Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
- BELARRIAK BEHEAN, BEHARRIAK BEHERA. Con las orejas gachas. Zakurra ixill-ixill / badijoakio, /
guztia beldurturik, / belarriak bean, / burua makur eta / buztana anka-pean. It Fab 23. Ixil ixila itzuli zen /
Barurik bere etxera; / Ahalketurik oillo batek / Atzaman balu bezala; / Ezaririk sabel pian buztana / Beharriak
aldiz behera. Arch Fab 147s.
- BELARRIAK BERO IZAN. "Gaur medikuak belarriak bero izan dituez, hoy bien se ha murmurado contra los
médicos" Zam Man 19.
- BELARRIAK BEROTU (V; beharriak berotu Dv). Ref.: A; Elxp Berg. a) Calentar los cascos, intentar
convencer. "Beharria berotzea, donner des préventions, indisposer, donner de mauvaises impressions" Dv.
"Belarriak askori berotu (Vc), esparcir noticias" A. "Calentar los cascos a alguien. Batek esan da esan da esan
jardun, da entzun da entzun da entzun eitten dabenai, belarrixak berotu eitte jakok. Zeozeaittik e, beste baieaittik
gaizki esaka ero: belarrixak berotu jotsak arek" Elexp Berg. Cf., con el sdo. propio de 'calentar las orejas' en Mg
PAb 94. Norbait, Portunek belarriak berotuta, bide txarretatik aurrera asi ez zeitean. Ag AL 50. Norbaitek
puztuta, asi zitzaidan amona belarriak berotzen: Isabel emaztetzat artu bear nuela ta bear nuela: ni isilik. A
Ardi 19. Bere kaltian berotu ditu / alperrik zenbait belarri. Tx B I 64.
Reprender, reconvenir. Enzun biar baditu, enzun ditu. Zelan berotu deutsadazan belarrijak. Bela bat baño
balzago ifini dot. Astar II 108. Lenbizi, Artazubiaga otso orri belarriak berotu nai nizkiokek. NEtx Antz 25.
b) "Abofetear" Garate 5. a Cont RIEV 1935, 348. "Mutikua! etortzen banok orra neuk berotukostat belarrixak"
Elexp Berg.
- BELARRIAK BETE. a) Llenar los oídos. Mundua, ixil adi: utzik / Hire ponpa itsusiak; / Zeruko plazerez
tiagu / Bethe behar beharriak. Gç 133.
b) Colmar la medida, agotar la paciencia. Jainkoak agindu zion, Ninive zeritzan errira joan, eta Jainko
egiazkoaren lege garbia erakusteko; bada, Ninivetarren biurrikeriak belarriak bete ziozkatela. Lard 250.
- BELARRIAK BURRUNBARAZI. "(Hacer) zumbar las orejas, belarriak burrunberazo" Lar.
- BELARRIAK EMAN. v . BELARRIA EMAN.
- BELARRIAK (BELARRIA) ERAKUTSI. Mostrar las intenciones. Gerotxoago, ekatxak belarriak erakutsi
ebazanean, izan zirean estutasunak. Echta Jos 94. Gizona, eta ez onek asmatutako sistema, mintzo denean, egiak
laister-asko erakusten du bere belarria. Vill Jaink 89. Osatzaillea ez zan ez bataren ez bestearen aldeko, eta
txiñel-burua bera bere, zuurra izanik berba ta esanetan, ez zan "belarria" iñori erakusteko zale. Erkiag BatB 88.
- BELARRIAK GORTU (Lar, Añ). "(Hacer) oídos de mercader" Lar. "Orejas, oídos de mercader, hacer que no
se oye" Añ. Behar duzu halaber hainitz gauza iragan beharriak gorturik. SP Imit III 44, 1. Gorturik zeure
belarrijak Jaunaren deijetara, egiten dozu demoninuak dirautsuna. Astar II 227. Ez bada arren, belarriak gortu
ene deiai, ez ene eskariai. Añ EL 2 166. Yupiterrek beharriak / Gorthuak ditu gaiñ hartan. Gy 239.
(Belarriak gor egin). Kistar dirala diñoen ugazabak Aita Santuaren deiari belarriak gor egin dautsez.
Eguzk GizAuz 156.
- BELARRIAK (BELARRIA) GOZATU. Regalar, deleitar los oídos. Onetarako izan bear al zuten gure
Leonen organu ta ingeles-ikasteak? Arabako arkaitzai belarriak gozatzeko? A Ardi 97. Haur denborako soinu
eztiek beharriak goxatzen ziozkaten. JEtchep 115.
Halagar. Onuzkero ez ote diozu beste nexkaren bati belarririk gozatu, gero? NEtx Nola 31. Ez al den
ikusten belarriak goza-zai daudena? NEtx Antz 42.
- BELARRIA (BELARRIAK) KILIKATU. a) "(Buscar la) paja en el oído, es buscar fácilmente ocasión para
reñir y hacer mal, belarria besteri kilikatu" Lar.
b) Excitar los oídos. Eta zure kantaz den bezanbatean / Zoiñak haiñ goxoki beharri guziak / Baitauzka
kilikatuak, / Filomela egiaz ezta aprendiz baizik / Zure aldean ezarririk. "Frapper les oreilles". Gy 294.
- BELARRIAK IPINI. Atender, prestar oídos. Zure belarriak ipiñi itzazu nere otoitaren abotsera. ArgiDL
117. Belarrijak geuganantz artez-artez imindda daukoz, eta geuk diñoguna entzuten adi-adi dago. Otx 174.
- BELARRIAK (BELARRIA) IREKI. Prestar atención, escuchar. Cf. Lç Mc 7, 35: Eta bertan ireki zitezen [gor]
haren beharriak, eta laxa zedin haren mihiko etxekidurá "ses oreilles furent ouvertes". Belarriok irekazu eta
danzuzun. Lazarraga 1185r. O Adamen hazi kalte / handian eroria: / berri onen entzuteko / idekak beharria. EZ
Noel 29. Idekazu belarria / Zure bihotzarena / Aditzekotzat oihua / Ene othoitzarena. Hm 169. Ez diotzogutela
behiñere beharriak idek, dabilltzan berriei eta habarrotsei. He Gudu 62s. Anbizionearen / Eta itsasoaren / Dei
enganagarriari, / Ez zaiola behar beharria ideki. Gy 83. Eta etxeko jaunak, bere athearen aintzinean xutik, /
Ideki tu beharriak, eta erran du: Nor da hor? Zer nahi dautet? Balad 261. Idek zatzik beharriak, Pello, eta ez
hadila lokhar. Elzb PAd 57. Belarriak eta arima detzagun bethi idek Fedearen, Elizaren, Aita Sainduaren
hitzeri. Lap 19 (V 11).
- BELARRIAK ITXI (Lar, Añ), B. HERTSI. Taparse las orejas, hacer oídos sordos. "(Taparse los) oídos,
belarriak itxi" Lar. Txoroen hitz belarriak itx. "(A palabras) locas, orejas sordas, txoroen hitz belarriak itx" Ib.
"Orejas, oídos de mercader, hacer que no se oye" Añ. Nehor emaztez edo emaztetako gauzaz mintzo denean,
ez ernaturik egon, herts beharriak, itzul burua bertze alderat. Ax 412 (V 268). Iende prestuek, halakorik ez
enzuteagatik, beharriak hersteintuzte, burua bertze aldera itzultzen dute. Ib. 259 (V 173). [Jangoikoak] adirazten
dizunari belarriak itsirik, sartzen bazara zu zere gauza gaistoetan. Mb OtGai I 119. Zenbat bider abisatua izan
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
699