Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
hori hanitx berotua eta borthizki malfonditua denian eta guziz udan zenbait belhar gaisto ihitzez bustia yan
ondoan. Mong 589. Garia jaio ta azitzen asi zeneko, jaio ta azi zen belar gaistoa ere ta agertu zen gari guzia
zakarrez betea. Mb IArg I 201. Garidunak igit-denboran kendu behar ditu gariko belar gaistoak zam egin ta
sutan erretzeko. Ib. 203. Aramen non opa deutsuedazan atera ta erre bear dozuezan bedar gaistoak; izan ditezen
zuen biotzak Lorategi maitegarriak Jesusentzat. Añ LoraS 185. Egizu kontu, Kristaua, zure zabarkeriaz geratzen
zatzula etze zure etxeak duan sororik gozoena. Betetzen da denboraz larrez, sasiz, arantzaz, belar gaistoz. AA
III 512. Lastoa ta belar gaistoak alde batean, ale garbia bestean. Ib. 288s. Ezarten deutsee, bizitzako ur
mingotxak daukazan bedar gaistua. fB Ic III 363. [Jorratzeak] hiltzen ditu belhar gaixtoak, zeinek iresten baitute
lurrak ogiari eman behar lukeen gozoa. Dv Lab 72.
(s. XX) Soroetan, [...] gardo ta belar gaiztoak, iak eta txillarrak, sasiak eta elorrak, masustak eta baxakanak
elemenian ugaldu. Ag G 129. Eguzkiak erten baño lenago, belar gaiztoak kentze, azkenengo artajorratze edo
beste orrelako lanen batzuk aurreratzeko asmoan. Ib. 23 (cf. en nota: "aien, zaiñgorri, belaunbelar,
barrabasbelar ta orlakoak"). Bainan haziak, sortu deneko, nahi du langilen artha, / Belhar gaixtoak itho ez
dezan, gaitzik ez dakion gertha. Ox 69. Alde guzitan igartu eta / daude gure sagardiyak, / belar gaixtuak
menderatu ta / ikusten ditut erdiyak. Tx B I 174. Kizkien arteko belhar gaixtoak ere iguzkiak eta zola gogorretik
airatu sapak horailduak dauzkate. JE Ber 18. Belar gaiztoak yan ditu / nire bidexka izkutuak. Ldi BB 146. Ekaitz
erauntsien astiñaldiaz batetik eta untz, sapar, elorri, sasi ta belar gaizto guztien jate lanaz bestetik, eunki batzu
barru lurra jo zun. Etxde AlosT 106. Zergatik zikindu zenduan lurra belar gaiztoz? Vill in Gand Elorri 16. Belar
gaiztoa, galtzen gaiztoa. Zait Plat 18. Birritan izan oi dira itzaltsuegi mastiak; birritan ian oi ditu belar gaiztoak
sasi usuekin. Ibiñ Virgil 90. Irina eta zahia, garia eta belar gaiztoak bereizten dakiena. MEIG VII 77.
b) Planta venenosa. Zagita zorrotz bat ifini nagon / berar gaxtoaz gantxitua. Lazarraga 1193v.
- BELAR GALGARRI. Mala hierba. Solua jorratu ta zainduten ezpada, geituaz ta geituaz baduaz bedar
galgarrijak. Kk Ab I 33.
- BELAR-GANTXO. Gancho que, al extremo de una cuerda, sirve para sujetar la hierba al carro. Belar
gantxo berri bat. HerVal 198.
- BELAR GARRATZ (bedar garratz V-arr-gip; bedargarratx V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ (bedárgarratxak); Elexp
Berg (bedar garratz). "Bedar-garratz (V-arr), acedera" A. "Bedárgarratxak, las acederas" Iz ArOñ.
- BELAR GAZI. "(Rumex acetosa), acedera común [...], romaza agria, belar gazia" Lcq 140. "Belargazia (R), la
acedera" A.
Oraino bekainean baitzedukan tximista antzeko ebaki-ondoa, ta gogoan zedukan, noizbait belargazi ta odarra
odoldu izana. 'Les salicornes et les traînasses'. Or Mi 48. Geldi geldiro, belargazietan gaindi, Santaetara iritxi
zen belaun-ikaraz. 'De salicornes en salicornes'. Ib. 121.
- BELAR-GIRO. Tiempo de la siega. Ordua noiz joko jantzirik apaiza; ni barnean nago. / Belar-giro baita,
mezamutillak uts, ni Meza laguntzen. "Como es el tiempo de la siega de la hierba". Or Poem 529.
- BELAR GOGOR. "Bedar-gogor (V-ger), bunio (bot.)" A.
- BELAR GORRI (Urt I 352, Hb ap. Lh; bedar-gorri Darric ap. DRA). "Aeschynomene, belhargórria" Urt I 352.
"Belhar gorri (Hb), herbe sanguinale, verveine" Lh. "Bedar-gorri. Euforbio (Darric)" DRA.
- BELAR GORRI BEDEINKATU. "Valeriana roja, belargorri bedeikatuba" Labayru Hist 470.
- BELAR IHAR (belar igar G-goi, AN-5vill). Heno, hierba seca. "Belarrigar (AN-5vill), heno" A."El heno
(belar-igarra)" (G-goi) AEF 1955, 75. v. BELAR ONDU. Esi-ondoan astoak erne, / zintzilik belar igarra / -gurdiarekin
andik igaro da / Txonko gaztea, baldarra. Or Eus 320. Usai gozoa zerion ondutako belar igarrari.
TAg Uzt 240. Aide nabarrean / bedar igarren usaiña. Gand Elorri 123.
- BELAR IHARTU. Heno, hierba seca. Zer da gizona, erretako prest ta gai dagoan lasto ta bedar igartua
baxen? Añ LoraS 191. Otza kentzeko bauku / Mukurre naikua; / Aberientzat, barriz, / Bedar igertua. Enb 170.
- BELAR-IHARTZE. Otoño. Eguna ganbiatzen baita bethi gauera; uda-hastea edo belhartzea, udara; uda,
belhar ihartzera edo larrazkenera; larrazkena negura eta negua uda-hastera. SP Phil 469 (He 475 uda,
igarzera; iarzea, negura).
- BELAR IDOR. Heno, hierba seca. "Belar idorra (L, BN, S), el heno" A. v. BELAR ONDU. Egiten zuen
baitezpada behar zuen lo pixka hura edo lur hutsaren gainean, edo belhar idor batzu bildu eta heien gainean.
Jnn SBi 122. Belar idorren sartzen etxekoak oro / Ari dire ixilik bil-ahal bezenbat. Iratz 49.
- BELAR-HIGITZAILE. "Belhar-higitzaile, faneur, faneuse" Dv.
- BELAR-HIGITZEKO. "Belhar-higitzeko, faneuse ou machine à faner le foin" Dv.
- BELAR-HILABETE. Prairial (mes del calendario republicano). Arrestatua edo erregelatua da, nivosaren
edo elhur ilhabetearen biyeko legeak helduden ilhabethe germinal daitzonaren leheneraino baizen emaiten ez
zioten terminoa edo ephea, luzatua dela praireal edo belhar ilhabetea daitzonaren leheneraino. Revol 147.
- BELAR-IRAULKETA. Volteo del heno. Eguzkia ari da gaiña jotzen; / bazkaria ekar ordu; / gizonek belariraulketara,
/ nexkak etxera bide du. "Los hombres van a voltear el heno extendido". Or Eus 310.
- BELAR-IRAULTZAILE. Volteador de hierba. Iparrak indar artu baleza, / Arabak egiñen uka... / Euntzean
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 686
mende.