Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Ol, IBk, IBe beldurraren beldurrez).
- GIBEL-BELDURTI (SP, Dv, H, A). Desconfiado. "Gibel-beldurtia da maliziatia" SP. Gaixtoa bethi da
gibel beldurti, eta gogan behartsu. Ax 432 (V 281; v. tbn. 448 (V 292)). Behartu zen mandarinen eta xinatar
gibel-beldurtien amarruarekin gudukatu. Prop 1897, 274.
beldurtikeria, bildurtikeria. "Bildurtikerixia, cobardía. Bildurtikerixia, bestiak ipiñi burrukan eta norberak alde
eittia" Etxba Eib.
- GIBEL-BELDURTIKERIA. Desconfianza, recelo. Gure bidariak gibelerat itzultzen ikhusiz, bere gibelbeldurtikeriak
berriz hartzen hasi zituen. Prop 1899, 170.
beldurtiki. "Craintivement" Dv.
beldurtiro, bildurtiro. "Cobardemente, anutiro, beldurtiro", "temerosamente, bildurtiro" Lar.
beldurtitasun. "Caractère peureux, craintif" Dv.
beldurtitu (Dv), billurtitu (V-gip). Hacerse temeroso. "Devenir craintif" Dv. "Volverse miedoso. Akzidentia
euki nebanetik billurtitu ein naiz" Elexp Berg.
Atemorizarse. Zuk laguntzen balinbagaitutzu, ez dugu zeren beldurti... Barb Sup 57. Soldadoak, zuri zuria
eginak, beldurtitzen hasiak, elgarri kontra eman ziren berehala. Ib. 147. Ihardesten dio ez duela zeren batere
beldurti. "Qu'elle n'a pas lieu du tout de trembler". Barb Leg 129. Ordu arte ez zitzaizkonaz geroz sorginak
ohartu, batetarat ez othe zoan gutxiago beldurtiturik ere? "Ne revenait-il pas au même de trembler un peu
moins?". Ib. 134.
- GIBEL-BELDURTITU. "Devenir méfiant, ombrageux" Dv.
beldurtsu (Hb ap. Lh, Bera). Temeroso. "(Hb), craintif" Lh. v. beldurti. Gogo onez hartzen dut grazia,
zeinaren bidez egiten bainaiz humillago, beldursuago eta preparatuago neure borondateari ukho egitera. SP
Imit II 10, 3 (Ch atzarriago, Mst lotsorrago). Jainkoak ez dauku eman izpiritu beldurtsu bat, bainan indartsua,
karitatosa eta zuhurra. TB 2 Tim 1, 7 (He beldurkundezko, Dv uzkurtasuneko). Batek erran zuen harentzat,
halako errespetu beldurtsu bat erakutsiz. Larz GH 1959, 92.
beldurtu (AN-5vill-gip, BN, S; SP, Urt, Lar, Arch VocGr 211, VocBN, Dv, H, VocB), bildurtu (V, G; Lar, Añ),
billurtu (V-gip). Ref.: A (beldurtu, bildurtu); Iz ArOñ (billúrtu); Etxba Eib (bildurtu); Gte Erd 309s, 52; Elexp
Berg (billurtu). 1. (Intrans.). Asustarse, atemorizarse. "Adhorrescere, beldurtu, izitu, ikharatu" Urt I 165.
"Audax [...] beldurtzen eztena" Urt III 122. "Alebrarse, acobardarse" Lar. "Amilanarse" Lar y Añ. "(Intrans.)
soupçonner, se méfier de" H (que cita el ej. de Axular). "Lotsatzea, beldürtzea, effrayer, s'effrayer" Arch VocGr
211. "Temer o entrar en temor, sospechar un mal" VocB. "Bildurtu eiñ giñan aurrerago juaten, illuna zan ba
gañian" Etxba Eib. "Billúrtu, billúrketan, amedrentarse" Iz ArOñ. "Etzendukan zer bildurturik orregatik (G-azp),
ez duzu zer beldurturik (BN-lab), ez duzu zeren beldurtu (BN-lab), ez deukozu zetan bildurtu (V-arr) [...] etzu
zer(ga)tik beldurtu bearrikan (AN-gip)" Gte Erd 309s. "Arek ilko niñula beldurtu nintzen (AN-5vill)" Ib. 52.
Tr. Documentado desde Dechepare, es usado en todos los dialectos excepto el suletino y el roncalés. Lleva
complemento en gen. en Dechepare (que tbn. lo usa tras tema nominal nudo) y Leiçarraga, completiva con
subjuntivo en Leiçarraga, Aguirre de Asteasu y Hiriart-Urruty, con -(e)n en Axular, Duhalde, Goyhetche y
Arrese Beitia, y con -(e)la en Joannateguy, Barbier, Zerbitzari y Arradoy. Larramendi lo emplea con -tzeaz. En
DFrec hay 19 ejs. de beldurtu y 8 de bildurtu.
Kapitaina ere beldur zedin, ezaguturik ezen Romako burgés zela, eta zeren estekatu baitzuen. Lç Act 22, 29.
Kapitainak beldurturik, hezaz Paul zathika ledin. Ib. 23, 10. Zugan ereingo dan / ene azia / ez bildurtu, eze / ezta
gazia. Lazarraga (B) 1173vb. Beldurzen da eta prokuratzen du bekatu mortaletik atratzera. Ber Doc 164v.
Ikhusirik zein gauza guti edireiten den euskaraz eskribaturik, gogan behartu naiz eta beldurtu, etziren bideak
asko segur eta garbi. Ax 16 (V 6). Ezta izanen beldurtzerik, ez doloratzerik zure azken epheetan. SP Imit I 25, 1.
Nork ere bakearen denboran nahi baitu seguregi egon, hainitzetan gerla denboran edirenen da sobera flakaturik
eta beldurturik. SP Imit III 7, 4. Entzun diat hire boza baratzean eta beldurtu nauk, zeren eta builluzgorri
bainintzen. Urt Gen 3, 10 (Dv lotsatu naiz). Ez nadilla bildurtu zuri besteri gaitzesteaz, ez eta nai ere zuri besteri
ederresteaz. Lar STomas 1. Egia bada, gure funtsetik deus ez garela, [...], eziñ gaudezke beldurtu gabe. He
Gudu 44. Bitarte orretan izaten badu eritasun edo naigabenz andiren bat izu-beldurzen da. Mb IArg I 199.
Beldurtu ziran erritarrak ere. Ib. 118. Ea, zure deadar indarsu bat egidazu, bildurtu nadin. Cb Eg II 52. Elizako
pillarerik sendoenak tronpeta onen deia aditu ta dardar ikara dabiltza, ta ni, bildurtzeko añbeste kausa ditudala,
nago sorturik. Ib. 143. Profeta beldurtu zen eta eman zitzaion ihesari. Lg I 355. Kristauak etziran batere
bildurtzen. Ub 115. Bildurtu zan buruti biatzetara, ikara ebilkon bijotza. Mg PAb 216. Gogoratu egizuez, ta
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 754
mende.