Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
- BELAUNEZ BELAUN. De generación en generación. v. BELAUNETIK BELAUNERA, BELAUNIK
BELAUN. Yesusen arbaso edo aurrekoak belaunez-belaun aipatzen ditu. Ir YKBiz 15. Oraingo gizaldiak
belaunez-belaun (de generación en generación) ikasi dituzten beren ixtori ta ibillerak plazerki aipatzen dituzte
neguko gau luzeetan sutondoan bilduta daudelarik. Etxde JJ 16. Belaunez belaun berritzen dira utsak, eta beti
gertatuko da berdin mundua mundu deño. Txill Let 100. Piztiak lanean ari diranean, beti berdin ari zaizkitzu,
[...], gurasoak eta arbasoak eta tokabilasoak ari ziran bezala, berdin berdin ari dira gizaldiz gizaldi eta
belaunez belaun. Vill Jaink 73.
- BELAUNEZ BELAUNIKO. De rodillas. --Nola behar da Jinkoa othoitü? --Hur benedikatiareki ahalaz
zeñhatürik, belhañez belhariko kürütxe, edo Jesüs Jaunaren, edo Andre Dana Mariaren Imajina baten aitzinian.
Bp I 125 (cf. ib. unas líneas más abajo bi belhañez belhariko).
- BELAUN-HEZUR (b. hezur L-sar ap. A s.v. belaunburu; Lar, H, belhaun-hezur Hb ap. Lh; belhaiñ-hezur Sc
ap. A; Foix ap. Lh). Rótula. "Rótula, hueso redondo de la rodilla, belaun ezurra" Lar (v. tbn. s.v. choquezuela).
"Belhaun ezurra (V, G), rotule" H. "Choquezuela" A. v. belaunburu.
- BELAUN-FERRELA. "Belhain-ferrela (S), rotule du genou" Lh.
- BELAUN-GAIN. Regazo, zona sobre las rodillas (estando sentado). "Giron, belaungain (AN-egüés-olza),
falda (AN-ilzarb)" Bon-Ond 140. Dakus [...], nola zauka eginda igoten zion beste batzuetan belaun gañera,
ta miazkatzen ziozkala eskuak ta arpegia. VMg 20. Belaun-gañera [lanazko txakurra] saltatu. Iraola 129. Ipiñi
ebazan besuak gurutzetuta belaun-ganetan, eta [...] zati baten geldi-geldi egon zan, aurre-aldeko arri koskor
bati begira-begira. Kk Ab I 103. Arañegun goixian ikusi neban atarte-zapatari bat, lanian zintzo oin-ugalaz
gogor lotuta eukola belaun-ganian zapata bat zoruaz gora. Kk Ab II 14. Belaun gaiñean [illoba] jarriaz ta
musutuaz. ABar Goi 72. Eskuazpian bildu lenengo orri igarrak-eta, belaun-gañean oinarri eginda, besteakin
zartaka etenaz erazten diote artaburuari zorrozko jantzia. TAg Uzt 293. Allandek, bere belaun gaiñean kolpe
egiñaz, oraindik jaikitzeke baitzegon oean exerita, bere asmoak gañezka irauli zizkion. Etxde JJ 46.
Guardiazibillak aurrez-aurre, beren fusillak belaun gañean. Ugalde Iltz 45. Belaun gañean eseri araz beza
[neskatxa]. Lab SuEm 209.
- BELAUN GORRI. a) (En casos locales de decl. pl.). "Belhaun gorritan iarririk, étant à genoux nuds" SP.
"Belhaun gorritan iarririk, s'étant mis à genoux nus (Gç)" H. Belhaun gorrietan jarririk / Nagotzula aitziñean
/ Barkhamendu eske nagotzu, / Tristezia bihotzean. Gç 183. Belaun gorrien gañean lurrean belaunikatu eta bere
serbitzuak eskeñtzen ziozkan. Arr May 193. Belaungorrien gañean joango naiz Aranzazura, asmu orrek ondo
ertetzen badu. Ag G 239. Barkamendua eskatzeko, yar zaite belaun gorrien gainean (B). A EY I 79.
Belaungorritan, are geigotuz / ordurarteko nekea, / belaungorritan jetxiko zaizu / erromeri-sail luzea. SMitx
Aranz 135. Besteren etxean eta iri aundietako arrixkuetan jarri baño, belaun gorritan ibilli naiago zukean. NEtx
Antz 156.
b) (En sociativo pl.). Con las rodillas en carne viva (?). Mokanesak zaldiek begi inguruan, / Egon diten
geldirik zezen hurbiltzean, / [...] / Doidoia daude xutik, bizkar konkorrekin, / Erdi itsuak eta belhaun gorriekin.
Hb Esk 221.
c) "Belaun gorriz bere ezingo neukean egin, aun haciendo todo el esfuerzo, no hubiera podido verificarlo" Zav
Verbo 21 ( H y A EY III 286).
- BELAUN-GOZO. v. belaungozo.
- BELAUN-IKARA. Con temblor de piernas. Sasoia nai lu, berriro ere / ara txango bat eiteko; / damurik
dago belaun-ikara: / artatik ez sendatuko. Or Eus 383.
- BELAUN-IKARAKA. Con temblor de piernas. Azken-txanda eman zionari, lenengoz belarritik elduz, ara
nola asi zan mintzatzen belaun-ikaraka. TAg Uzt 192.
- BELAUN-IKARAZ. Con temblor de piernas. Geldi geldiro, belargazietan gaindi, Santaetara iritxi zen
belaun-ikaraz. Or Mi 121.Talo entzunik, eseri ta asi / nor bere sega pikatzen. / Belaun-ikaraz naiko lan dite /
sega ingurean kokatzen. Ib. 306.
- BELAUNIK BELAUN. De generación en generación. v. BELAUNETIK BELAUNERA, BELAUNEZ
BELAUN. Ezta [...] etxe onetara ezkondu mutil arrotz edo beste etxetakorik; belaunik belaun gizon etxeko
semeetati eldu da nigana. Mg PAb 91. Onetara, adarrik-adar (edo belaunik-belaun, lenago esaten zan lez), beti
seme nagusijetatik, Don Kazintto gaurko etxaunaganaiño. Kk Ab I 87. Yainkoek, baña, zirkin-eragiñaz astintzen
duten etxe-gañera, gaitz-mueta oro yausten dira, belaunik-belaun etorri datozen ondorengo ugarien zear. Zait
Sof 178. Belhaunik belhaun zueri esker / da begiratu azkarra / geure leinuak asmaturiko / theologia zaharra.
Mde Po 102. Kantu zantar guzietan, arrats guzietan, erri guzi guzietan, oarkabezko gezurra geienetan, belaunik
belaun esan den berbera birresaten dut nik. Txill Let 58. Euren neke ta ixerdiaz ataraten ixen deudie emen
guzti-guztiek, [...], biziteko bear eudiena, belaunik-belaun, antxineko zarretarik asi ta gaurkoetararte. Akes
Ipiña 22. Eta euren seme ta alabak, eta urrengorik urrengo, belaunik belaun, ur-ertzean jaio, azi, kozkondu ta
bizi izan diran jatorri osoko gizakiak. Erkiag Arran 85. Belaunik-belaun Prometeuren sutan irazekitako sua,
garra zeriola, iraunerazten aleginak alegin leiatu ziran. Zait Plat 23. Gizasemeak, gizaldiz gizaldi ta belaunik
belaun, jator ta egokitzat etsi dau lotsea. Erkiag BatB 153.
- BELAUN-JO. "Belaun-joa (V-m), dobladura del tallo de trigo, que ocasiona su muerte" A.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
718