Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
"Interior" A. "Estatua orrek barrena dena utsa du (B), barnea (BN-arb) [...] barnea hütsik dü" Gte Erd 156.
Iauregik iaka bete xingolaz, barnea eztupa et'arkolaz. "Le dedans". O Pr 262. Bide hark badiduri baia bat
bainan barne hartan ezta barratxo bat baizen, eta barne hartarat ezta joaten unzirik. INav 133. Orhitüz
Jinkoaren aitzinian girela, zoñek ikusten baitütü gure bihotzen barniak. Bp I 106. Obra on iduri hek guziak
kanpo ederra eta barnea gaixtatua duten fruituak bezala dire. Lg II 234. --Behar da erreglatü gure obrak,
kanpua eta barnia. --[...]. --Zer endelgatzen düzü obren barniaz? --Endelgatzen düt neork bere obren egitian
üken behar dien intenzionia, eta heen egiteko garra. CatLan 107. Justiziaren egartsu, / Saindutasunaren goseak /
egiten ditu dohatsu / Egiazki bihotz-barneak. 'Le fond du cœur'. Monho 144. Deus ez da higitzen; ezda barnerik
urruntzeko, ez kanporik aintzinatzeko. Hb Egia X. Bainan Apostoluek diote ikusi dutela [Yesus] piztua kanpo eta
barnetan, banazka eta birazka. Ib. 87. Bihi gogorrak lasto barnea bethea du. Dv Lab 40. Errekak zilho batera
eramaten du samatsaren urina. Zilho haren barnea egina izan behar da buztin joaz. Ib. 151. Garbitzazie lehenik
thazaren eta plataren barniak, amoregatik kanpua ere garbi izan dadin. SalabBN Mt 23, 26 (TB, Ip, Echn -en
barnea, Dv barnea; Lç -en barnekoa). Frota zazu terrina bat baratxuriarekin barne guzian. ECocin 10. Santa-
Luziako ospitalean haren ganbarak toki berezi bat bazuen kapera barneari datxikola. Laph 46. Izpiritu gaixto
hetarik nork daki zenbat eman ziren Sainduaren inguruan, etxolaren barneak eta kanpoak denak hartzen
ziozkatelarik. Jnn SBi 123. Kontatzen dü, denbora hartan ikhusten zela mürrü erre haien barnia argitürik. Ip Hil
202. Mendixka batzu omen dire han, askitto gorak; barne guzia harri. HU Zez 45.
(s. XX). Zenbat aldiz ez dugu zorigaitzez ikusten ongarri metako bafada, leihotik eriaren gainerat heldu
ithoka, gelaren barnea urrin likits batez bethea daukalarik! JE Bur 187. Mendiska bat baizik ez, bainan famaz
handi / Donamartiritarrek duten Dorre Mendi: / Kanpoz bertze larregain guziak iduri, / Barnea, urhe-zilhar,
laminen Jauregi. Ox 26. Xutitzen da, kaba iker, otharrea iker, paisola barnea iker. Barb Sup 83. Hola-hola
Frantzian mediku jakintsu batek eri batzuei erretzen ohi zuen sudur-barnea. JE Ber 87. [Ardoa] irestearekin,
sudur-barnetarat gibel-aitzin lanhotzen da pindarka. Ib. 28. Legar-zuri-mokor batzu lerratzen zaizkote kaskotik
zolaraino; arraildura batzuetarik ezagun da gei beretik egina dela lur-barnea. Ib. 17. Zitzi eta mami, papo eta
gibelalde ozar sobera dakusketalako, izia larru-barneari datxit. Ib. 86. [Eskualduna astekaria] barnea bezain
eder / gaineko axala, / ez dezoket atzeman / den mendren itzala. Etcham 214. Imin dozu oldia euren begi
barnetan. "En la profundidad de sus ojos has derramado la osadía". Laux BBa 138. Oraintxe digart, "etxe-barne
bizi" edo bodegón viviente diraleko [sic] oetaz, elerti-sail yolasgarria egin ditekela. Ldi IL 20. Nere etxe-barne
onek / izena Ilundegi. "Este interior de mi casa". Or BM 68. Baldin norbaitek bere etxeko edal-ontziak ta azpillak
kanpo-aldetik garbitu ta barnea berriz zikinkeriz betea uzten balu, zorakeri aundia egingo luke. Ir YKBiz 273.
