Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
izaten ditu asaldanz eta beldur-ikar andiak. Mb IArg I 302. Ez arren aztu Jesemaniko Hortuan nigatik irunsi
zenduzan larritasun, bildur-ikara, estuera, bakartasun ta gogortadeak. Añ EL 1 93. Ze bildur ikaria niria bera
ikusi dagidanian! Ur MarIl 37. Bildur ikaraz dabil, lokatz ala arritzan, / Egingo ete daben ankea ipiñi. AB
AmaE 363. Hetan sartuz geroztik, / zer beldur ikhara! Zby RIEV 1908, 770. Ikusiz auzoen beldur-ikara, bi hitz
erran zazkoten ez behin ahanztekoak. HU Aurp 162. Bildur ikarak geldiarazten ditu, belarriek izutuki. Or Mi
114. Bikendik bildur-ikaraz, ondoan belauniko, maitea Andre Mariri goraintzi dio. Ib. 147. Ingurukoen gogoan
bildurrikara larria sortarazi nai ezpa-dozue, uxatu arin ezpanetatik Larretxeko sorgiñaren izena. TAg GaGo 29.
Andik datorren odeia jo oi da / denetan lazkarriena; / [...] / Beztu baledi, nekazarien / bildur-ikara ta arrena! Or
Eus 342. Bildur-ikaraz totelduta begiratzen dute baserritarrak leiotik soroetara. TAg Uzt 132. Uso-aldrak
eiztariaren aurrean izuturik, egaldia jasotzen duen bezelaxe, igesegiten zioten bildurrikaraz irudipeneko irudiak.
Ib. 249. Zure itzen beldur-ikaraz dardar nagokizu. Zait Sof 189. Onetxek batez ere eman oi zion bildur ikararik
aundiena. Etxde AlosT 28. Bat-batean, bildur-ikara batek astindu zion gorputza goi ta be. Etxde JJ 157.
Orregaitik nire gultzurrunak bildur-ikaraz bete dira; oiñazetan nago, arrituta nago, entzun eziñik; ikaratuta,
ezer ikusten ez dodala. Ker Is 21, 3. Eleiz-ondotik etxerantza igarotean artu eben bildur-ikarea. Bilbao IpuiB
229. Bildur-ikaraz dardarka be ez egoan ba gizajoa? Ib. 230. Laster asi zan kirrin-kurrunka, / kortako bazter
danetan saltoka; / karnazerua bildur-ikaraz / eta ugazaba makilliagaz. BEnb NereA 47. Beste bideren bat artuta
itzuli gaitezen, iñork ez gaitu-ta leengo ontara beartzen, ainbeste beldur-ikara eman dizkigun ezkero. Berron
Kijote 221. Beldur-ikaraz dar-dar doiñua / eta, miñaren miñez, errai-zatiak / mintzoarekin batera naasian. Ib.
153.
- BELDUR-IKARA EGON. Estar muy asustado. Noz joko eben, baldin biotzik / Ez beuken bada, / Azartuteko
iñoz igoten / Mendietara, / Gureak sarri deituagaitik / Zantzoka ara, / Lauak isteko beti begozan / Bildur ikara?
AB AmaE 44.
- BELDUR IZAN (AN, B, BN-ciz-arb, S; Urt, Lar, Dv, H; bildur izan V-arr; Mic, Lar, Aq, Añ, A; billur izan Vgip).
Ref.: Bon-Ond 157; Gte Erd 51; Elexp Berg (billur izan). a) (Aux. intrans.). Tr. Documentado desde
principios del s. XV (en una carta en dialecto alto-navarro), es de uso gral. En cuanto a sus complementos, el
caso en el que más frecuentemente aparecen es el genitivo, aunque tbn. lo hallamos con dativo (ya en
Dechepare), con instrumental y, con frecuencia aún menor, con destinativo. Si el complemento es una oración,
ésta suele aparecer en subjuntivo, o (sobre todo en los textos más modernos) con el suf. -(e)n; a partir del s.
XVIII tbn. la hallamos con -(e)la; con menos frecuencia aparece con radical vbal. o part., con -tzeko, -tzera, -
tzea, -(e)nez o -(e)lako.
