Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Baratciart); hasta dicha época lo que se emplea es belhauriko (belhaurinko en CatLav). En la tradición suletina la
forma más extendida es belhariko (belhaiko en algún texto moderno); hay tbn.un ej. de belariko en Lazarraga
(que emplea generalmente belauriko). Belairuko se encuentra en Hualde. La forma belaunbiko la emplean
autores vizcaínos como Moguel, Añibarro, fray Bartolomé, D. Aguirre o Enbeita; más modernamente la usa
Aresti. Hallamos además beleniko en canciones populares recogidas en Guernica.
1. De rodillas. "Arrodillar, belauriko jarri" Lcc. "Arrodilladura, belauriko jarritea" Ib. "Belhauniko iartzea, se
mettre à genoux" SP. "(De) rodillas" Lar y Añ. "Arrodillarse, belaunikatu, belaurikatu, belauniko, belauriko
jarri" Lar. "À genoux" VocBN. "Qui est à genoux" Dv. "Beláuneko jarri, ponerse de rodillas. Beláuniko jarri" Iz
ArOñ. v. BELAUNEZ, belaunika.
Belariko jarri zirean. Lazarraga 1154r. Ni belauriko jarririk. Ib. 1184r (v. tbn. belauriko ib. 1152r, 1153v,
1159v, (B) 1180vb). Donzella guztiak, daode belauriko. (Cantar de Bretaña). ConTAV 5.1.1. Belhauriko iarririk
egin zezan othoitze hekin guziekin. Lç Act 20, 36. Iar zaitezte belhauriko, eta erran itzazue Andre dana
Mariaren Letharinak. Mat 354. Nola egoten baitirade batzuk Mezakoan belauriko solamente belaun bates. Ber
Trat 31v. Arrazio da gauden belauriko bi belaunes ixilik eta geldirik. Ib. 28v. Imajina sainduaren oiñera naiz
hurbilltzen, / Eta haren aitziñean belhauriko humilltzen. EZ Man I 10. Belhauriko iar zaitezte / eskoin esker
herrunkan. EZ Noel 122. Birjinaren aitzinean belhauriko. Harb 116. Zaharra ezin barur diteke, belhauriko
orazinotan ezin dagoke, erromerian ezin dabilke. Ax 180 (V 122). Oera etzin baño leenago erloxu laurenez,
belauriko iasarri bidi. Cap 128. Zatozte dugun adora, / Belhauriko debotki. Hm 38. Aldare baten aitzinean
belhauniko iarririk othoitzetan zegoela. SP Imit I 25, 2 (Ch ahuspez emanik, Mst belhaurikaturik). Galdez nago
belhauriko, / Bihotza doluz hiltzeko, / Ah! noiz nauzun salbatuko. Gç 160. Goiz arratsez Jinkoa belhariko
othoitzen eztiana. Bp I 86.
(s. XVIII) Joan Konfesorien oñetara, da belauniko egin Kurutze Santeen señalea. Arz 54. Katixima akhabatu
denean, haurrak belhaurinko jar arazi behar dire. CatLav A 8r (V 9). Egon gaitezin belhaurinko. Ib. 272 (V
136). Belhaurrinko jarri behar da. Ib. 346 (V 168). Imini bedi Konfesorearen oñetan belauriko. El 94. Arratsean
oera etzin baño leenengo, jarriko da belauriko. Iraz 50. Haren aitzinean belhauniko jarririk erran zioen. He Mt
17, 14 (Dv, Ur (V) bel(h)auniko, Samper belauriko, Hual belairuko; Lç belhaurikatzen zela). Xarri ze belauriko
Maria Santisime, eta adoratu zue bere Seme Santisimoa (Ororbia, 1758). ETZ 97. Mundu guztiko er[r]einuak,
gloriak eta grandezak eta ondasunak abek guztiak emango dizkizut baldiñ berauriko paratuta adoratzen banazu
(Muruzábal). Ib. 65. Jaiki zela belauniko zegon tokitik. Mb IArg II 321. Ama Birjiñaren ofizioa, ta beste debozio
asko belauniko errezatu oi zituen. Cb Just 26. Goxean, eguerdian ta arratsean belauniko errezadu. Cb CatV 102.
