Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
üngüratia. ChantP 174. Ezurrak zaizkit gogortu, / belarriak ere gortu, / modu onetan mutill zarraren / enbidia
nork du? Xe 243 (cf. BELARRIAK GORTU). Baña, entzunagaz bat personea berban, / Ezagututen ez dau
belarriak nor dan? AB AmaE 246. Belarriak zintzilik, / atzekia loka [astoak]. Noe 68. Errientak, beharri batetik
harturik [...], eskolaren erdira ereman baininduen. Elzb PAd 50. Donostiaren erdia gortu zuten, belarrietako
miña egiteraño. Urruz Urz 13. Arropa kantail batekin eginen ginituen urde beharriak bezelako batzu. Elsb Fram
167. Apostoluak etzaizku mintzo beren begiz ikusi eta beren beharriz entzun dutenaz baizik. Jnn SBi 32. Lehengo
gudu, gerla eta kalapita izigarrien aipamena oraino beharrietan eta gogoan dakartenek. HU Aurp 87.
Noberagaitik inok txarto esaten daben guztian, ezkerreko belarria (esakerea danez) berotuko balitz, onezkero
gure ezkerreko belarria berotu ez eze, erre ta kiskaldu ta austuta egoan. A Ezale 1897, 33.
(s. XX). Ezeukien orduan belarririk ezer entzuteko, ez bururik ezer ulertuteko, ez biotzik ezer gura izateko. Ag
Kr 191. Gozoak dira haren bersuak; asetzen daukute beharria. JE Bur 145. Neke baita ere, bereziki laborari
batzuentzat, lañoki mintzatzea, elgar kitzikatuz nehoren beharriak laidostatu gabe. Ib. 147. Zakurra ene
sahetsean [...], beharriak xut. Ib. 16. Ernaiak ziran Joanesen belarriak. Oso egiña zegoan Joanes mendi-oiarzun
guztietara. Ag G 2. Ez dira aren belarritarako iñoren konsejuak; berea eta berea besterik ez du egiten. Ib. 6.
Belarri biak moztuko zituzkean Joanesek, Azkarragako semeak ondo ikusteagatik. Ib. 246. Euzkel-belarri pitinpitin
bat duenak eztago zer esanik bigarren era lenengua baño obeto arkituko duela, bigarrena egitazkua
dalako. LzM EEs 1912, 119. Urtebarri barri / daukonak eztaukonari / nik eztaukot eta niri / emoten eztaustana...
/ txarri-belarri! Canc. pop. in Kk Ab I 60. Usai oneko sudurra dute, / belarriyak erne para, / puska galantak
artuko ditu / iñor deskuidatzen bada. Tx B II 96. Isatsa kendua ta / belarriyak motzak, / larruzko trajia ta /
ezurrezko ortzak. Ib. 128. Ilargiari esker bazoazin begi erne eta asots guzieri belarriak so. FIr 150. Beren
urratsen arau, gelditze ala abiatze, hein berean doa artaldea, aintzindarien ondotik, begiak larrituak eta
beharriak xutik. Zub 97. Esan egijozu perratzalliari datorrela ointxe berton aizturrakaz eta laburtu dagistazala
belarrijak albait ariñen. Otx 121. An Zaldibiko Okerra --agoten belarri, / dindil aundiak, eta sudurra ere larri--.
Or Eus 15. Oraindik an du belarrietan / maite-kantaren zantzua. Ib. 88. Eskuiko bearria soñuka ai bada,
norbaitek ongi xardukitzen du; ezkerrekoa txistuz ai denean, gaizki (Ae). A EY I 78. --Dollorkume arraioa! -esan
zuen amorro biziz sarjentuak mutikoari belarritik elduta. NEtx Antz 141. Belarriak erne ta zurt zitun
gauaren ixiltasuna urratuko zun otsaren zai. Etxde JJ 152. Biotzeko belarria erne dagokizut. Or Aitork 82.
