Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
lürrian belhar, mündüko zühain orotan osto, plazetan erhauts, itxaso eta ühaitz bazterretan hariña bihi den
bezanbat. UskLiB 99. Belar omanea eta samurra eta irusta txuria edo gorria agitz dira onak bazkatzeko. "La
yerba fina y tierna". It Dial 82. Orduan jaten ditut / belarren sustraiak. It Fab 34. Erne orduko jorran asirik
aretuaz berar zakar itsaskin kaltarkitsu guztiak arras galdu eta ale garbi garbi txaua etxeratzen dutelako. Izt C
28. Aloñako mendian arkitzen dirade [...] berreun ta geiago berar mueta sendarri ta sendagille oetakoak. Ib. 38.
Bedarra zañeti ta / kondea kastati. Izt Po 140. Karitatez urzoak / Belhar bat derio aurthikitzen. "Un brin
d'herbe". Arch Fab 107. Belharren indarrak ezaguturik, / Eritarzun guziak / Dutiela sendorazten. Ib. 167. Belhar
suerte guzien puxantzaz yakintsua. Gy 73. Gero lurrari belar eta zuaitz mota guziak emanerazo ziozkan. Lard 1.
Calvariora joan zan, miraz eta zabila deritzan belar min batekin egindako eun libra okendu berekin zituela. Ib.
464. Bardin jakin biar leuke ze bedarren ura dan ona purgetako. Ur Dial 75 (v. infra BELAR-UR). Iratzea iduri
duen belhar batetik atheratzen den herrauts bat. Dv Dial 39 (It landare, Ur landara). Belhar xehea eta samurra,
trefla eta faruxa hainitz onak dira azienda bazketako. Ib. 82. Iratzia üdüri dian belhar batetarik elkhiten den
erhaüts bat. Ip Dial 39. Egosten duzu zure epherra eltzian belharrekin. ECocin 14. Belhar luze eta latz batzuez
egiten du gerriko bat, larruko arrasean ezartzen duena. Laph 37. Baña, kopuratzea da errezago izarrak /
Kanpoko bedar eta itxaso ondarrak / Gizadi argiya baño Kantabriarena. Aran SIgn 214. Berotutzen du uda, eta
udari usai gozoko belar batzuek botarik, bere eskuaz garbitzen du gizon tratakaitz aren gorputz zikina. Bv AsL
101. Bakotxak egin daroagu geure osasunerako al doguna, asabetatik ikasiriko miritzi ta bedarrakaz. Ag AL 86.
(s. XX). Bazter danak ispillua baño garbiagoak eukazan, iri edo kale-ariak usañ gozozko bedarrez estalduta.
Ag Kr 216. Bazekian [...] zeiñ tokitan zeuden kamamilla, belatxeta, karraskilla ta beste orrelako belar mota
gizonarentzat osasungarriak. Ag G 3. Ara iru-orribelarra; belar bat bera izanik, iru orri berdin-berdiñak dittu.
Inza Azalp 39. Soizak mendiko belharretarik / nola bizi den epherra. Ox 143. Pentze-zolak berde agertzen
zaizkigu, artho-alhorrak musker, belhar ala landare guziak hezean ditazkelakotz alha. JE Ber 74. Ostegunero
Ernanin izaten da [kurandera]. Bestela nik emango dizkiot belarrak. Lab EEguna 66. Obi utxija idoro / dozu
aran itunean: / sasi zorrotzak eta bedarrak / illobi baldar ixen gabean. Laux BBa 84. Lau bedar eta gatzik
baga? Eune! Eta, zelan jan zeinkez? Otx 110. Bide-ertzean, ez marrubi / ez belar gizenik. / Otalorea, bakanka, /
goiztxo karraxika. Ldi BB 106. Menda, aneta ta kuminoa usai oneko iru belar ziran. Ir YKBiz 401n. Eztan
bedarra berez igartu doa (V-ger). "No importa que de mí murmuren, si no hay fundamento para ello; litm.: la
hierba que no existe suele secarse por sí sola". A EY III 335. Liburu baliosenak egin zituen hango belhar eta
landare motez bereziki. Zerb IxtS 110. Goldio lizuna erreka agorretan. / Belar txutik ere ez alor txigorretan.
