Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
gozo ona du gizon orrek; litm. rodilla dulce (G-nav)" A EY III 241. Etxe onetan gora, [elbarritua] Santuaren
faborez, ta pozez igo zan, da indar, edo belaungozo obea beti sentitzen zuen. Cb SIgn 174. Belaungozo ona
daukan, emazte ibildaunak geien bat usain txarra banatu oi dau. msOñ 238r. Irten zan iñork ezagutu etzezan
egunsenti berean, eta oñez belaungozo onarekin Mandresa-aldera jo zuen zuzen zuzen. Aran SIgn 20. Herriko
plazan gauoro "komeriyak" egin behar baditut, edo hilean behin kanpantorre batera igo, belaun-gozo hoberik
behar, lepezurra hautsiko ez badut. MIH 253.
2. "(AN-5vill, G), ágil" A.
belaunika (H; -lh- BN-lab-arb-mix; H), belaunka (-lh- BN-lab-baig-arb-mix), belainka, belaurika (H),
belharika (S; H), belhaika (H (BN, S)). Ref.: A (belharika); AtSac 61. De rodillas. "À genoux" H, que cita el
CatLav atribuyéndole la forma belaurinka, pero lo que se encuentra en éste es belhaurinko. v. belauniko; Cf.
belaunka. Tr. Bel(h)aunika se documenta en autores septentrionales y en Orixe (Duhalde emplea tbn.
belhauniko); bel(h)aunka en Prop y Etchamendi (que tbn. emplea belauniko), y belhainka en Inchauspe y el
catecismo suletino (donde tbn. se encuentra belhariko).
Jauntzi ta berehala egin goizeko othoitza, ur benedikatuarekin zeinaturik eta belhaunika jarririk. Dh 49.
Lanean ari nintzelarik belhaunika, sakramendu saindua zagon tokitik hurbil. JesBih 398. Haren oinetan ezarri
nintzen belhaunika. MarIl 74. Belhainka jar zite zunbait imajinaren aitzinian debotki. CatS 128. Sogizü, othoi,
hontarzünekin gure familia huni, zure hoinetan belhainka dagozünari. Ip Hil 267. Argi handi batek üngüratzen
dü eta belhainka erorten da. Ib. 11. Errege belhaunka zagoelarik, arthiki zioen ur benedikatua. Prop 1909, 230.
Anglesak eta Italianoak lerroka heldu ziren: belaunika galdatuko zuten gogotik pertzaren milikatzea. StPierre
28s. Bitartean, nire nagosi yauna kurpituan egoan belaunika. Or Tormes 113. Ondar ezoan guziok belaunika
oiuz esan genun. Or Mi 131. Huna nun gure Mañex / den belaunka jartzen / Eta bere moldean / otoitzari lotzen.
Etcham 78.
belaunikaleku. Reclinatorio. v. belaunaulki. Jaun aphezpikuaren belhaunikalekua aphaindua zen lema
batez [...], eta untzi bakotxak bere buia izenarekin ezarria zuen aldarerako eskaler hegian. Herr 10-11-1960, 1.
belaunikarazi (-lh- Dv A), belaunikatuazi. Hacer arrodillarse. "Belhaunikarazi, faire mettre à genoux"
Dv. Ez da han ni belhaunikaraziko nauen Yainkorik. Hb Egia 89. Etzuten nihor alde, eta halere oro
belhaunikarazi zituzten eta estali Eliza mendiaz. Ib. 153. Amak belhaunikarazten ohi ninduen [...] eta, bi eskuak
ahurraz elgarri ezarririk, erranarazten zaundan hitzez hitz othoiz hau. JE Bur 22. Andre ori aur-giteko omen
zegoan eta aren karraxietaz urrikaldu gabe, belaunikarazi ta tiroz il omen zun. Or SCruz 81. Lekaidabak
Maritxo Ramuntxoren aldamenean belaunikatu-azitzen du. Alz Ram 132.
belaunikatu (V, G, AN, L; Lar, Lecl, Añ, VocCB, H (G, V); -lh- BN-ciz; SP, HeH Voc, VocBN, Hb ap. Lh, Dv),
belhaikatu (S; Gèze Dv, H), belhainkatu (S), belhairikatu (H (S)), belairukatu (R-vid), belañikatu,
belharikatu (S; Gèze, Dv, H; belarrikatu Arch ap. DRA), belaunbikatu, belaunbikotu (V-gip; VocCB, Dv (V)),
belaunikotu (V-gip; Añ, Zam Voc), belaurikatu (Sal, R-uzt, Ht VocGr 326, Lar; -lh- BN-baig; Urt II 211, Arch
VocGr, HeH Voc, Dv, H), belaurinkatu. Ref.: A (belhaikatu, belairukatu, belharikatu, belaunikatu,
belaurikatu); Lh (belhainkatü); Lrq /belháika/; Iz ArOñ (beláunikau); Etxba Eib (belaunikotu); Elexp Berg
(belaunbikotu).
Tr. Belaunikatu es la forma más empleada en la tradición meridional. Al Norte belhaunikatu es tbn. general
fuera de los textos suletinos desde fines del s. XVIII (anteriormente se encuentra en Pouvreau, Haraneder y
Larreguy, en éste junto a belhaurikatu). Hasta dicha época lo que emplean los labortanos y bajo-navarros es
belhaurikatu, que se encuentra tbn. en Oihenart, Maister y en un texto salacenco de 1780; hay además
belhaurinkatu en CatLan. En la tradición suletina la forma más extendida es belharikatu (en CatS y en Inchauspe
junto a belhainkatu); en algún texto moderno se encuentra tbn. belhaikatu. Belaunkatu se documenta en Prop,
Leon e Iraizoz. La forma belaunikotu se encuentra en autores vizcaínos como Añibarro, Uriarte, Arrese Beitia,
D. Aguirre (que tbn. emplea alguna vez belañikatu), T. Etxebarria o Kerexeta; belaunbikotu, en algunos
vizcaínos desde fines del s. XIX y en Lizardi; belaunbikatu, en Beovide, Aresti y Azurmendi. En DFrec hay 3
ejs., vizcaínos, de belaunbikatu y 5 de belaunikatu.
Arrodillarse. "Belhaunikatzea, s'agenouiller" SP. "Appronare, plegatu, beheratu, makurtu, belhaurikatu" Urt II
211. "S'agenouiller, belaurikatzea" Ht VocGr 326. "Arrodillarse" e "hincar la rodilla" Lar y Añ. "Belhaunikatzea,
belhaurikatzea, belhaunen gainera erortzea" HeH Voc. "Belhaunikatu, se mettre à genoux" VocBN. "Beláunikau,
beláunikaitten, arrodillarse" Iz ArOñ. Cf. Dv: "Beaucoup d'auteurs écrivent belhaunika à cause du radical
belhaun, mais le pleuple dit belhaurika".
--Zer adorazione mota hemen kondemnatzen da? --Norbeit imajina edo figura baten aitzinean presentatzen
denean haren aitzinean othoitz egitera, belhaurikatzera edo gurtzera, [...], Iainkoa han erakusten balitzaiku
bezala. Lç Ins D 3r. Ethor zedin harengana gizon bat, haren aitzinean belhaurikatzen zela. Lç Mt 17, 14 (TB,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
721