Zerbait entzun guraz, ateko olari belarria eutsola jarri zan. Erkiag BatB 81. Xantxinek badu bere erran zaharra
ere, Gilsau jaun aphezak bere paperetarik atheratu dautana: "Jainkoak egin zuen Santsin, bere buru eta
beharriekin". Herr 33 [sic]-3-1955 (ap. DRA). Neurtitza nekagarri zaio belarri piñari, [...], beti doiñu zurrunera,
doiñu bakarrera erortzen baita. Or in Gazt MusIx 20. Errondan gabiltza / belarriak erne / begiak zabalik /
estalia dagona agertzeko. Lab SuEm 166. Gaur ere hemen astokerian / bertsutan bainaiz hasia, / beharriz eztut
itxurik bañan / astoaren irrintzia! Mattin 136. Ezin ukatua da ere, hainbatean errexki eta ongi kantatzen duen
baten ahotik, pertsu bera ere beti goxoago dela beharrientzat. Xa Odol 64.
Oído musical, aptitudes para la música. "Belarrixak euki, tener oído musical. Kanturako lelengo biar dan
berezkua: belarrixak euki" Etxba Eib. "Kanturako belarri onekua da" Elexp Berg. Ala ere ez dide kantatzen
bentajarik eramango [...]; bada eztarri garbi garbia ez badet ere, belarriak galantak ditut. GavS 7s. Or bada
neska bandera bat, aspuak baña belarri txarraguak ditu eta ordu guziyetan kantari ari da. Iraola 14 (cf. infra
(2)). Musika ederzale sutsuak ditugu gure arrantzaleok betidanik; belarri oneko, entzumen fiñeko, kantasamurrentzako
ao-zuriak. Erkiag Arran 190.
"Orejudo, de orejas grandes o salientes. Usado como burla y apodo entre niños. Ama, danak "belarri" esaten
doste" Elexp Berg. ""Belarri"-kin noia bakaziñotara" Ib.
"(BN), terme de numération et d'élimination dans un jeu d'enfants. Baga, biga, higa, laga, boga, sega, zahi,
zohi, bele, harma, zamuka, zamari, dutxulu, beharri (celui sur lequel tombe le mot beharri sort du groupe)" Lh
(s.v. zamuka).
(Como primer miembro de compuestos). Aietaz oroitzea etzaigu atertzen belarri-idurimenean. Or QA 126.
Nere belarri-oroimenak laguntzen zidan. Ib. 160. Euri-izpiz josita zegoan belarri-puntetaraño. Anab Poli 99.
Eztu egonarririk; belarri-ikara eta zain-ikara dabil. Ibiñ Virgil 96.
2. beharri (S ap. Giese CasaS; H). Asa, mango. "Beelarrija" Mg PAb 134 (en una lista de objetos de ferrería;
'mango de hierro' sg. Zubiau Burd). "Pitxer-, pegar-beharria (S), anse de cruchon, de cruche. Syn. giderra (L),
kirtena (V, G)" H. "El asa de la ferréta: behárria" Giese CasaS. Zepoa garbitzeko modue. [...] eta beste pieza
arkeatuak lo mismo bein punta belarriekin sartu elzean eta gero beste puntarekin. (Berastegi, 1763). ETZ 130.
Aspuak baña belarri txarraguak ditu. Iraola 14. Mutur, kerten ta belarri gabeko pitxar ta bonbillak. Ag G 55.
Edontzi ura ikusi ba zendute, etzenuten siñestuko artzai-aiztoz egiña zenik. Inguruan larre ugari loretsua
zedukan, eta bi basauntz larrea yaten, edontziaren belarritako. 'Formant les anses'. Or Mi 44. Bere ardaua
seguru gordeteko pitxarrari belarritik eusten eutson. Or Tormes 19. Neretzat ere, Alkimedonek berak bi gopor
egin zitun, ontzi-belarriak akantu guriz baranoan besarkaturik. 'Ansas'. Ibiñ Virgil 38. Ardo-txanbil zaharra
belarritik eutsita zeukan. Ib. 48.
3. (V-gip, G-goi), beharri (H). Ref.: Arin AEF 1860, 60; Iz ArOñ; Elexp Berg. "Golde-beharri, oreille de
charrue, pièce obliquement placée pour renverser les tranches de terre. Syn. akerra, akertxoa (V, G)" H.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
697