Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
2. Velo. v. belo. Haren manura haizeak zesatu izan dirade, [...], tenpleko belá artetik erdiratu, iguzkia
ilhundu, monumentak ireki eta anhitz gorputz resuszitatu. Lç Adv ** 5r. Iguzkia ere ilhund zedin, eta tenpleko
belá erdira zedin artetik. Lç Lc 23, 45 (Oteiza, Brunet belo). Iguskia ilhündü zen, lürra ikharatü, arrokak
porroskatü ziren, Jerusalameko tenpluaren bela urratü zen. CatLan 45. Tenpluko bela bi zati egin zen. TB Mt
27, 51 (Dv, SalabBN bela; He, HeH, Echn, Samper, Hual, Leon belo, Ur, Arriand, Ker, IBk, IBe oi(h)al, Ip
mihise, Ur (V), Ol, Ker estalki). Ez gare Moises iduri, zoinek ezartzen bait-zuen bela bat bere begitartearen
aitzinean. TB 2 Cor 3, 13 (Dv bela; Bibl estalgi). Errebekak, harturik berehala bere bela, estali zuen bere
burua. Dv Gen 24, 65 (Urt, Ur belo, Ol, Ker estalki, Bibl mantelina). Seme berthüteduna aita pikarraiarentako
bela bat beita, amaren herbaltazüna gordatzen düen estalgi bat. Arch Gram 59.
3. Veleta. "Girouette, bela" VocS (sg. el editor hoy en día en S se dice aize-bürü). v. 1 beleta.
- ARRAUN ETA BELA. v. arraun.
- BELA-HAGA. Mástil. "Paloa, bel-agaia, palo de vela" Elizdo EEs 1926, 31 (en una lista de términos de
marinería). Eder da zinez ur axalean heien [barkuen] junphatzen ikhustea, bere belhaga luze edo
laburxagoekin. Prop 1898, 232. Treñero berak zortzi tosta edo exertzeko leku izaten zituan. Gañeraz, bel-agaia
(makilla), bela (liñuariz eundua), bera jaso ta eraxteko berga; drisak, boliñak, abortza, sarea, arraunak, [...].
Elizdo EEs 1925, 214.
- BELA HAIZEARI ALTXATU. Desplegar la vela al viento. Eta angurák altxaturik itsasoari unzia
abandona ziezoten, gobernaillén iunktadurak ere laxaturik, eta haizeari bela altxaturik, tiratzen ari ziraden
kostara. "L'artimon levé au vent". Lç Act 27, 40 (He artimoiña hizatu, TB gibeleko mastako bela hedatu, Dv
behereko bela haizeari eman, Ol beko zapia aizea edatu, Ker oial nagusia aizetara jasorik, IBk txopako haizeoihalak
jaso, IBe brankako oihala haizeari eman).
- BELA (BELAK, etc.) HAIZEARI EMAN. Desplegar la vela al viento. Behereko bela haizeari emanik,
leihorrera jokhatu ziren. Dv Act 27, 40 (Lç haizeari bela altxatu).
- BELA (BELAK, etc.) ALTXATU. Izar la vela. Belariek bazuten lan haize ukaldier eta uhainen oldarrer
behar zen bezala ihardokitzeko, batean belak altxatuz, bestean apalduz, untzia joan zadin edo lasterrago edo
emekiago. Ardoy SFran 246.
- BELA-AMARRA. "Anguina, bela amarratzeko soka, belamarra soka, belamarra" Urt II 97.
- BELA HANDI (V-ger ap. Holmer ApuntV; belandi Lar). Vela mayor. "Papahigo de navío, vela mayor,
belandia" Lar.
- BELA (BELAK, etc. APALDU). Arriar la vela. Manatu zioten untziaren urhatsa ezti zezaten, hein bat belak
apalduz. Ardoy SFran 246.
- BELA-HARI. v. 2 belari.
- BELA (BELAK, etc.) HARTU. Arriar la vela. "Belak hartzea, biltzea, tendre (prendre), plier les voiles (EZ)"
H. Itsasoak iraganik hartzen ditugu belak. EZ Man II 138. Urrean zanean artu ebazan belak, eta arraunketan
joanik, artu ebazan enparuak. Echta Jos 253.
- BELA (BELAK, etc.) BATU. Arriar la vela. Batu belak, eroan leorrera, ta gizon bi joan zirean Izaroganera.
Echta Jos 83. Batu eben belea, ta arraunketan joan zirean lenengo Bermeoko txalupa bategana. Ib. 116.
- BELA-BERGA. "Antenna, berga, belabérga" Urt II 141.
- BELA (BELAK) BETEAN. A toda vela. Au, ontzia bela betean bezala, bere ibikiakin zebillen errespeto
andiko bat zan. Cb EBO 42. Errira datoz ipar-aldeti / belak betean ontziak. Azc PB 65 (tbn. en Erkiag Arran
46).
- BELA BETEAZ. "A velas tendidas, bela beteaz, aizapi betez" Lar. "Bela bethez, aizapi betez, à pleines voiles"
H.
- BELA (BELAK, etc.) BILDU. "Belak hartzea, biltzea, tendre (prendre), plier les voiles (EZ)" H. Aizeak ez
die marinelei ematen onzi-oial zuriak edo belak bilzeko astirik. Mb IArg I 414.
- BELA (BELAK, etc.) HEDATU. Desplegar la vela. Belak hedatzean. EZ Man II 138. Non ere baitaiz
enbarkatzen / Itsaso zabal hunetan, / Bela gustiak hedaturik / Arimaren perilletan. Gç 139. Gibeleko mastako
bela hedaturik, yoiten ziren ubazterrerat. TB Act 27, 40 (Lç haizeari bela altxatu). Nere mariñel ona / heda zak
heda bela / bethi nahi nuena / jina zaitak aldera. Balad 138.
- BELA EGIN. Darse a la vela. Gero Zipreren agerrira genenean, hura utzirik ezkér, Siria alderát bela egin
genezan, eta arriba gentezen Tirera. "Tirants vers Syrie". Lç Act 21, 3 (He arruta eman, TB yoan, Dv goan,
Ker, IBk jo, IBe jarraitu). Gero biurturik almiranta zen lekura bela egin zuela, guztiok elkarrekin, norat
eztakie. (c. 1597). FLV 1993, 457. Martxuaren ondarreko bela eginen omen du. Ib. 465. Zeren bertzela,
haize ona denean, bela egin gabe gelditzen den untzia bezala geldi ahal zindezke zu ere. Ax 156 (V 103).
Marinelak denbora eder denean, bela egiten du, baiña tormentan geldi dago. Ib. 299 (V 199). Zer probetxu [da],
untziak betherik eta kargaturik bela ongi egiteaz, baldin portura baiño len edo portuan galtzen bada? Ib. 466 (V
302). Iakin behar duzu unziak herrirat bela egitekoz joaten direla Ferrol zaharrerat. INav 131. Milla eta zortzi
ehun untzik egin zuten bela maiatzaren azkenerat. Lg II 412.
- BELA (BELAK, etc.) EKARRI. Arriar la vela. Itsasoa dakusagu harta handiz bethea, / Eta bela ezin ekhar
daiteken da haizea. EZ Man II 148.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
676