Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Urrunetik ikusten baldin baduzu ardiren bat usuegi gerizpe goxoak billatzen eta belar muturrak morrozten. Ibiñ
Virgil 103.
- BELAR-NAI. "Belhar naia. Belhar lerroa, ephaiten edo pikatzen denaren arabera" Alth in Lander RIEV 1911,
598. "Belhar-naia, rangée de foin" Lrq. v. BELAR-MAILA.
- BELAR NARRAS. "Bedar narras, pamplina" Elexp Berg.
- BELAR-OIHAL. "Herbax, tejido antiguo, belarroiala" Lar.
- BELAR-OLIO. "Chortinon, belharolioa" Urt V 5.
- BELAR ON (-lh- Urt, Dv; (AN) Bon ( Lacombe) ap. DRA; berar on Lcc). a) Hierbabuena; planta arómatica,
en gral. "Yerba buena, berarrona" Lcc. "Herbae aromaticae, belharonak" Urt II 341. "Belhar onak, herbes
aromatiques que l'on cultive dans les jardins, telles que lavandes, verveines, serpolets, absinthes, etc. (G, L, S);
légumes propres au bouillon de viande" Dv. "Belar on" Mdg 151 (sin trad.; en una lista de nombres de plantas).
Iñork nai badu belar onikan, / naiz dala lore aziya, / gure baratzan arkituko du / asma diteken guztiya. Echag
60. Uda berriko dago / baratza gurea, / belar onak ugari, / oparo lorea, / usaia txit gozoa, / eder kolorea, /
indarrean sustraia, / berde landarea. Ib. 174. Belar on piska bat ematen bazaiote ill baño lentxeago, txit gusto
oneko aragia izaten dute. "Yerba aromática". It Dial 98 (Ur bedar usaintsu, Dv belhar usain oneko). Emaiten
bazaie eho beno lehen belhar hun aphür bat jatera, aragiak hartzen dü gozo ezinago hun bat. Ip Dial 98s. Gu
bildu giñan elizara jende guztia, jo genduen kanpaia, erre genituen belar onak, bañan trumoi arri atzera
eragiteko ez gendukan bertuterik. Sor Bar 47. Menda edo belar ona bilduaz sorta batzuek egin ditzazute. EgutTo
91-1923 [sic] (ap. DRA).
b) Planta medicinal. Cf. Garate PV 1952, 219: "Empleaban una yerba mágica, llamada belarrona en euskera, o
sea 'buena hierba' en castellano; hay en Vizcaya un pueblecito que se llamaba Bedarona, que se refería a igual
planta en vizc. (Moratín). Tenía la virtud de ablandar los huesos del banquete en el aquelarre". Herioaren
kolpiaren eta haren maleziaren kontre, ezta belhar honik barazetan edireiten. Tt Onsa 136.
c) Legumbre. "Légumes propres au bouillon de viande" Dv. Belhar hunen egosteko sofre hura hobena den
bezala. Ip Dial 85 (It lekazia, Ur leka gauzak, Dv baratzekarien).
- BELAR-ONDO. Planta de hierba. Nola uhinek utzten zituzten harearen gainera barraiaturik itsasoak
iraitsten zituen, eta [...], thuak bezala hegira etxatzen zituen maxkorrak, adartxoak, belhar ondoak, ostria
azalak, ziztapurrak eta bertze halako nahaskeriak. SP Phil 129 (He 132 belhar ondoak). Emagun bada urthe bat,
mende bat, mila mende, belhar hondo bakhotxarenzat, hosto bakhotxarentzat, hare bihi bakhotxarentzat. Dh
166. Noizpait egia izanen da, moltzo hartan belhar hondo, hosto ta hare bihi liteken bezenbat, urthez, mendez
eta milium mendez damnatuek pairatu dituzketela ifernuko thormenta lazgarriak. Ib. 166. Nihon den gizonik
aberatsenak eta antzetsuenak ez du sorraraziko belhar ondo bat. Dv Lab 4s. Haize laño eta gozo batek ur-axala
zimurdikatzen zuen, hala-nola belhar ondo gurdoa gure phentze gizenetan. Arb Igand 146. Lur-mamirik ez da
ezagun, ez belhar-ondo bat, ez zuhatz bat. JE Ber 41. Axuantaren astoa hil-hobien artean belhar ondo bat edo
bertze marruskatuz han-hemenka dabila. Lf Murtuts 16.
- BELAR ONDU (G-AN-gip; belarronde G-to; bedarrondu V-gip; bedarrondo V-gip). Ref.: A (belar,
belarronde, bedarrondu); Elexp berg (bedarrondo). Heno, hierba seca. "Heno" A. "Heno. Aber noiz etortze
zaten bedarrondo batzera" Elexp Berg. v. BELAR IHAR, IDOR, LEHOR, SIKU, ZIMEL. Janari etxean,
lastoa ta belar-ondoa ugari, sapaian. Ag G 15. Belar onduan erori bage / langa berêla atzemanez, / jauzi batean
gaiñeti igaro / atzera begi emanez. "Sin resbalar en la hierba seca". Or Eus 313. Gurditik belar-ondua ustu ta
zabaltzen ari ziran une artan iru mutil gazte. TAg Uzt 240. Segariak eskuarez belar ondua belardin biltzen dun
bezela, aizeak isasten zitun egunsentian artille-mordoak eta zerumugako kutxapean biltzen. Ib. 224. Exeritzeko,
bi petrolio kaja; igali ta belar ondu batzuek zintzilika. JAIraz Bizia 82. Toki aiek ikustearekin artzen zuan pozak
belar ondu usaia ere ekartzen zion. Ib. 109. Bekizu txilin eder / ta bedar ondu usain / gure eskarien lurruna.
Gand Elorri 125. Baña negua etorri eta etxean belar-ondurik ez ba dago, erruki ango beiari. Oñatibia Baserria
33.
- BELAR-ONTZE. "Bedar-ontze, las tareas del heno" Elexp Berg.
- BELAR-ONTZI. Tabaquera. Cf. supra (2). v. BELAR-TOXA. Ateratzen det belar-ontzia, prantatzen det
piparakara bat tabako ta nere pipa ortzetan paa... paa, detala asten naiz atzeraka. T. Larrea EEs 1918, 9.
- BELAR HORMATU. "(Hb), herbe glacée, la ficoïde cristalline" Lh.
- BELARPE. (En casos locales de decl. sing.). Espacio situado bajo (o entre) la hierba. "Latet anguis in herba,
sugéa gordérik dágo belhárpean" Urt II 97. Nola da posible gauden / Lili eta lorepean, / Zu sortzen zaren
denboran / Lasto eta belharpean. Gç 73. Egon gabe [kuia] bere egun ederretan belharpean bare eta harren
bazka, ezin onduz askotan iguzki eskasez. Hb Egia 30. Belarpeko txuloa kilkerrak bai eder, / baña gizontxoa -alegia!--
ez izaki kilker! Ldi BB 102.
(Como sust. pleno). Behar ginduen bat bertzeari lothuak egon, belharpe hartan ez elgar galtzeko. Prop
1881, 38.
- BELAR-PILA, BEDAPILA, BEDOPIL. Montón de hierba. "(Belhar) bedaphila. Bigarren eguneko phulo edo
meta ttikiak" Alth in Lander RIEV 1911, 598. "Bedophil. 1.º (S-saug), pièce de foin coupé; 2.º (S; Foix), tas de
foin dans une prairie où le vert est séparé du sec" Lh. Ez dute joko, ark nai orduko, / errian illun-ezkilla, / ez
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
688