Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
"(Por un) oído se entra y por otro se sale, belarri batetik sartzen, ta bestetik irteten da" Lar. Gaizki errana
berez arinki beharri batetik sar eta bertzetik ilkhi litekeiena, erraiten ohi den bezala, finkatzen da enzuten
dutenen fuinean. SP Phil 354 (He 357 beharri batetarik sar eta bertzetik ilkhi, Echve Dev 401 belarri batetik
sartuta bestetik erraz atera). Andren erostak, belarri batetik sartu ta bestetik urten. Erkiag BatB 172s.
- BELARRI-BELAR (belarri-bedar V, G; beharri-belar S; beharri-belhar Foix ap. Lh, Alth Bot A; begarribelar
B; biarri-belar AN-5vill, R). Ref.: Lcq 93; A (beharri-belar, begarri-belar, belarri-bedar, biarri-belar);
Lh; Iz ArOñ (belarri-bedarra). Nombre aplicado a diversas plantas medicinales. "Sempervivum tectorum [...] en
esta comarca biarri belarra" Lcq 93. "Joubarbe des toits, artichaut sauvage. Behari belharra. Zeren zonbaitek
uste dien haren sapak sendotzen dila beharriko mina" Alth Bot 9. "Beharri-belar (S), beharri-belharra (S; Alth),
jubarba, brusco" A. "Begarri-belar (B), hierba que crece mucho en los tejados y cura las orejas" Ib. "Biarri-belar
(R), siempreviva" Ib. "(S, Foix), artichaut sauvage" Lh. "(S, Foix), joubarbe des toits" Ib. "Olantago lanceolata"
Iz ArOñ. "Uva de gato" DRA. Belarri-bedarren lurruna bere ona da onetarako [belarriko mina kentzeko].
Belarri-bedarrak tellatu batzuetan artuten doguz. Lodi lodiak dira (V-arr). "El vaho de hierbas llamadas de
oídos". A EY IV 231. Belarri-belarran izarditik lau tantan belarriin sartu. Batzutan sendatzen da. Belarribelarra
etxe askotan gorde oi da lur piska batekin tella gañen. Arin AEF 1980, 65. Belarri-miñentzat belarribelarra
oliotan prejitu eta olio ue belarriin sartu. Ib. 65.
- BELARRI-BELARRIETAN IZAN. Tener muy presente, recordar (palabras). v. BELARRIAN IZAN (b).
Belarri-belarrietan bait ditut oraindik gaurko onen anaitxo nagusiak --"Biotz-begietan" olerki-idaztiak alegia.
Markiegi ib Ldi IL 7.
- BELARRI-DILINDAKA. Pendiente. Ikusi balu Errebeka Eliezer ganik eskumutur-ioiak eta beharri
dilindakak hartzen. SP Phil 349 (He 352 beharritako yoia urrezkoak).
- BELARRI-DILINDAKARI. Pendiente. Hautatu izan zen haren espos izaiteko, eta hartarakotz harkhez
eman izan zeizkon beharri-dilindakariak eta urrezko esku-mutur ioiak. SP Phil e) 4v.
- BELARRI-DILINDAKETA. Pendiente. Isaak, Iainkoaren adiskide handiak beharri dilindaketak igorri
ziotzala Errebeka garbiari. SP Phil 399.
- BELARRI EGIN. No escuchar, hacer oídos sordos. v. BELARRIAK ITXI. Mutilli buruz belarri egitea
gogoak emanen balit, Pamparigustako erregeak berak bere burua aginduko balit ere, atsegin niken zazpi urtez
nire oiñetan irrikatzen ikustea. 'Si de n'écouter personne, j'avais résolu'. Or Mi 32.
- BELARRI EGON. Estar atento. Cf. DENA BELARRI. Atenai osoa belarri egon zan Gorgiaren itzaldia
entzuten. Zait Plat 122.
