Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
belañikatu. v. belaunikatu.
belaoitz. "Belaoiza, épervier, faucon. v. belatxa, mirotza (Is)" H; s.v. belatx, da la forma belaoiza, citando tbn. a
Isasti. "Gipuzkoan belaoiza ere erraten omen diote [xaflaxari]" Dass-Eliss GH 1923, 379. Cf. Ech 73r: "Los
Velez y Velaoiz, tomaron de Velaoitza que es halcón o águila". v. 1 belatz.
belaotzar. "Belhaotzar (L; Hb). 1.º belladone. 2.º alkekenge (bot.)" Lh.
belape-. v. BELAPEAN (s.v. 1 bela).
belapika. v. belamika.
1 belar (G, AN, L, BN, Ae, Sal, R; Lar, Añ, Dv, H, Zam Voc; -lh- L, BN, S; SP, VocBN, Gèze, Dv, H), berar
(V-ger-ple, G; Lcc, Mic, H), bedar (V, G-azp-goi; Lar, Añ, Dv (V), H, Zam Voc), bear (V-gip, G-nav). Ref.:
VocPir 587; Bon-Ond 148; A (bedar, belar, berar); ContR 518, 531; Iz ArOñ (bédar), UrrAnz (bedárra), Als
(bearra); Asp Leiz (belarra); Holmer ApuntV (bedar); EAEL 75; Elexp Berg (bedar).
Tr. Belar es la forma más generalmente empleada, con aspiración (-lh-) al Norte. La forma propia de la
tradición vizcaína es bedar (tbn. en Arana y en las poesías de Iztueta). Berar se documenta en Lazarraga, RS,
Zavala e Iztueta (Condaira), así como en los diccs. de Landucci y Micoleta; debió estar tbn. muy difundido por
la Alta Navarra: cf. "unas yerbas llamadas berarbelça y berar andia" en el proceso por brujería de Logroño en
1610 (ConTAV 5.2.4).
1. Hierba (ref. en gral. a toda planta herbácea). "Yerba" Lcc y Mic. "Belharra, herbe" SP. "Belhar zabala" Ib.
(sin trad.). "Hierba" Lar y Añ. "Herbe, (Ae, Sal, R) belar" VocPir 587. "Herbe en général" H. "Légume. Eltzeari
belharrak emaitea, mettre les herbes au pot. Syn. lekazia, barazkia, baratzalda (V, G), baratze belharra (L)" Ib.
"Belharrak kokotan. Idortuz, hertzeko abiaduran edo hertuxe direlarik, meta larriagotan" Alth in Lander RIEV
1911, 598. "Belharrak modoillan. Udatsean elgarren ondotik" Ib. 598. Tr. De uso gral.
Elizabelar saradar (1366). Arzam 164. Belharrek eta lorék bere proprietatetan eta usainetan
abanzamendu eta leialtate elegranzarekin erakusten zeraukaten. Lç Adv ** 1r. Ezen bere buruz lurrak fruktu
ekharten du, behin belhar, gero buru, gero ogi bihi bethea buruan. "Premièrement l'herbe". Lç Mc 4, 28 (He,
TB, Dv, Ol bel(h)ar, Ker bedar; Leon landare, Or, IBk, IBe lasto). Amorearen min-berarraz / ondo
deskuidadurik. Lazarraga (B) 1197vb. Ezta beraz deus izanen bustel ahal daitenik, / Belhar edo zuhaitzik ez, ez
hetzaz bizienik. EZ Man I 88s. Bañan mendietan ezta belhar pozoñezkorik / Inguruan non eztuen hurbill
kontrariorik. Ib. 70. Belhar zurthiñez gorputzak haz gintzake iuiuski / Eta edaran bidaso mendikoaz gozoki. Ib.
114. Lehenik hozitu behar duen burutik hasten baitzaika bihiari: zeren bertzela sor liteke bihi hura, buztan
liteke, belhar bihur liteke. Ax 36s (V 22). Erle belharraz, zein baita belhar xume eta khirats bat, egiten den eztia
guzietarik hoberena baita. SP Phil 196. Herioaren kolpiaren eta haren maleziaren kontre ezta belhar honik
baratzetan edireiten. Tt Onsa 136. Egiñ izatu naiz bero handiak ihartu duten belhar bat bezala. Gç 48. Fabiena
da belhar bat osoki alziprea iduri duena baratze kuriosetan kausitzen dena. Mong 594. Baldin penetan bazarete
ezin izanez erran ditugun belhar eta droga horiek, gidatuko zarete gure etxera behar duzuenaren izaiteko. Ib.
594. --Zoin hurez batheiatü behar da? --Hur natüralaz, ezi eztaite batheia arrosa hurez, saldaz ehez, ez eta
belharretarik elkhiten direnez. Bp I 61. Sü gaña belharren egoiztia. Bp II 115.
(s. XVIII) Lurra bere belhar, zuhaitz, eta arbolekin. ES 172. Ezen haragi guzia belharraren pare da, eta
haren loria guzia ihartzen da belharraren lorea bezala. Ch II 7, 2. Errana da Anyelika deitzen duten belhar
baten errotik yaten dutenek hatsa bethi ezti dutela eta gozo. He Phil 340. Pagatzen baiduzue detxima
mendarena, arroda-belharrena eta belhar suerte guziena. He Lc 11, 42. Batak uste du jan dezakela gauza
guzietarik, flako denak berriz ez du jaten belharrik baizen. He Rom 14, 2. Zeren aragia oro belharra bezala
beita, eta haren gloria oro belharraren lilia bezala eroriren beita. Mst II 7, 2. Mendiko belar ta osto guziak. Mb
IArg I 119. Artu zuen profetak irin pisk bat eta bota zuen elzeko belar miñen gañean ta iriñak ukitu zitueneko,
utzi zuten belar miñak beren minza ta gelditu ziran janari on egiñak. Ib. 273 (cf. belarmin). Maria Lazaraen eta
Martharen haurrideak isuri zuen Jesusen oineen gainerat belhar miragarri eta diru handia egiten zuen baten
uretik. Lg II 217. Prestaturík elzebát belárres. LE Ong 24r.
(s. XIX). Zubek languak baño osasun bedarren ezaguera geijago daukee onelangoren batzuk. Mg PAb 52.
Largatzen ditut azaldatu gabe beste izen asko. Au berau gertatzen da belarretan. VMg XV. Amerikan bada belar
bat "lotsatia" deritzana. AA II 135. Penitentek garraztasun handirik erabili dute bere gorphutzen gainean; [...]
bere bizi guziak barur, askotan ogian eta urean, edo orobat belhar xoilez. Dh 172. Kabelinia, ispliguba edo
beste bedar usain gozoko bat buruban, paparrian edo eskuban dabeela, juaten dira plaza piestara. fB Olg 50.
Batek uste du yaten ahal duela gauza guzietarik, eta flako denak ez du yaten belharrik baizen. TB Rom 14, 2.
Belar usai gozoko / aukeran batubak, / sortatxoak egin ta / zintakin lotubak. Echag 137. Itxasuan hur kotera;
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
682