Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
itsasoz itsaso, bihotzean zaukala, itsasoa baino zabalago eta barnago, Jesus Jaunaren amodio izari gabekoa.
Ardoy SFran 256.
Profundo (referido a pensamientos, conocimientos, etc.). O Iainkoaren sapienziaren eta ezagutzearen
abrastasunen barná! "O profondes richesses de la sapience & connaissance de Dieu". Lç Rom 11, 33. Ezen
Spirituak gauza guziak penetratzen ditu, bái Iainkoaren gauza barnák ere. Lç 1 Cor 2, 10 (TB gauza barnak; He
sekretu gordeenak, Dv barne minenak, Ol barnekoa). Predikü handiek elizan lehen lo eraziten baitütie, eziz
iratzartzen misterio barnen hartzeko. Bp II 4s. Ordian alageratürenago dü kontzentzia xahü eta hun batek, eziez
filosofiaren jakite barnak. Mst I 24, 6. Zühür zaharrek Izarian zazpi gaiza ezin hobenak zütien: [...] baloria
gaiza goretan ta nekezetan, megopiaren ugaridantza barnenetan. Egiat 205s. Ez dakit nork darasan Eskuarak ez
dezakela deus gauza gorarik eta barnarik aipha errexki, nasaiki eta ederki. Arb Igand 12. Eta maillez mail
oneraño ekarria danak, gauza ederrak urrenez urren ikusiz maitasunaren izkutu barnenetara eldurik, betbetan
ikusiko du edertasun arrigarri bat. Zait Plat 155.
Profundo, íntimo, sentido. --Nola adelatürik erran behar da kantore saintü haur? --Boztario handi bateki
Jinkoaren handigoez, eta hümilitate barna bateki. Bp II 101. Nulaz saintietarik zunbait hañ debozionian barna
eta zelüko gaizen hañ ikhusle hun izan dira? "Tam perfecti". Mst I 11, 2. Azkenian behar da noiz ere sendi
beitate pasione zonbaitez ajitatürik edo therritatürik, urtuki hasperen barna bat Ama hun haren biotziala. Mercy
29. Aphaltürik zure aitzinian errendatzen derizüt homajerik barnena, zointzaz ene bihotza kapable beita. Ib. 22.
Zer egin behar düt orai nik zure presenzia Dibinuaren aitzinian, baizik ere luharrastürik, ixiltarzün barna
batetan egon. UskLiB 107s. Adoratzen zütüt ene bihotzeko errespektürik barnenareki. Ib. 43. Adoratzen zütüt
Jauna Sakramentü hortan ene bihotzeko errespektü eta hümiliaterik barnenaz. Ib. 110s. Aita dizüt hil berri, /
Amak eztitü urth'erdi, / Zurekilan libertitzeko / Dolia dizüt barnegi. Michel LPB 292. Maria sarthü zen bere
ezdeüstarzünaren eta aphaltarzünaren ezagütze barnenian, eta erran zian: Huna Jinko Jaunaren neskatoa. Ip
Hil 71. Non nahi jende zuhurrak, zuzenak, onak ikusten zituela, erran baitugu... zenbat handiago ez zen,
azkarrago eta barnago Jainko guziz ona eta Egia bera denaren baitan harek zeukan sinistea. HU Aurp 117.
Bozkario barnagorik / Nihun baden ez dut uste, / Kantu hoitaz orroiturik / Atseginez nuzu bete. Iratz 22.
"Barna dira (L, BN, Sc), son (amigos) íntimos. Adiskidegoa barna dei (R), tienen profunda amistad" A.
Profundo, que está en lo más hondo. Tenplurat zirenean, aphezek eraman zuten arka hango lekhurik
barnenerat, eta ezarri zuten harentzat aphaindua zen tokian. Lg I 332. Printzesa hau ethorri zen hegoako alde
barnetarik, yakiterat egiak othe ziren bada Salomonez zarauntsaten guziak. Ib. 334. Arnasak diraudano / Arnas
barnago oni / lagun iodan soinu / agorrago oneki. "A este Espíritu más interior". Or BM 40. Sar bekit ots ori
nere gogoaren muiñik barnenean. "En los tuétanos más íntimos". Or Poem 538. Zu, berriz nere barnena baiño
barnago ziñauden, eta nere gaiñena baiño gorago. "Interior intimo meo". Or Aitork 63.