- BELARRIEN HEGALERA. "Erraiok, erraiok begarrien egalera! (B) (Ari esatea ez du ongi artuko)" Inza
NaEsZarr 2021.
- BELARRI-ERNE. Con los oídos atentos. Eleder an zan, belarri-erne, / ipui ta bertsu jakin nai. Or Eus 195.
Garoartean kuzkur eta belarri-erne gelditu zan zakurra basakatuaren gisan. TAg Uzt 83.
- BELARRI-ERTZ. Borde, contorno de la oreja. Orra non artzai batek / bere etxolatik / zein dan ezagutzen du
/ belarri-ertzetik. It Fab 150. Ekaitza datorrelarik, / eguerdia geldi, / belarri-ertzean dabil / furrundakan euli. Or
Eus 58. Or, an, zantzulariek Leitzara bidean / eskua sarri dute belarri-ertzean. Ib. 148.
- BELARRI-ERTZERA. (Decir, etc.) al oído. Mutillak! Bazenekite onen amari belarri ertzera egi batzuek
esateko zer gogoa daukadan. Alz Ram 41. Orrako mutiko argal betaurreko-beltz ori, belarri-ertzera itz goxoak
esaten ari zaiola dirudit. Ldi IL 23. Zuriñeren albotxuraño elduaz, isilmisil esan eutsan belarri-ertzera. Erkiag
Arran 130. Bear bada, zure belarri ertzera esan dizu lagun lotsa-galduren batek: "Ase, ase ire griñak". MAtx
Gazt 23.
Esaiok belarri-ertzera, expresión usual en G con el sdo. 'no le va a gustar lo que oiga'. v. BELARRIEN
HEGALERA.
- BELARRIETARA, BEHARRIETARAT. a) (Llegar, llevar, etc.) a oídos (de). v. BELARRIRA (b). Hire
salutazionearen boza ene beharrietara heldu izan den bezain sarri. Lç Lc 1, 44 (He beharrietarat, TB, Dv
beharrietara, Ol, Or, Ker, IBk, IBe belarrietara; Oteiza aitzera). Hel zedin famá Ierusalemen zen Elizaren
beharrietara. Lç Act 11, 22. Gauza arrotz batzu gure beharrietara ekharten dituk. Ib. 17, 20. Oha espiritua [sic]
satsua, ahalkhadi dohakabea, hi hagitz likhitsa aiz, halakorik niri beharrietara ekhartzeaz. SP Imit III 6, 4 (Mst
ene beharrietara erakharri). Bidean zirela, hedatu zen Daviten beharritarat berria Absalonek hil zituela printze
guziak. Lg I 310. Nik ezteutsut ezer aitu belarrijetara eldu bajataz bere berba zantar, buruban artu ezin
neikezanak. Mg PAb 83. Besteren kreituko etena, oraindo ixilik dagoana, edo gitxik dakiana, eztakianaren edo
eztakien belarrietara eroan dozunez. Añ EL 2 153. Erronka andi au zezen jabearen belarrietara iritsi zanean. Izt
C 247. Eldu dira zuen eskarijen diadarrak Marijaren belarrijetara. Ur MarIl 21. Guziak Jaungoikoaren
judiziora deitzen gaituen turuta lotsagarria, nere beharrietara heltzen da. Dv LEd 254. Iritxi zan berri ori gure
santuaren belarrietara. Aran SIgn 68. Eldu uen kanta Bergarako juezan belarrietara. Apaol 98. Nik uste lotarik
ere erdaraz amesten diren; eta ahalik balute, gauaz ere lethorzke berdin gure beharrietara. Arb Igand 21.
Larruaren barnean eztauzkela, beharrietara doakotenean bascou itsusi hori. HU Aurp 214.
(s. XX) Amen-omenek beharrietarat ekarri daukute eskual hirixka batean egun hotan gertatu bitxikeria hau.
JE Bur 191. Urrutiko baserrietatik tuntun ots berria dator gure bidaztien belarrietara aizetxoaren egoetan. Ag
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
701