Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
sartu ta yarri dira belaunbikoturik. Ldi UO 55. Gu txapel baten aurrean belaunikatu? Goen Y 1934, 102.
Belaunikaturik auzpez yarri zan lurraren gañean. Ir YKBiz 467. Aurrean belaunkaturik. Ib. 492. Belaunikatu edo
eseriko da aitaren oñetan. ABar Goi 74. [Jaun erretora] othoitz-alkian da, belhaunikatua, xanoa kaskoan. Lf
Murtuts 9. Hire aintzinean belhaunikatuko dituk egun batez hire aitaren seme guziak! Zerb IxtS 30. Begira emen
zuen erria / auzpez belaunikatua. SMitx Aranz 142. Emen nazu, o Jesus on eta guztiz gozo orrek, zure aurrean
auzpez belaunikaturik. NEtx Nola 39. Betea [...] bere ondoan belaunikatuta zeukala. JAIraz Bizia 90. Gizonak
areago ez zekien etsipenez negar-garraisiaka hasi, ala zorionaren onaz belaunikatu eta Izatea benedikatu behar
zuenetz. Mde HaurB 98. Badakit ba, handiegi nizala. Hortako niz belhaunikatzen. Egunaria 1-8-1956 (ap. DRA).
Belaunikatu zan Poliri lepo-aurreko txamarreko txuloan lorea jartzeko. Anab Poli 135. Eleizpera joanda,
alkarren ondoan belaunikatu zirean, ezkondu zirean egunean lez. Bilbao IpuiB 146. Geu bere belaunikotu egin
bear gara Jesusen aurrean. EgutAr 15-1-1959 (ap. DRA). Jesus basatzan belaunbikatzen da. Arti Ipuin 26.
Belaunika zaitezte! Arti MaldanB 221. Manatzen dautzut belaunika ziten zure aita erretoraren oinetan. Ardoy
SFran 335. Belaunikotu eta parka eskatzen jarri zan. Etxba Ibilt 468. Aldare zurian / aingeru sail zuriagoak /
adoratu ninduen / belaunbikaturik. Azurm HitzB 60. Belaunikatu nintzan bertan da / egin nun otoitz umilla. Uzt
LEG II 12.
v. tbn. CatLuz 34. Zab Gabon 81. CatJauf 43. Urruz Zer 117. Ill Pill 10. Ox 165. ArgiDL 23. TAg Uzt 276.
Etxde AlosT 95. Erkiag Arran 172. And AUzta 100. Osk Kurl 190. Larz Senper 112. Gazt MusIx 21. Berron
Kijote 36.
(Con dat.). Arrodillarse ante. Sainduen imajinak elizan edukitzea eta hei belhaurikatzea, manamendu hunen
kontra othe da? Mat 104. Biak lurrean zitzaizkon / behin belhaurikatu, / gero buruak ziotzoten / lurreraño
makhurtu. EZ Noel 58. Jesüsen izenetik landan, zoin izeni oro belharikatürik, zer izen handiagorik eta
lotsagarriagorik [...], baizik eta Mariarena? Mercy 14. Gero aitzinian belhain batez belharikatzen zeitzün eta
kolpü emaiten zeizielarik erraiten zeizien "Salütatzen zütügü Jüdiuen Erregia". UskLiB 39. Ots au aditzen zuten
lekuan, guziak belaunikatu zekizkiola. Lard 54. Zenbat jainko gezurrezkori belaunikatu zitzaiozkan. Ib. 134.
Zezen bat oihan heietan / Egun oroz zen ikhusten, / Adar puntak su kharretan, / Haitz bati belhaunikatzen. Zby
RIEV 1908, 419. Emaztea dakion / hantxet belhaunika, / Buruko iletarik / herrestan dabilka. Zby RIEV 1909,
105. Belaunbiko nintzaizun, bijotza bildurrez. "De rodillas me postré". Laux BBa 108. Argatik belaunikatu
zitzaion, barkamena eskatzeko bezela. Ir YKBiz 97. Maiz Zu-ri, gure Iainko Orri, Elizan otoi usuz eta luzez
belaunika oi zitzaizun. Or Aitork 195. Dei egin zion bentariari eta onekin bakarka zaltegian belaunikatu zitzaion
aurrez-aurre. Berron Kijote 49.
Etim. Para la parte final cf. rom. fi(n)car, hincar. Cf. H: "Il se peut [...] que ce verbe dérive pour la seconde
partie de hincar, esp. hincarse de rodillas, comme le porte le texte de La Vieuxville ci-dessus belhaurinka, ou du
prov. hica, 'mettre, placer'".
belaunikatzaile, belaikazale (S). "Belhaikazale, qui s'agenouille" Lrq s.v. belhaika.
belaunikatze (Lar, Añ, Lecl), belaurikatze (Lar). Genuflexión, acción de arrodillarse. "Génuflexion" Lecl.
Lege naturalean asko zen bihotzeko urrikimendu batekin, eta [...], kanpoko zenbait seiñalerekin, kontu egizu
begi ailtxatze batekin, edo belhaurikatze batekin, Iainkoari berari kofesatzea eta barkhamendu eskatzea. Ax 523
(V 337). [Iainkoaren] ohoretan belhaunikatze xoil batek geiago balio duela munduko tresor guziek baino. SP
Gudu 100. Hasgorapen bakhar bat, othoitz labur, ordean bizi bat, belhaunikatze bat. He Gudu 122. Mistress
Olaz bi mutil burusturen erdian aurkeztuta, artazi ta belaunikatze [...] ta eskuan txapela zuela, iru burumakurtzeren
ondoren, azken itzulia eman zuenean, eskuzaparta ederrak entzun zituen. A Ardi 70.
Belaunikatzerik etzuen egin, artazi ta gora-gorak bai, ugaritxoegi noski. Ib. 70.
belaunikaulki, belaunka-alki. Reclinatorio. v. belaunaulki. Eskutik ereman zuen, khoroan barnaxago
egina zitzaioen belhaunka-alkhi, oihaleria ederrez aphaindu batetarat. Prop 1909, 230.
belauniko (V, G, AN, L; Lar, Añ, VocCB, H; -lh- L, BN; SP, VocBN, Hb ap. Lh, Dv, H), belhaiko (S),
belhainko (S), belairuko (R-vid), belariko (-lh- BN-mix, S), belarriko (Arch ap. DRA; -lh- S), belhauko (BNlab-ad-arb-mix),
belaunbiko (V-gip; Añ, Dv (V)), belauneko (V-gip), belhauninko (BN-arb), belhaunko (BNad),
belhaunku (BN-ad), belauriko (AN, Sal, -lh- BN-lab-baig-mix; Lcc, Lar, H; -lh- Urt I 417), belhaurinko
(Lh), belhaurrinko, beleniko, belhoinko (BN-bard), beloriko, berauriko. Ref.: A (belhaiko, belharika,
belairuko, belauniko, belauriko); A Apend (belaunbiko, belauniko); AtSac 61; Lh (belhainko); Lrq /belháiko/; Iz
ArOñ (bélaun), To (belaune); Etxba Eib; Elexp Berg (belaunbiko).
Tr. Belauniko, que se encuentra ya en Arzadun, es la forma más empleada en la tradición meridional desde
mediados del s. XVIII; hasta dicho siglo se emplea belauriko, general tbn. entre los alto-navarros de todas las
épocas (si bien hay berauriko y beloriko en textos del s. XVIII). Al Norte, fuera de los textos suletinos, domina
tbn. belhauniko desde finales del s. XVIII (anteriormente se encuentra en Pouvreau, Harander, Larreguy y
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
723