Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
"geai [= 'arrendajo'], syn. uxkinaxoa", aunque advierte que es más probable la primera acepción). "Belaxiki (Hb),
par extens. geai" Lh. "(Pyrrhocorax alpinus Vieill). Belatxiya, belatxiki" Arzdi Aves 163. "Bele-txiki [...],
grajilla" MItziar Txoriak 185. Badakit, enzunaz beste gabe, neskatx gazte baten izena dagoala itxatsirik
liburutxo onen aurkean, jardungo dutela siñuka ez gutxik, diotela beren artean, iñoren lumaz janzi nai duela
bela-txikiak. VMg IX. Literaturako idazlanak ondu ditu hartan [Kornubieran], hala nola An Balorez
("Belatxikia" Kornubiaren ikur-hegaztia) deritzaion antzerki bat. Mde Pr 259s.
belatxikiar. "Grajuno" Lar.
belatxiko (V-arr ap. A), beletxiko (V-arr ap. A). "Belatxiko, vencejo (pájaro)" A. "Beletxiko, golondrina" Ib.
"Elizelai, txirritxori, zirrinkillu, belatxiko eristen dautsogu erdeldunak 'vencejo' eristen dautsoen txorijari" Altuna
Euzk 1930, 448.
belatxinga (V-arr-ger-m-gip, G-goi-bet; VocZeg (-ea det.), Hb ap. Lh , MItziar Txoriak), belatxingar,
belatxika (V-arrig-oroz, AN, BN), belatzinga (BN-lab). Ref.: VocZeg 287; A (belatxika); Lh (belatzinga); Iz
ArOñ; Etxba Eib (belatxingia); SM EiPáj; Elexp Berg. Chova; usado tbn. referido a otros córvidos.
"Belatxingea" Izt C 197 (sin trad.; en una lista de aves). "Grajo" VocZeg 287. "Corneja. Sg. Larrinoa, es un ave
conocida con el nombre de Pyrrhocorax alpinus" A. "Belatzinga, hobereau (le). [...] Mirotza baiño tipixago
izanagatik, ez litake errex hartarik berextea, mokoaren bi sahetsetan bizar beltz bat ez balu. Xori tipiak arras
maite ditu: allardak halere bertzeak baino nahiago. Ezinbertzean bakarrik lothuko da mamutxeri eta guziz
larrapoteri. Zuhaitzetan eta harroka zilhoetan egiten du bere ohantzea. Haitz-xoria berdin erraten diote leku
batzuetan belatzingari" Dass-Eliss GH 1923, 380 ( Lh). "Belaxinga (Hb), corneille" Lh. "Belatxingea [...],
corneja" Altuna Euzk 1930, 502. "Variedad de cuervo" Etxba Eib. "Chova piquirroja, (Coracia pyrrhocorax),
crave à bec rouge. Belátxinga. Belatxingaak, las chovas piquiamarillas" Iz ArOñ. "Chova piquirroja" MItziar
Txoriak 187. "Corneja negra, (Corvus corone)" SM EiPáj. "Grajo. Bela hankagorri bat. Rioja aldian belatxinga
bandara galantak ikusten die" Elexp Berg. v. bele. Txotxaren agertzearekin bat, olloak karakaka asi ziran,
eta xaguxar eta belatxingak egalka. Eston Iz 89. Primaderan eta udazkenean nun-nahi kausi ditake belatzinga.
Dass-Eliss GH 1923, 380. Makilla kakodunean belatxinga zegoen kuzkur, ta aren ondoan ollo zuri bat, eta
arkaitzeti zilintzan bae bat. 'Corneille'. Or Mi 72. Aizaro bildurgarrietan, sorgiñaren aurretik olloaren karaka
entzuten zen eta belatxingarren ega-ukaldia. Ib. 72. Naiz erriak bestela uste, ontza, mozoloa, untza ta belatxinga
gautxori arrapariak, nekazariaren lagunak dira. NekIr 65. Arte arro gaiñetik eta ezker-aldetik, edonolako auzi
berriak mozteko belatxinga batek adieraz ezpazidan, ez zure Meri zaharra ezta Menalk ber-bera ere, ez
zitezkean bizirik. "Cornix". Ibiñ Virgil 59. Belatxinga nekagarriak aldarri betean euriari ots-egiten dio ondar
legorrean bakar dabillen bitartean. Ib. 77.
- BELATXINGA MOKO-HORI. "Belatxinga moko-oria, Pyrrhocorax graculus, chova piquigualda" MItziar
Txoriak 187.
belatx-kume. v. belazkume.
belatxo, belatxu. Dim. de 1 bela. Cf. Lar: "Velacho, voz bascongada, es diminutivo de bela". Etsaiaren La
Capitana aldondu zanean ekin zitzaion Don Antonio Almirantari, eta kanoi tiro batekin bota zion belatxo
proakoa. Izt C 442. Neure lagunok, bai marinelak / o'in honi zer'in geinio? / Belatxu bati amarradute / ureri
emon geinio. (V-arr) Balad 141.
1 belatz (BN, S; Lcc, O-SP 226 SP, Lar Sup, Hb ap. Lh, H, A, VocNav), belatx (L, BN; SP, Dv, H), belats,
pelatx (L-ain; Dv). Ref.: A (belatz, belatx, pelatx); Lh (belatz, belatx); Lrq /belác/. 1. Nombre aplicado a
diversas aves rapaces. "Azor, belatza " Lcc. "Belatz veut dire proprement un épervier" O-SP 226. "Eskuko
xoria belatxaren esperanzan utzi duzu, vous avez quitté le certain pour l'incertain" SP (con la indicación pr. de
'proverbio'). "Azor, ave, belatza , aztorea" Lar Sup (que lo toma probablemente de Lcc). "Belaza,
azorearen antzekoa" Izt C 197 (en una lista de aves). "(BN), épervier" Dv. "Pelatx. En quelques localités on
confond pelatx avec belatx, épervier" Dv. "Belatxa. Épervier, oiseau, faucon en général. Syn. xaflaxa (V, G, L,
BN), mirotza, belaioza (Is), xapalatxa (G), aztorea (G, L)" H. "Belatx (Lc, BN), gavilán" A, que para la forma
belatz cita a Oihenart. "Épervier. On dit plus souvent esparbe" Lrq. v. apobelatz, zapelatz, gabirai, mirotz,
aztore, belaoitz. Tr. Documentado exclusivamente en la literatura septentrional, aunque se encuentra como
nombre propio en documentos navarros medievales. En Goyhetche se encuentra belatxa, con -a constitutiva.
Agro de Gomiz Belatza (963). BGCard 15. Nunnu Belagga (991). Arzam 165. Alia vinea en valleio
de belatza (1084). Ib. 165. In belatz mendia (1235). Ib. 165. Iauna hagoan iduki zazu ene hegatsa /
Egin ohi tutzun legez uso eta belatxa. EZ Man I 106. Belatz duana ez utz hagati, austore jingei denagati. "Ne
laisse pas aller l'épervier que tu tiens sur la perche, pour l'espérance d'un autour qui te doit venir". O Pr 85. Xoria
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
712