Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Elexp Berg (billur).
Tr. La forma beldur es empleada en la tradición septentrional y alto-navarra (aunque hay bildur en una carta
del s. XV y en AxN), y tbn. en la guipuzcoana, donde se emplea junto a un algo más frecuente bildur. Ésta última
es la única forma utilizada por Cardaberaz, Ubillos, Guerrico o Lardizabal, mientras que Iturriaga o Iztueta sólo
usan beldur; en Aguirre de Asteasu y las obras guipuzcoanas de Moguel sólo hallamos algún ej. aislado de
bildur (AA III 394, Mg CC 166), frente a numerosos de beldur. Arrue emplea beldur en GB pero bildur en May.
En la tradición vizcaína se emplea bildur, var. que usa tbn. Lazarraga; hay una vez beldur en el cat. de Busturia
(49), seguramente errata; cf. ib. 37 y 49 bildur. Formas con palatalización se encuentran en J.J. Moguel, Arrese
Beitia (billdur), Kirikiño, Echeita (bilddur) y otros textos vizcaínos modernos (billur). En DFrec hay 261 ejs. de
beldur (13 septentrionales), y 53, meridionales, de bildur.
1. Miedo, temor. "Miedo, bildurra" Lcc. "Haber miedo, bildur e[u]ki" Ib. "Cobardía", "temor" Mic. "Miedo,
bildurra, beldurra, izia, izua, ikara, iziapena, izidura, izialdura" Lar. "Assombro, espanto", "cobardía", "temor",
"recelo", "timidez" Lar y Añ. "Lotsa, beldür, larderia, crainte" Gèze. "Beldur-ra, crainte, peur [...]. Beldur
prend quelquefois un sens très rapproché de soupçon: Banian beldurra zerbait debrukeria huela gogoan, je
craignais, ou mieux, je soupçonnais que tu avais quelque diablerie dans l'esprit. Jainkoaren alderako beldurra, la
crainte de Dieu" Dv. "Beldurra (G, L, BN, S), bildurra (V, G) [..] crainte, peur [...]. Poltronnerie, lâcheté [...].
Timidité. Beldurrak dauka atzearen aitzinean, la timidité le retient devant l'étranger [...]. Soupçon,
pressentiment, appréhension. Badut beldurra gaizki atherako dela, j'ai dans l'idée, j'ai peur qu'il s'en tirera mal
[...]. Syn. izia, izua, uzua, izidura, iziapena, izialdura, peur, frayeur subite, larria, peur, horripilation, sukarasa,
zukurutza, effroi, épouvante, uzkurdura, herabea, peur mêlée de timidité, lotsa, crainte en général et peur causée
par le respect ou la honte; ahalgea, honte, timidité; ik(h)ara, crainte, tremblement; lardazkia, horreur,
horripilation, id. larria; asostoma V, G (de 'susto' esp.) id. izialdura; ollakeria V, G (de oilo 'poule'), id. ulikeria
G, L, BN, (de uli 'mouche') peur, lâcheté extrême; ohildura BN, S, peur des animaux qui les porte à fuir" H.
"Beldúrre, el miedo. Ori beldurre dunen, qué miedo tenemos. Enuen uste onenbertze beldur biar nuela izen" Iz
Ulz. "Bíllur, billúrra, el miedo" Iz ArOñ. "Estáu billúrrik, no hay miedo (V-ger)" Holmer ApuntV. "Bildurra
daukozu galtzuzko bustana daukozulako (V-ple)" Holmer ASJU 1969, 174. En AxN se explica beldur (80) por
bildur, asaldurik (338) y krinarik (353) por bildurrik, mengoa gabe (56) por bildurrik gabe. Cf. TAV 2.2.14: Non
irie tan apriesa iendo en romería: / Don Bildur lo levava, par la cabeza mía (Berceo Milagros de Nuestra
Señora). Cf. Baraib 141: "Bildurra, miedo"; LzG: "Bildurra, cobardía; miedo (Lagrán)" y VocNav: "Bildur.
Miedo, cobardía (Montaña]), "bildurra. Id. (Leiza, Larráun, Pamplona)". v. beldurtasun, beldurkunde,
beldurkizun, beldurkuntza, beldurdura.
