Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
(belarriondoko); Lh (behar-ondoko); Iz ArOñ (beláarrondoko); Etxba Eib (belarondokua); Elexp Berg; Gte Erd
304. 1. Bofetada. "Behar ondokoa, soufflet" SP. "Alapa, mazelákoa, matraillákoa, [...] beharondókoa" Urt I
470. "Soufflet, beharondokoa" Ht VocGr 426. "Bofetada, bofetón [...], masalleko, matralleko, matalekoa,
autzekoa, belarrondokoa, zaplada, zinkeia, ukaldia" Lar. "Soufflet, mathelako, beharrondoko, buhader, hauspo"
Gèze. "Beharrondoko, soufflet sur la joue" Dv. v. belarrizkinako, belarrizaldeko, masaileko, ahutzeko,
zaflako. Ikhusiko duzu emazte gaixto bat, hasten dela oihuz, [...], zeren bere senharrak, soberaniak gainez
eginik, behar-ondoko bat eman dioen. Ax 517 (V 333). Baldin lurreko Errege bati behar-ondoko bat emaiten
dioenak gaztigu handiagoa merezi badu, edozein bertzeri emaiten dioenak baiño. Ib. 609 (V 391). Zenbat illetiraka,
zenbat ostiko, zenbat bear-ondoko edo masalleko etzituen Jesus Onak artu? Mb JBDev 15 (ed. 1900, 37
belar-ondoko). Esan ta egin ematen dio / Bere arpegi ederrean / Belarrondoko portitz bat, zeñez / Ezarri zuen
lurrean. Bast 14. Izan zuen atrebentzia behar-ondoko bat emateko nausi dibinoari. Lg II 261. Blasfemia asko
esaten eutsezala bere izen santuaen kontra, eta estaldurik bere arpegia, emoten eutsezan belarrendoko [sic]
andiak. Oe 155s. Emoten deutsa konfirmau onduan belarondoko txikin bat. CrIc 134. Eman zion etsaiak juduari
belarrondoko edo masallako ikaragarri bat. Mg CC 224. Neskatilla onek atzeratu eban gorputza, baña bai
prestau bere besua emoteko belarondoko ain sendo ta zolija, zein da ikariaz, ta uste bagako esku ezartiaz, jausi
zan beera [mutilla]. Mg PAb 106. Haren aurpegi adoragarria dakusat guzia behar-ondokoz uspeldua ta kherru
zikhinez estalia. Dh 484. Auzoko persona nausi batek belaarri ondoko bat emoten badeutsa zeure umiari. fB Ic I
app. 15. Aurpegi beneragarrira txistu egin, ta belarrondokoak emoten deutsez. Añ EL 2 220. Azotez ebagirik eta
belarrondoko eskergeakaz lotsaturik entzuten zenduala [...] eriotzako sentenzia. Ib. 115s (EL 1 108 matrallako
gogorrakaz). Laido handirekin herrestatua Jerusalemeko karriketan, azote kolpez zaurthua, burlatua,
beharriondokoz joa. MarIl 227. Zugaitik artu zituzan belarrondokuak, lotsarijak, azotiak. Ur MarIl 114. Ez
diotzate bekhaiztuko thu eta beharrondokoak, gaxtaginekin emanen dute. Hb Egia 47. Yo zuten ukumil ukaldika,
eta batzuek eman zitiozten begarri ondokoak aurpegian. Echn Mt 26, 67 (SalabBN behar ondokoak). Erraiten
zeren: salütatzen zütügü, Jüdiuen erregia; eta beharrondoko emaiten zeren. EvS Io 19, 3 (He ahutzeko, LE
zaflada). Emango diat belarriondoko bat! Sor Gabon 22. Nork ematen zion ikusi gabe, belarrondoko portitz bat
artu zuen. Arr May 27. Errukigarri aren sariya izan oi zan gosea, itz gogorrak eta maiz belarrondokoak eta
ostikarak. Apaol 94. Behar-ondoko bat ederra eman deie, gure ministro, prefet eta botiga guziari, Bordaleko
soldado tribunalak. HU Zez 134. Eskualdun soldado horri eman zioten beharrondoko bat. Ib. 24. Artu zituzan
matrallako eta belarrondoko andiak, burla, barre eta destaña ikaragarriak. Itz Azald 34.
