Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
kontentu zegon. Bil 81.
beldurtza. Temor. v. beldur. Orra norañokoa Jangoikoaren trumoi-seme onen argi egitea ta beldurtza.
Mb IArg II 142.
beldurtzaile, bildurzaile. Atemorizador. Esan legijo Sakramentu oni, Exorcista esaten jakon legez, etsai
bildurzeko, edo etsai kentzeko ordia. Edo Etsai-bildurzailia, nai Etsai-kenzailia. fB Ic III 285.
beldurtzeke, bildurtzeke, bildurtzake, bildurtzaka. Sin miedo, temerariamente. Komuninonera duaz alan
bildurtzaka, ta konfesino-komunino pekatuzkuakaz bizi dira kondenazinoeko arrisku andi baten. Mg CO 40.
Bazan makiña bat jende gudari artean erlijiñoaz par eta iseka egiten zutenak eta auen aurka bildurtzeke
oldartzen zen Harritxabaleta. Etxde JJ 21.
Ezin-jekia botaz ta arekin maindire, / jantzi-arin dioaz otzak bildurtzeke (bildurtu-gabe). Or Eus 136. Ta antxe
gelditu ziran biak, gertakari baltzen aurrean, etorkizun-laiñoaz bildurtzeke, itxaropentsu. Erkiag Arran 197.
Bera joango zan sarri Aloñara, aitonaren ordez, pagadietako bide itzaletan gora, baso piztien bildurtzake. Ag
G 133.
beldurxko.
- BELDURXKO IZAN. Dim. de beldur izan. "Beldurxko (Hb), un peu craintif, peu rassuré" Lh. Andredena
martxoko, behia larrean aseko: Erramu egunerako zezena da beldurxko (BN-baig). Inza NaEsZarr 2420.
bele (G, AN, BN, S; SP, Deen I 280, Urt III 351, Ht VocGr, Lar, Lecl, Añ, Arch VocGr, VocBN, Gèze, VocCB,
Dv, H, Zam Voc), bela (V, G-azp-goi-nav; Dv (V), H (V); -ea det. Mic; -aa det Lar, Añ). Ref.: A (bela, bele);
Lrq /bele/; Iz UrrAnz (belía), ArOñ (béla), To, Ulz (belé), Als (belí); SM EiPáj (bela); Etxba Eib (belia); Elexp
Berg (bela).
Tr. La forma bela la emplean los autores vizcaínos; entre los guipuzcoanos se encuentra en Guerrico y N.
Etxaniz. Con -lh- sólo la hallamos en Larreguy.
Cuervo; ref. tbn. a otros córvidos, como corneja, grajo, etc. "Belea, corbeau" SP. "Cuervo, belea" Mic.
"Cuervo, belea, belaa, erroia" Lar. "A éstos [cuervos carniceros] y a las cornejas, especie también de cuervos,
llamados beleak, belaak, y de aquí los Velaz y Velascos" Lar Cor 42. "Belia, cuervo que anda en los bajos" Mg
PAb 183. "Belea, belaa, erroia, cuervo" Izt C 197 (en una lista de aves). "Corbeau" Dv. "(G, L, BN, S), corbeau.
Syn. otserroia. Oihenart distingue belea 'corbeau' de erroia 'corneille'" H. "Bela. 1.º cuervo. 2.º corneja (O).
Erroiak beleari buru beltz, el cuervo (dijo) a la corneja cabeza-negra. Según algunos (V,...) bela es el cuervo
menor, que se reúne en bandadas, mientras que erroi es el cuervo grande, que anda por parejas y se aleja más de
los poblados. La corneja tiene otros nombres" A. "Béla, belía, el cuervo. Okela-bela bat, id. el grande" Iz ArOñ.
"Belia, el cuervo; bele bat; belazarra, el mayor, o sea, el que suele andar solitario o en pareja, el que se llama
propiamente cuervo" Iz To. "Bélia, el cuervo; belé bat" Iz Ulz. "Belí, el cuervo; bi bela" Iz Als. "Corvus corax.
Belia (Larrinua), erroi (V), arranbeltza (G-goi)" Arzdi Aves 163. "Corvus corone, corneja" MItziar Txoriak 183.
Cf. Ech 73r.: "Y los Velascos, que quiere decir muchos cuervos, y los Velázquez o Velásquez, que es lo mismo
que de Velasco, y los Velas, de belea, que es tbn. cuervo". v. erroi, otserroi, 1 belatz (2). Aper Bela (S. de
Añana, c. 932). CSM 26. Bela belaschez (1089). Arzam 164. Dominico mancebo filio Martini bele (1185). Ib.
164. Agrum Nepotum de bela belza (1179). Ib. 164. Konsidera itzazue beleak, ezen eztutela ereiten ez biltzen,
eta hek eztuté sotorik ez granerik. "Corbeaux". Lç Lc 12, 24 (He, TB, Oteiza, HeH, Dv, Brunet, Ol, Leon, Or,
IBk, IBe bele, Ker bela). Bela bik sar naxaitek Billarrealgo torrean. (Cantar de Rodrigo de Zárate). IC I 564.
Zuhaitzetan kontenplatzak xori bele guztiak, / Bere kreatzailleari formatzen eresiak. EZ Man II 17. Zuk haiza
diezadazu / infernuko belea, / ene ariman eztezan / egin bere ohatzea. EZ Noel 104 (cf. Dv: "EZ donne ce nom
au démon"). Beleak sarratsera. "Les corbeaux vont à la charogne". O Pr 87. Kanpoan urzo, etxean bele. "Il est
gai comme une colombe hors de sa maison, & triste comme un corbeau dans sa maison". Ib. 107. Erroiak beleari
burubelz. Ib. 151. Neke da beleaz auztore egitea. Ib. 652. Belea ikuz daite, xurit eztaite. Ib. 556. Arrozoin suerte
hau iduritzen zait dela belearen elhea, eta funtsik gabeko atso kontua. ES 158. Hala utzi zuen belea, zeña ilkhi
baitzen goaten zela eta bihurtzen zela urak lurraren gañean idor zitezen arteraño. Urt Gen 8, 7 (Ur, Dv, Bibl
bele, Ker bela). Edanen duzu ibaia hartako uretik, eta mezutu tut belheak zure hazteaz. Lg I 349. Athenaseko
akadoiak hil erazi zian haiñbat zialakoz belier begiak ziskatzen, ta plazergei ütsütü zütianian hegaltaz igorraiten
Egiat 266.
(s. XIX) Kanpoan uso, etxean bela. Mg PAb 172. Eruan ez dagijen kurrilloe, bela ta beste txori garau zaliak.
Ib. 150. Erroija da belá mueta leku goi edo menditubetan beti egon edo dabillena. Ib. 182. Bela batek ostu zuen
bein leio batetik gaztaia, ta eraman zuen arbola gañera. VMg 16. Bela batek janaria ekarri eta mantendu zuela.
Gco I 136. Aitari iseka egiten eta ama ezertan ez daukanaren begia atera dezeela beleak. AA II 64. Egunero
biraldu deust ogi erdi gozo bat bela baten bitartez. Añ MisE 74. Zelan berotu deitsadazan belarrijak. Bela bat
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
757