SMitx Aranz 53. Bide-auzoko lora ta bedar ta lilietan auts-kiman ari ziran erle maratz langille urrezko
gerrikodunak. Erkiag Arran 10. Zu, uezaba, da zeuk ezautzen al dozu bedar au? SM Zirik 29. An agertuko zan
atzekoz aurrera grillu baltza, bedar meiaren ikutu gilberaak jasan eziñik. Erkiag BatB 36. Pekatu-bedar ori /
bedar il-gaitza da, / ezergaitik ez iñoiz / galduten ez dana. Gand Elorri 176. Enkantamentua zedukan. Haien
belar eta ungentuekin, gizonen deseoak zoratzen zituen. Arti Tobera 285. Egun heetan herri guziko belharrak
egintxeak ziren, bainan Urtebik gaineko pentze guzia lurrean zuen, zabal-zabala. JEtchep 48. Aztikeriak, Magia
ta beste olako oitura ta siñiskeriak, sasia belar jatorrakin bezala bizi izan dira sarritan erlijioaren ondoan. Vill
Jaink 21. Eta onela itzegin zuan Jaunak: Eman bitza lurrak belar ezeak azi ta guzi. MAtx Gazt 15. Agindu
usaiak zabaldu itzatzu toki auetan: garraiska txikitua ta kerinte belar arrunta. 'Cerihthae ignobile gramen'. Ibiñ
Virgil 108. Ikusten ditut lore txuriyak, / bai eta belar berdiak, / esan bear dira Aya aldeak / daukazkien
alderdiak. Uzt Noiz 86.
(V-gip, G, AN, Ae, Sal, R; Lar; -lh- L, BN, S; SP, Urt, Ht VocGr, VocS, Arch VocGr, VocBN, Dv, H), bedar
(V-gip; H), berar (Lcc). Ref.: VocPir 588; Bon-Ond 148; A; Lrq; Etxba Eib (bedarra, belarra); Iz UrrAnz
(bedárra), Ulz, R 296; Gte Erd 211. Hierba (en sdo. colectivo); pasto. "Pasto" Lcc. "Abre belharra, foin" SP.
"Foin" Ht VocGr, VocS, Arch VocGr, VocPir, VocBN, Dv, H. "Adhuc tua messis in herba est, zure ereinkéta
belhar da oráño" Urt I 167. "Otoñar, brotar, belarra erne udazkenean" Lar. "Belhar (Lc, BNc, Sc), la primera
cosecha de hierba" A (cf. bibelar). "Foin (1 re coupe)" Lrq. "--Belarra zakarxégo? --Lodixágo, lodixágo" Iz Ulz.
"Alurrian ebaki diaguzu bélarra" Iz R 296. "Lepakada bat belar ekarri (G-azp) [...], besartekada bat belar (Ggoi-nav),
besotarat belar ekarrazu! (BN-arb)" Gte Erd 211. Tr. De uso gral.
Itxasoan hur guzia, zeruietan izarra, / oihanetan itzalori, lur guzian belharra. E 95. Eta zen belhar handi
lekhu hartan. "Or y avait-il beaucoup d'herbe". Lç Io 6, 10 (TB hainitz belhar, EvS belhar hanitx, Ker bedarra
ugari, IBk belar ederra; LE belarkéta andi-bát). Eta erran zekién ezlagioten kalterik lurreko belharrari ez
ezeinere pherderi, ez ezeinere arboreri. Lç Apoc 9, 4 (He, TB, Dv, Ur (G), Ip, IBk, IBe bel(h)arrari, Ur (V)
bedarrari; Ker bedarri). Maiatzean berarra luze da eta sendo. RS 268. Lumatxatzat lastoa du, / bururditzat
belharra. EZ Noel 52. --Establia una duzu? --Belhar ona berria, oloa eta garagarra. Volt 156. Bete zazu
belharrez, busti gabe. "Remplissez-les de foin sans les mouiller". Ib. 159. Kondenatuaren penatzea konparatzen
da ardiaren belhar iatearekin. Ax 592 (V 381). Gaixtoak bilhaka bitez / Teilla gaineko belhar. Hm 168. Han
egon zaren urtheak / Ber[r]ogoi eta zazpi, / Hetan belhar xoil iateak, / Etzizaizkitzun aski. Arg DevB 56. Asi
ziran ur bazterreko belar ederrean ongi bazkatzen. Mb IArg I 392. Deitzen dio ardi bakoitzari bere izenez ta
ateratzen ditu beren belarrera edo jantegira. Ib. 372. Negu otzean eramaten ditu tellapera ta ormaz edo olez
eginikako biltegira ta ez ditu andik belarrera eramaten inza kendu edo eguna epelduxe artean. Ib. 309.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
683