Ango musika naasigarriak, ango dantzaldi lizunak eta mutillen agoetatik entzun zitun ausardikeriak, labea
bezela, sutan jarri zioten buru-barnea. TAg Uzt 56. Lili-gañean erle bat orain / ego txabalez jarririk / eztigai
ona miazten dago / aren barne xamurretik. EA OlBe 26. Ene bihotz barne huntan nik dudan on guzia / Zuk
dautazu sortzez ala haurrean ixuria. Iratz 158. Begiak nola ez ditu betetzen [Azkaineko elizaren] kanpo ederrak,
eta barneak nola ez ditu bihotzak perekatzen! Zerb Azk 13. Oihan barne guzia argi betean zekusan, zuzi goraz
argiturik. Mde Pr 165. Zenbait aldiz garbi-ikusle bihurtzen zen hau, hots, ezkutuak "ikusi" ohi zituen begien
lagungorik gabe, hala nola bere gorputz-barnea (autoskopia). Ib. 313. Mintzo mota oro belarriz; usain oro
sudur-zuloz; dastagarri oro agoz; gogor eta bigun, otz eta bero, legun eta latz, astun eta arin, gorputz guziz,
berriz, onen barne naiz landa. "Sive extrinsecus sive intrinsecus corpori". Or Aitork 253. Ba, bada, norbeit oro
baitazki... Bada norbait, norentzat barneak kanpo, eta ilhuna egun argi, baitira. Larz Senper 108. Lurgorputzaren
barneaz. Gatxitegi Laborantza 22. [Santa Grazik] edergaillü franko dü / kanpo barne güzietan: /
Eliza, oihan, ühaitz, / leze, arrolla, bortietan. Casve SGrazi 22. Gure lür barnetan / jarririk hor etsaiak. Ib. 84.
v. tbn. JanEd II 65. Zub 83. Gand Elorri 90. Xa EzinB 86.
Interior, alma, espíritu. "Barne beltza du, il a l'âme noire" Dv. "Barne ona behar da jasateko horren mihia, il
faut un bon caractère pour supporter son langage" Ib. Cf. BARNEA HUSTU, BARNE HANDIA IZAN, etc.
Barnea harro duen alkateak, aztaparretan ditu legeak. "L'âme tâchée". O Pr 490. Zeren gure pendurak kanporat
baikaramatza, eta hetan gogotik baikaudez, ezpagare seriozki sartzen gure barnetan. Ch III 44, 2. Kanpotiko
gaizak oro ments zütien, bena barnia graziaz eta zelüko konsolazionez betherik zien. Mst I 18, 3. Zeren Jinkuak
gure barnia ikusten beitü. Ib.19, 1. Bere nausia galtzeko beldurrak zaurtzen zituen hekin barneak atsekaberik
minenaz. Lg II 210. Ordean bere barnetan zuten zeruko argiak ezagut-arazi ziotzaten magoei haur haren baitan
Jainko gizon eginaren goratasun eta maiestate guzia. Ib. 114. Izan zaite kanpoz jende prestu eta berthute
dutenak bezala aphal, modest, arrai, bethi umorez berdiña. Bañan barnea izan dakioten zarratuba. Mih 36.
Gogo tristeak / iluntzen baditu / Gure barneak, / Animatzen ditu / Allegerantziak. 'Nos cœurs'. Monho 86. Gisa
hartan zabal hari bere barne guzia, eta entzun haren solasak eta abisuak. Dh 59. Hura da berthute bat kolera
zebatzen duena, eta zeinak gure barnea baitauka bakean eta deskantsuan. Jaur 378. Bere adixkide maitearen
saindu baten eskuetan ikhusteak handizki boztu zion barnea. Laph 125. Egin ditazke yende baten bi potret
suerte: bat haren kanpoarena edo itxurarena, bertzea haren barnearena edo karaterarena. Elsb Fram 165.
Emozu jendeari, bereziki bero idorte egun hautan, barnearen hatzemaiteko, berri fresko anitz [...]. Gero, ez hain
on; histen berehala. HU Zez 143. Bainan herriko mendiak itzaliz geroz, ez duenean gehiago lurrik ikhusten ahal,
nigarrak xukatzen dire, barnea deskantsatzen da. Arb Igand 28. Barne guzia eritua du, osoki goibeldua,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
74