(Superlativo, tras gen.). (Lo) más profundo. Bururakizun onek aznai bizia zemaidan biotzaren barnenean.
"Ex intimo corde meo". Or Aitork 92. Ai, ai, zer zurubitan barna ietxi naiz ipernuaren barnenera! Ib. 62.
(Tras tema nominal nudo). Baiñan ez nenkusan argi ta iasaitea Zure burubide zuzenetik. Nere buru-argia
leize-barnenetik alegiñean idoki naiez, berriro pulunpatzen zan. "De profundo". Or Aitork 157.
III (Adv.). (B, S; Dv, H). Ref.: Lrq; Izeta BHizt. Profundamente (sdos. prop. y fig.). "Barnegi sartzea, entrer
trop avant" Dv. "Barna zilhatu du okhiluak zuhaitza" H. "Profondément" Lrq. Irudi du etxe bat edifikatzen
duen gizona, zeinek aitzurtu eta barna ireki baitu, eta ezarri fundamenta arroka baten gainean. "Creusé". Lç Lc
6, 48 (He barna haintzurtu, TB, Leon barna zil(h)atu; Oteiza, Brunet ondeatu, Ol atxurketan sakondu, IBk
sakon zulatu). Zura berago, harra barnago. Saug 20 y O Pr 442 (cf. RS 400: lurra bigunago, haarra barrunago;
RIs 22: zura beraago, arra barrenago). Sua ezta hain barna egiten non ezten kea kanpora ialgiten. O Pr 412.
Segur nitz batere etzela haiñ barna penetratu Iaunaren sekretietan, nola ioandone Ioanes ebanjelista. Tt Onsa
60. Gizonaren bihotzian mundiaren amorioa hobeki eta barnago lantaturik eta iosirik egoiten baita eziez
Ienkoaren eta zeruko gauzen ohoria. Ib. 102. Idiak herziak deseginak dituenean, harturen duzue hirur untza
turmentina eta hura haur baten eskuaz idiari gibeleko aldetik sar diozozue ahalik eta barnena. Mong 590. Gibel
oraikoz üzten dügülarik, gure Sorhoetako Parropian hanitz urthez erakatsi dügün Jesüs-Kristen doktrina lüzaz
eta barnago. Bp I 21.
(s. XVIII) Noiz izanen naiz haiñ barna sarthua zure baithan, haiñ sustatua zure amudioz, non ezpaitut neure
burua sentituko. "Quando ad plenum me recolligam in te". Ch III 21, 3. Ez baitire orobat gai Misterioetan
haltoki eta hainitz barna sartzeko. He Gudu 137. O arima infidel, eta zentzü gabiak, zuñ lurreko gaizetan hañ
barna beitaude. "Profunde". Mst I 22, 4. Jarriren zaizü aitzinian kostüma zahar, zütan herruak barna egin
dütükian bat; bena hobiago batez goithüren düzü. Mst III 12, 5. Eta [kana] hartaz yotzen zioten burua barnago
sar-araztekotzat khoroako elhorri zorrotzak. Lg II 272. Bere Inkarnazionean nerekin hain barna eta hertsiki bat
egin nahi izatu duen Jinko berak, gutizia du, ene haurra, Komunionearen medioz zurekin bat egiteko. Mih 41.
Bena hügüna zahartziarekila zaiñak dütü barnago lanthatzen. Egiat 223.
(s. XIX) Meditazionean ezta premia errelijioneko gauzen ezagutzan hainitz barna sartzea. Dh 51. Etziren
izatu sobra barna etsaminatuak, / Tigre, hartz, otso eta bertze puxantzen egindurak. Gy 159. Lehen baiño
barnago ere hilldoa daramate. Ib. 44. Lurra barna jotzea ez da premia; axaltsuan aski da. Dv Lab 329. Ura
azaletik hurbil badago, ez da barna sarthu behar. Ib. 115. Iraul zazu beraz ahalik barnena, arthoa bildu bezain
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
68