Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
(Como sust. pleno). Herbazal. Bedar arteetan abere legez naz larratuten, / Egoak bere egazti gisan nik
astinduten. AB AmaE 376. Belhar-arte hetan badire han-hemenka belharrak baino gorago dohazin xinhaurri
batzuen metak. Prop 1905, 178.
- BELAR-ASMATZE. "Botanomancia, belarraztiera, bedarrasmatzea" Lar.
- BELAR-HAZI (belarrazi Sal, R; Lar, A; -lh- Hb ap. Lh; belahazi L ap. A; belazi BN; bedazi S; bedaze Foix
ap. Lh). Ref.: A (belarrazi, belahazi, belazi); Lh (beda). Semilla de hierba. "Grana, semilla de las yerbas, azia,
belarrazia" Lar. Gure gaitzez urrikaltzen baikera beartsueri laguntzera, aiek guri ere laguntzea nai genuken
eran, bearrean bagiñaude. Ta ez belar-azi antzeko gauza errezetan. Or Aitork 395.
- BELAR-AZTIERA. "Botanomancia, belarraztiera" Lar.
- BELAR BEDEINKATU (belar bedeikatu Lar Lcq 102; belhar benedikatu Hb ap. Lh). "Valeriana, yerba,
belar bedeikatua" Lar. "Berarbedeikatua, valeriana" Izt C 42 (en una lista de plantas).
- BELAR BELTZ (G-to, BN, R-is; Lcq 126; -lh- Hb ap. Lh, Alth Bot 22 A; bedar beltz V-gip; bedar baltz Vgip).
Ref.: A; Iz ArOñ (bedar baltza); Elexp Berg (bedar beltz). Nombre aplicado a diversas plantas.
"Scrofulaire, belhar belza" Alth Bot 22. "Morelle noire" Ib. 14. "Belarbeltz. Parece ser Erica, aunque no he visto
las flores" Arzdi PlantR. "El belar beltza llamado también us-ostoa se emplea para sanar las escrófulas, las
afecciones cancerosas, los diviesos, las cortaduras y las quemaduras (BN)" AEF 1931, 67. "Bedar baltza, la
hierba de flor esférica y rojiza que se cultivaba para segar; mendibedarbaltza, la silvestre" Iz ArOñ. "Bedar beltz,
Ranunculus repens" Elexp Berg. Cf. berarbelç, en el proceso por brujería de Logroño en 1610 (ConTAV 5.2.4).
Bedar baltza (irusta) [= 'trébol'], allorba, pagotxa, anka-bakar (alfalfa), olo, txillar baltza, zikirio, garagar
eta abar, ebagi berri ala igarturik emateko. EEs 1930, 43.
- BELAR-BURUNTZA. Corona de heno. Entzute utsalaren ondotik txalo-billa gindoazan ikuskari etxera,
bertso batzaldietara, belar-buruntza billa. "Coronarum faenearum". Or Aitork 75.
- BELAR DONGA. Mala hierba. v. BELAR GAIZTO. Gari solo bateti atera biar dira zalga, olo, zoragari ta
bedar dongaak. Mg PAb 196. Orain garbituko bada solo au, ta artu garau garbija, nekatu biar da ateraten
bedar dongaak. Ib. 196.
- BELAR-EPAILE (Lar -alle; -lh- Hb ap. Lh, H). Segador. "Guadañero, guadañil, segaria, belarrepallea
" Lar. "Belhar ephailea, faucheur, id. belharkaria (BN, S)" H. "Belhar-ephaile-ophea.
Hortarako langile multzo bat" Alth in Lander RIEV 1911, 598.
- BELAR-EPAITE, BELAR-EBAKITZE. Siega del heno. Eraieroan. Hilabethe hunetan abiatzen dira belhar
ephaiteak, zekhale eta garagar biltzeak. Dv Lab 207. Errian buru au dala ere, / Uitziarrak kezketan, / Manex
oriek maisu baitziran / belar-epaite-lanetan. Or Eus 303. Lizar-ithurriko belazera joan-etorrian zebillen azken
belar ebaitea aprotxatuz. Etxde JJ 234.