(s. XX) Bethi eta bethi azken zimikoa, azken behar-ondokoa eta azken ostikoa, ez apezarentzat ez (mihiz ba, ez
ordean izaitez). Eskual 7-8-1908 (ap. DRA). Harek gibeletik zimiko; hunek, itzul eta, beharrondoko. JE Bur 43s.
Pozik emango zizkioken belarrondoko eder eder bi. Ag G 226. Motrollo ezta aren bildur, belarrondoko bategaz
urriñera bidalduteko biar dan baño zazpi bidar indar geiago dauko ta. Kk Ab I 35. Mutill ergelari belarrondoko
bat emanaz, lurrera iaurti edo bota du. JBDei 1919, 278. Beharrondoko batez erroz gora aurthikitzen du
Zirikandok Mattin. Ox 60. Omoten-tsaten belarri-ondokuegaz zurtute itxikot dauen lekuen! Ort Oroig 98.
Ostikada ta belarrondoko galantak banandu dautsiez. Kk Ab II 55. Ematen diyodan belarriondokoarekin, artoalia
apurtzen dan bezela nere atzaparretan apurtuko det. Alz Burr 25. Beharrondoko bat eman zion, zolia,
merezi baitzuen. Mde Pr 159. Ia neure esku berberonek be belarri ondoko bana emon agiñean izan dotaz-da.
Bilbao IpuiB 87. Hemendik ezpadituk bi hogerleko ateratzen, belarrondoko bana emango dizkiagu aitak eta
biok. Arti Ipuin 25. Etxekoandreak, esaten dio mutillari: belarri ondoko bat ala bi nai dituzu? And AUzta 50.
Sorgiñak, belarrondoko aundi bat jaurti zetsan aurreko gabian bezela. Etxba Ibilt 468.
2. (V-gip, AN-gip; vEys), belarondoko (Lar), beharrondoko (L, BN, R-vid; SP, vEys), belarriondoko,
beharriondoko (Sal, R; Hb ap. Lh). Ref.: Bon (beharri-ondoko); A (belarrondoko, bearrondoko); Lh (beharondoko).
Almohada. "Behar-ondoko. Oreiller. Lumatxa" SP. "Cabecera de cama, almohada, burukoa, buhurdia,
aurdikoa, belarondokoa" Lar. "Belarrondoko (G, V), beharrondoko (L, BN) soufflet; (L) oreiller (inconnu
aujourd'hui)" vEys. "Behar-ondoko, coussin, oreiller" Lh. "En algunos sitios, almohada. Se conoce la voz en
Eibar, por el chiste que permite el equívoco homofónico, pero no se usa. En su lugar se dice almuadia, almuadaazala.
Cuando se procura no incurrir en el barbarismo se dice buru azpirakua" Etxba Eib. Cf. And AUzta 50:
"Naparroan almohadari esaten diote belarriondokoa"; Garate 6. a Cont BAP 1949, 355: "Un estudiante
guipuzcoano fue a examinarse al Instituto de Bilbao. En la fonda, una sirvienta de Amoroto le preguntó: Nai
dezu belarrondoko bat?. El guipuzcoano se alarmó, porque creyó le ofrecía una bofetada, cuando en realidad la
oferta era una almohada sobre la que se posa la oreja del durmiente". v. aburdiko, bururdi, buruko.
3. (V-m ap. A). Patilla. Arpegiz eder, martzal eta gorri zen; illea zuri, belarrondokoak (patilla) motz-motzak
eta begiak txipi bezain diztiratsuak. Etxde Itxas 46.
belarrondokoka, beharrondokoka, beharondokoka (Urt V 309). A bofetadas. "Colaphizare, [...]
beharondókoka vel mazelákoka" Urt V 309. v. belarrondoka. Thuka, behar-ondokoka, ile-tiraka, ostikoka
darabilate. Dh 483. Bertze batzuek berriz beharrondokoka hari zitzaizkon. HeH Mt 26, 67 (TB
beharondokatzen).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
708