Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
sarri. Ib. 26. Jainkozko gauzetan ez lukela gizonak barnegi sarthu behar. Laph 108. Artharik amultsuenak
emaiten ziotzan Iñaziok, eta iduritu zitzaionean gizon gaztearen bihotzean aski barna zela, galdatu zion bere
berri. Ib. 78. Hanbat eta hain barna ditu haren bihotzean erruak eginak zorionaren gutizia ezion kenduzko
horrek. Lap 43 (V 23). Barna eta funtsean gauzak pisatzen baditugu. Ib. 46 (V 25). Eta aldiz ostatuak ez du are
barnago beizik gizona pulunpatzen bekhatuzko leizetan. Arb Igand 130. Orai akabo; hats-bizi zena urka; hil
hurran doi-doi zihardukana lurpean sar bizirik; eta barna gero! HU Zez 113. Gizon zuzena dela holakoa, salbu,
horra... politikazko zer hoitan; hoitan ere... ez zuk eta nik uste bezen barna sartua makurrean. Ib. 194. Eskualildoan
zango bat barna sartuko duenak eztu nahiko bertze zangoa frantses-ildoan axal gelditu. Ib. 220.
(s. XX) Agian mende berri hunek emeki emeki eta geroago barnago gogoeta hoitan sarthuko ditu
Eskualdunen buruak! JE Bur 203. Eskuara hoin uzkur balin bada eta kilika, apezek dute hortaratua. Ez noa aski
barna: hortaratua dute Galileako zurgin seme pedoilaren irakaspenek. JE Bur 100. Hain barna sarthua ukan dut
zainetan, ttipi danik, aitaren alderateko beldur hori. Ib. 10. Nun dira gezurtiak, nun hil ebasleak? / Hobiak
barna dauzka gaixtoen xedeak. Ox 82. Erroak barna sartuz geroztik / haitza bere hartan behar, / zabal eta xut
handitzekotan / luzaz beira dezan indar. Ib. 149. Dohala gora, dohala barna [liburu hau] , eta eskuratuko duten
guzieri, agian oraino gehiago, maitharaziko diozkate Eskuara, Eskual-Herria eta Eskualdunak! Barb Sup VIII.
Bainan hala hala, inguru hetako zazpi herrietan ez zen golde-nabarra hark bezain xuxen eta barna erabiliko
zuenik. Ib. 9. Jo eta zafra emaiten da hor, ziliporta khentzen! [...] Erhi puntekin karraka eta ixtila barnago baizik
ez sartzen, futxo! Ib. 46. [Ontzia] agoz gora artzen duten aldiro, / barna dirudi idekia; / auspez jartzean,
"lumera-bale" / deritzan arrai aundia. "Parece que la hubieran abierto en canal". Or Eus 390. Poz ar-emanak
ezin lezake / maitetasuna galetsi: / tantak adarra baiño barnago / biotza deza soatsi. "Penetra más
profundamente que la gota". Ib. 79. Ditazken azantz, burrunba, karraskak oro banitu, / Munduko aize ta suek
bularrak barna beterik. Iratz 101. Biak elgarren ariman barneraino sar zaizte. / Elgar barnago iduri, elgar
barnago maite. Ib. 155. Bainan gaitza ez da hein berean sartua bihotz guzietan: eskuin barna, ezker barnago. Lf
Murtuts 13. Gero, gizarteko itsaso asarrean barnago sartu nintzan, gurasoen eta ni baiño zarragoen mendeko.
Or Aitork 20. Argiak etzuen barna zilatzen gau beltza. Hamar urhatsetan doi-doia. JEtchep 56. Eta goazen zure
ederrean / ur gardena darion / mendi-muño ikusle, / egigun barnago itzalunean. "Entremos más adentro en la
espesura". Gazt MusIx 195. Jainkoa eta Zezar / biak parrian par / errespeta eta maita elgar / ez elgarri jazar / ez
eta're elgarrekin sobera barna sar. Larz Senper 34. Orhoit gira ere zoin garrazki Jesusen Konpainiatik kanpo
ezarri dituen ordu arte bere bihotzean iduriz barna zauzkan lagunak. "Il semblait aimer profondément'. Ardoy
SFran 289. Miatu behar laike ahal bezain barna, / lur hoberenak ere baitu bere lana. Xa Odol 14.
v. tbn. Hb Esk 16. StPierre 22. Etcham 112.