- BELAR ERO. "Bedar ero (V-ger), bedar zoro (V-oroz), hierbas fatuas que brotan en verano en tierras
pantanosas" A.
- BELAR-EUNTZE. Pradera, pastizal. v. belardi. Amaika arrai ta giza-bizitza / gordetzen ditun magala! /
Barerik dago, belar-euntzea, / gari-alorra bezala. "Calmoso como una pradera o como un trigal". Or Eus 385.
- BELAR FIN. Fina hierba. Eta egiñ zioten besta eskerrezkoa, / Naski belhar fiñezkoa. Gy 254. Taza bat ur,
taza bat minagre on, bertze bat arno, gatza, biper beltxa, epizak, perrexila, tipula, belhar finak. ECocin 21.
- BELAR-GAILUR. Extremo de la planta. "(Ensalada) repelada, ensalada belargallur onezkoa" Lar. Cf.
ib.: "Repelar las hierbas, gallurtxoak epaki".
- BELAR-GAIN. (En casos locales de decl. sing.). Superficie sobre la hierba. Cf. BELARRAREN GAIN.
Populua belhar gainean iartera manaturik. Lç Mt 14, 19 (Ol belar gañean, Ker bedar-gaiñean, IBk belar
gainean; He, TB belharraren gainean, Ip belharren gañen; Dv sorropilan, Or larratzean, IBe zelaian). Jainkoa
dago esklabo / Troxetan amarraturik, / Gustien salbatzaillea / Belhar gaiñean jarririk. Gç 70. [Matasak]
zabalduten dira bedar ganian. Mg PAb 139. Etzanda bean, / Bedar ganean, / Egoten guztiz erara. Echta Jos
194. Zigarrotxu bat ixituta bai-nago zabal-zabal arkoloka bedar-ganian. Kk Ab I 65. Bedar-gañian illda eguan.
Altuna 39. Oraindik ere dirdist-dagite belar-gañean / Goñiren malko gartsuak. Jaukol Biozk 69. Belar gañera
pixa egin zuben. Tx B I 228. Bena belhar gozo jatea orano goxoago dük. Etzan adi belhar gainean, plazer
harezak! Mde Pr 132. Belar-gaineko lo-kuluxka. Ibiñ Virgil 46. Zaldi-gaiñetik jeitxi-ta belar-gaiñean lo pixkat
egin naiko ez balu beintzat. Berron Kijote 218.
(Como sust. pleno). [J]ar erazi zituen belar gain eder batean. Mb IArg I 251. Kokuak aintzira-ziar ibilten
dira, orri ta bedar-gañetan mitxeletai burruka-egitten. Altuna 23.
- BELAR GAIZTO (-lh- S; belar gaisto R-is; Lar; bedar gaizto V-gip). Ref.: A; Etxba Eib (bedar gaiztua); Iz R
303. a) Mala hierba. "(La mala) hierba crece mucho, azi da lolloa, nola belar gaistoa" Lar. "Belhar gaiztoak
zainak luze (S)" A. "Bélar gáisto, mala yerba" Iz R 303. "Bedar gaiztua, abrojo" Etxba Eib. v. BELAR DONGA,
BELAR TXAR. Laborari batek ere nahiago eta maiteago du anitz belhar gaixto izatu duen lurra, eta gero
hetarik garbitu ondoan, fruitu anhitz ekhartzen duena, behin ere belhar gaixtorik izan eztuena eta fruiturik ere
emaiten eztuena baiño. Ax 552 (V 353). Hetan, landa iorratu gabean bezala, anhitz hasuin eta belhar gaixto,
anhitz falta, malizia eta bekhatu edireitea. Ib. 41 (V 25). Zeren lehen garbi zena, harengatik elhorriz, arantzez
eta belhar gaixtoz bethe baitzen, eta bai flakatu eta mehatu ere. Ib. 568 (V 363). Heldu zaio komunzki akzident
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
685