Eman zen belhauniko Eliaren aitzinean. Lg I 364. Ea Kristioak, begira zaze M. SSri. beloriko paraturik. ETZ
154. Beztitü giren bezain sarri belauriko gure othoitza eginez. CatLan 109. Gorphutzez Elizan, izpirituz
kanpoan; belhauniko lurrean, gogoz munduko egitekoetan. Brtc 244. Dian ogenaren arauiala belhariko
jarrerazirik, 40 edo 50 makhila khaldi, hoiñ zoletan dereitzo emaneraziten. Egiat 225.
(s. XIX) Jar zite belhariko / orai sakratzeko / eta gero berhala / ere bai koruatzeko. Xarlem 1398. Graziaz
bellariko / nahi deizüt galtatü. Ib. 689. Lurrian auspaztubaz, belauniko jarriaz ta buruba beruntz makurtubaz.
CrIc 50. Dagoz belauniko, golpetu daruez bularrak, eskatuten dabee parkazinua. Mg CO 38. Esan zituan
belaunbiko iru Abe Mariak. Mg CC 182. Belauniko jarririk asi zan esaten iru Abe Maria. Ib. 182. Aita gurea ta
Kredo bat belauniko zerura adi. Añ EL 1 63 (EL 2 72 belaunbiko). Paratu zékio béin leprosobát belauríko
eskatzen zióla. LE Ong 14r. Jarri gaitezen Jaunaren aurrean belauniko. AA I 466. Ehun egunen induljentzia
irabazten dute, angelus belhauniko, ezkilak jotzean, erraten dutenek. Dh 92. Bere zeldan edo koru baztarrian
belaunbiko daguan monjiak. fB Ic II 191. Irudi orren aurrian belauniko ifinten garianian. Astar II 48. Emanen
zitiola munduko erreinu eta ondasun guziek baldin belauriko iarririk adoratzen bazuen (Goldaratz, 1833). ETZ
220. Guziak, istant berean, belhauniko jartzen ziren. MarIl 106. Asto bat, zamatua / guztiz erlikiaz, / zijoan iñon
ezin / kabiz fantasiaz, / zergatik, zutenean / jendeak ikusten, / belauniko ziraden / bereala jartzen. It Fab 123.
Jalki Luzien eta Romein jar. Neron mintza, belhariko hirurak. Mustafa 96 (ap. DRA). Almirante urgullusu onek
ponpareriaz eranzatu zeban metallu batean General Lezo belauniko beraren oñetan jarririk ezpata eskura
ematen ziola. Izt C 464. Jarririk belauniko bere aurrian eskatu eutsan, arren errukitu zedilla beragaz. Ur MarIl
59. Montes eta lagunak dohaz balkoinperat, / Belhauniko zezenen gakho eskatzerat. Hb Esk 219.
Cafarnaumeronz zijoala, legenardun edo soraio bat bidean belauniko jarri zitzaion. Lard 386. Yakinei ederrago
zaiote xingili, belhauniko baino. Hb Egia 73. Belhauniko erori zen, Salbatzaileari sokhorri galdez. Laph 59.
Desditxado, jarri zaite belauniko. Arr GB 88. Behar da Mahain Santiala modeski hüillantü, belhariko jarri. CatS
79. Belauniko jarririk / Berorren oñetan, / Abe Maria asi / Zaitez errezetan. AB AmaE 361. Muthil gaizoa eman
zen belhauniko, eta nigarra zariola galdetu zion barkhamendu. Jnn SBi 169. Behar ginduke belhauniko eman,
Jesusen oinen arrastueri musu emaiteko. Lap 210 (V 94). Ardo pikaro gaiztua, / ik galdu didak burua. / Exerita
ezin egon, / belauniko ezin jarri. JanEd I 129. Jesusen oinetan da / jartzen belhauniko. Zby RIEV 1908, 413. Ja
belauniko ministroak hoin gutiren oinetan; izialdurak odola osoki gatz-araziko zioten gehiago izan balire. HU
Zez 211. Felix Maria bere / egun guztietan / belauniko egoten da / Iaunari errezetan. Azc PB 101. Belaunbiko
dagoala bere aurrean. Itz Azald 90.
(s. XX). Belhaunika hadi, diotsate bere gizonek ere; eman hadi belhauniko. Prop 1903, 131. Elizkizun
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
724