Temer. "Temer, bildur-izan" Mic. "Audax [...] beldurreztena" Urt III 122. "Temer, bildur, beldur naiz, zera,
da, &c." Lar. "Beldur naiz, je crains. Ce mot ne s'emploie pas autrement comme adjectif" Dv. "Bildur izan,
temer, tener miedo" A. Perileki baiezila ezin noake hargana / eta agian hark orduian ezpaituke aizina; / badu
ere, beldur date; bertan doha harzara. E 135. Ezaizela beldur, sinhets ezak solament, eta hura sendaturen baita.
Lç Lc 8, 50. Ez dot egingo gauza gaxtorik, / oi ez dasazun: "bildur nax". Lazrraga 1175r. Gu ikharaz gabilza, izi
eta beldur gara, ezin iakinez zer gerthatuko zaikun geure heriotzeko orenean. Mat 300. Gau ilhunean bakharrik
dohana deusen perilik ez izanagatik ere, latz da, beldur da, izi eta ikhara da. Ax 432 (V 281). Hel zakizkit ene
Iainkoa, eta enaiz beldur izanen. SP Imit III 29, 1. Angeruak eta Arkanjeluak ikhara dire, beldur dira Sainduak
eta iustuak. SP Imit IV 1, 3. Harritzen tu ifernuak, / Hillak eta biziak, / Nahiz direla iustuak, / Beldur dire
guziak. Arg DevB 12. Ai bildur naiz, ta are bildur geiago iduki nai nuke! Cb Eg II 31. Aiek deadar: Jauna
dalako, / Pilatos, beldur bazera / Datorkiela geren anima / Orren odola gañera. Bast 41. Ene haurra, on da
beldur izan zaitezen. Mih 123. Esperánza ta beldúr / dut alde bietatík: / Orrengánik naiz segúr, / ta beldúr
neuregatík. LE Kop 155. Oraindino bildur bazara, oratu egidazu neure beste esku orregaz. Mg PAb 118.
Etzitzaion onela gertatu Tobias gazteari, bildur bazan ere ezkontzeko Sararekin. AA III 394. Gu ere orobat
[Salbatzaileak] segurtatzen gaitu ezin khordokatuzko konfientzia batez, beldur garenean, othoitz egiten
dugunean. Jaur 106. Aditu det zure boza paradisuan eta beldur izan naiz, larrugorrian nengoalako. Ur Gen 3,
10. [Nere bekhatuak] barkhatuak direnetz jakin-eskasean, nola beldur izanen ez naiz? Dv LEd 67. Ikusten dire
barkamendu eskez. Beldur dire! Hb Egia 13. Emen jendia konbertitu du, / ori predikadoria! / bildur diranak
animatzeko / badu abillidadia. Ud 144. Eriotzaren deadarra dirudi, eta nere biyotza beldur da. Camp Orreaga
22 (Iza ib. 26 bildur da, Dv ib. 30 lazten duk; ib. 54, 63, 82, 86, 90, 94, 98 (AN-gulina-5vill-erro-arce, B, BNbaig,
Ae) beldur da, ib. 102 (Sal) beldur zu; ib. 50 (AN-larr) bildurrik da). Bildur az, oskill ori? A BeinB 90. Ni
bildur nok, bildur! Enb 194. Emen bildur naizena gertatuko balitz, ez biurtzea obe izango litzake. Alz Ram 59s.
Zaldi gaxuek zezena ikusita bildur dira. Kk Ab II 127. Ez bildur ixan, ene gixona, kalterik iñok eztautsu egingota.
Otx 32. Ez adi beldur, nere Maiteder. "No temas, mi bella amada". Ldi BB 136. Zergatik beldur izan behar
nintzateke? Mde Pr 154. Nik nai nuke. Piarres, baiñan... beldur naiz. Etxde JJ 36. Beldur nauk. Emen gizonak
errez iltzen dituk. Salav 67s. Urretik ikusi nai du, baiña ez dio ikutzen. Bildur da ta nai du... NEtx LBB 104.
Bizirik larrutzeko gogoak ere ematen bait-dit, zu beldur ziñan bezela. Berron Kijote 62. Beldur nintzena
gertatzen hasia da. MIH 377.
v. tbn. Ch III 29, 1. CatLan 149. Jnn SBi 161. Ir YKBiz 31. Bildur izan: Erkiag BatB 157.
(Con gen.). "Enaiz deusen beldur, je ne crains rien" SP. "Etzarela deusen beldur, ne craignez rien" Ib. "(El
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
733