Tr. De uso gral. Arranguren khondatzeko asti nuien frangoki, / ezein ere beldur gabe egoiteko zureki. E
155. Hori horla litzatela nizin neure beldurra. Ib. 223 (cf. infra ejs. con gen. objetivo). Eztuzula beldurrik,
eztukezu perilik, / gure auzian ezta izanen zuhaur bezi iuierik. Ib. 179. Ene arima Jangoikoagana beldurreki
partiturik, / Lagungabe bide luzean peril asko pasaturik (Elegía de Juan de Amendux, 1567). TAV 3.1.18.
Beldurra dut zuezaz, alfer trabaillatu naizén zuek baithan. Lç Gal 4, 11 (cf. infra BELDUR IZAN (b)).
Elementék beldur eta obedienzia erakusten zeraukaten. Lç Adv ** 1r. Haién ahoetarik beldurrekin eta
humilitaterekin Iaunaren doktriná rezebi dadin. Lç Ins E 8v. Inoen bildur baga. Lazarraga 1165v. Oi beazatu
badagi bere, / ez erakutsi bildurrik. Ib. 1182v. Bildur bat da abereetan ta asko gizonetan. RS 391. Azarkunzeak
bildurra uza bez ze ilteko edo biziko gudura goakez. "El atrevimiento auyente el miedo, que para morir o vivir
iremos a la guerra". Ib. 165. Gextoto oi danari bildurra jarraigi ta kaltea jarrugi. Ib. 341. Ze egik gatxik ta ze
euk bildurrik. "No hagas daño y no tengas miedo". Ib. 501. Zeuen gogoetan erran: Eztuk berdin Iainkorik, /
Atsegiñak har detzagun beldur gabe librorik. EZ Man I 86. Hunekin erakhartzen du bere gana beldurrak. Ib.
100. Infernuko bildurra edugitea. Cap 62. Hanbat usatzen duzu bekhatu egitea, hanbat segitzen duzu, non alde
guztiz beldurra galtzen baituzu. Ax 106 (V 71). Bizkondia, beldurrak diakarkek ahalgia. Saug 60 (tbn., con
alguna var., en O Pr 65). Beldurra bera zaldi. "La peur sert elle même de coureur". O Pr 86. Gauherdiraino
berzeren emasteareki, hal' ere beldurreki. Ib. 184. Maiz gogoetatsu gertaturik beldurraren eta esperanzaren
artean. SP Imit I 25, 2. Utzkik hire duda ilhunak / Eta beldurrak osoki. Gç 140. Non ageri baitira beldürraren
eta ahalkiaren zeñhariak. Bp I 65.
(s. XVIII) Inoiz ere galtzeeko bildur bage. OA 41. Ixillik egoten ez dakienak beldurrekiñ behar du minzatu.
Ch I 20, 2. Jauna, zure iuiamenduen ihurtzuria aditzen dudanean, beldurrak eta ikharak iharrosten tu ene
hezurrak. Ch III 14, 1. Ezpadu nai eskua eman / iragoko dut besoetan / eztu zer bildurrik euki / busti zaiztela
errekan. Gamiz 206. Urtean bein bederik aitortzea, edo lenago, bildurrik bada, hilteko perillik izanen dala.
CatBurg 30s. Diot bada bildurrikan gabe, etzala iñoiz-ere illundu San Agustiñen argia. Lar SAgust 7. Ez duzula
beldurrik, Debozionezko pratika-mulzu handi batek kausa diezazun nahaskeriarik edo enbarrazurik. He Gudu
137. Jinkuaren ükhezü lotsa, eta eztüzü ükhenen beldürrik gizonen izierientako. Mst III 36, 3. Izaten dituzte
beren ai-kak, beren kezkak eta beren naigabenz andiak, eta azkenean betiko galzen diralako barruntanzak eta
beldur-izunzak. Mb IArg I 302. Esan zuen garbi garbiro Jangoikoaren izenean bat ere beldurrik bage joanen
zela gizatzar hura garaitzera. Ib. 349. Eragabeko nere deseoen ondoren bildur gabe ibilli nintzan. Cb Eg II 153.
Galdu dedin bildurrak, / ozta antxiturik, / biurtuko dezu atzera / lepoan arturik. GavS 27. Guziak errespektuz eta
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
729