Adentro. "Dentro, ir, barrena, barna, barrura" Lar. Erran ziezón Simoni, eramak barnago, eta largaitzazue
zuen sareak hatzamaitera. "Menez en pleine eau". Lç Lc 5, 4 (Oteiza barrenago). Ioan behar duzu zertanaren
aldetik, zeren baitu zubi bat Irlako aldetik ur xumea duena, eta ioan beharko duzu hagitz barna zertaneko
leihorra bezala muillatzerat. INav 126. Muillazazu xilhoaren trebesea, 5 brasetan, eta barnatzartzeko [sic, tal
vez por barna sartzeko] hartzazu itsasoa eder marea ona. "Pour aller dedans". Ib. 19. Noiz ere baitakizue
segurki idiak harria duela bixikan edo xilkuan, barna pikaturik atheratzia da erremedio lasterrena eta
segurrena. Mong 589. Zotik adi bertan / Ezin diat pazenziatzen / Bestela barna jinik / oro zütiet erhaiten.
Xarlem 841. Mokoa sarturik barna hezurra dio khentzen. Gy 71. Hedoiek nola goibeltzen izarra galernetan, /
Hala da nere hirria barna sarthu betbetan. Hb Esk 19. Büztin lürrak eztü üzten hura barna sartzera. "La terre
argileuse ne laisse pas pénétrer l'eau". Ip Dial 44 (It barrena sartzen, Ur barruban sartuten, Dv barnera). Phetiri
jarraiki zeion hürrüntik, Aphez-handiaren etxe-heipialano: eta barna sarthürik, jarri zen miskandieki. Ip Mt 26,
58 (Lç, Dv, Echn barnera, He barnat, Ur barrena, Ur (V), Ol, IBk, IBe barrura, Ker barruan). Ez gaitzan
sekulakotz, / Otoi, abandona, / Tormentu aundietan / Sar ez gaiten barna. Bordel 198. Bortuan zenaz geroz,
etzuen gehiago lanjerik nihork atxeman zezan. Ordean Jainkoaren graziak hazkartua, joan zen emeki-emeki gero
eta barnago. Jnn SBi 114. Gauez ogera dioanean, / burtziña arturik eskuan, / Txinarrak barna sartuz, amonak /
autsa biltzen dun moduan. "Metiendo las brasas dentro de la ceniza". Or Eus 263. Ezen nabari da gorputzean
xuxen sarturik izateko ordez, zeiharkaxe barna baldin badoa [paldoa]. Mde Pr 80. Beha egon zen, xifritua, etxe
handi baten xokoan, bertzetarik barnago zen etxe baten xokoan. JEtchep 114.
(-z barnago, más adentro que). Eskualdunak, bethi, ongi ethorria egin dio arrotzari, arrotz hura bere
lerroño hartan eta behar den neurriaz barnago sartu gabe agertu zaiolarik. Barb Sup V. Gero mailu ukaldika
berrogei edo berrogei ta hamar zentimetroz barnago bultzatzen du. Mde Pr 78s.
IV (Sust.). 1. (AN-ulz, B; Lar). Ref.: EAEL 11; Gte Erd 43. Interior (tbn. fig., ref. al espíritu, al alma, a la
conciencia...). "Barna, interior, que en otros dialectos es barrena, barrua" Lar s.v. membranas. "Vientre" (ANulz)
EAEL 11. "Etxe orrek [...] barna ederra du (B)" Gte Erd 43. Senda zazu ene bihotza afekzione
desordenatu guzietarik, ene barna sendo eta garbi dela, gai izan nadintzat zure maitatzeko. "Intus sanatus et
bene purgatus". Ch III 5, 2 (tal vez errata por barnea, tal como aparece en la ed. de 1788). Gazta oriek bereizteko
bein erran zatan neskatxa batek: "gazta daizten direnetarik"; barna dariola goaten dena adiarazteko. FIr 158.
Barna lotan dala gustija baita utzi. / Ene barna orrek, bixitza onetan / lo-egin, lo-egin. "Cuando la conciencia
duerme está todo permitido". Laux BBa 132. Malkoen barna zelan argitan zaurkidaz? / Poz artian ostera ezin
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
69