz dator beleoste
ikaragarria. Ibiñ Virgil 77.
- BELE TXIKI. v. belatxiki.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
758