Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
itzaltu; (G) beltzuritu, bekoskotu; (V) bekokia ilundu, moztu" Añ. "Bekoki, aspecto de la cara, zuño" VocB.
"Bekoki iluna, de cara sombría" Ib. "(B), ceño" A. "Bekoki astun (V-m-gip), bekoki txomor (V-ple); bekoki
txordo (V-ger-m-ple), frente ceñuda" Ib. Mundu largoan bizitu diren gizon guztiak / Konparitu behar dute
tristerik bekhokiak. EZ Man I 62. Rezibituren gaituzu bekhoki alegeraz. EZ Man II 8. Zer ihardetsiko diozu zure
gaixtakeria guziak dakizkien Iainkoari, batzutan gizon haserre baten bekokiaren beldur zarenaz geroztik?
"Vultum hominis irati". SP Imit I 24, 1. Illundu bekokia, musturrak astindu, adierazoteko onetara, eztitugula
enzun gura alako berba zantar ta lotsagarriak. CrIc 77. Zorionez umiak eurak bere esanekuak dira jatorriz
legez; eztakije erremuskada, bekoki illun ta mustur astinketarik egiten. Ib. 92. Bestia asten danian inor gaiti
deungaro esaten, zeu ixildu, mututu, oztu, tristetu ta bekokija illundu. fB Ic II 200. Ez begi bildurrik euki, eztau
beragan aurkituko, ez laztasunik, ez aserrerik, ez bekoki astunik, ez berba garratzik. Astar II 279. Abegi on,
amodijo ta berba samurren lekuan, izan zituzan arpegi illuna, bekoki astuna, berba garratzak ta agiraka
andijak. Ur MarIl 10. Belusatua da gu bezala berdin, / Pinkardatua, eta buztana luzea, / Modest bekokia,
humilla portea. "Une humble contenance, un modeste regard". Gy 219. Erregen umeek munduan sartzeko /
Begiak zabaltzen dituzten orduko, / Maiz ordu berean herioak daie / Bekokia itzaltzen urrikaldu gabe. Ib. 168.
Espiun, erreportariak / Han dire topatzen, bekokiz arraiak, / Bihotzez bertzelakoak. "À l'air gracieux". Ib. 182.
Zergatik aserretzen zera eta bekokia illuntzen dezu? Lard 6. Katalin bekoki txordoaz da zerbait atzeraturik. A
BeinB 69. Gure itsasgizona bekoki baltz samarrekoa zan, itz latzekoa batzuetan. Ag Kr 94. Gizonen bekokietan
trumoia ikusita. Ag G 230. Bekoki ederra ipiñi ixango eban aitak urteko gastuen kontua ikusi ebanian. Kk Ab I
109. Emendik destaña, ortik bekoki illuna, andik agiraka garratza. Ib. 24. Bekoki lotsorrez eta zearka antzean,
gaxoari malko-irriak naasten asi zitzazkion. Or Mi 23. Ikusi ezketiño, barriz, euzkaldunak, / Baserritik noizikbein
etorten diranak, / Eurai ipinten deutsez bekoki illunak, / Ezertako ez diran belarri-mozdunak. Enb 162.
Aspaldiyen ibilli da gure aita bekoki astunaz. Kk Ab II 53. Diruari ta aberatsari bakarrik zekiyen bekoki beltza
jartzen. EArzdi ib. 6. Odei baltzez baña / ilun iluntzen yako bekoki bikaña. Laux BBa 18. Argi orduko mutikoari
/ oska asi zaio amuna. / Ez du nagirik; argiago du / atzoko bekoki illuna. Or Eus 165. Etxean, negu goibelaren
lagun, bekoki illunak besterik etzitun somatzen. Etxde JJ 26. Gertakizunak bekoki beltza jartzen ziotenean, gizon
zaildu bati dagokionez, irmo ta zorrotz agurtzen zun "lagun naigabea". Ib. 23. Beti alai ta umore onez zegona,
lanik garratzenak bekoki argiz egiten zituna. Ib. 98. Nola jasan holako gizon baten bekokia! "Comment
supporter le regard d'un tel homme". Ardoy SFran 101.
"Bekokidxe garbi oki, ser honrado" (V-ger) Ort Voc. Zeuk nire alabieitxik esan de mala manera dabillela!
Bekokidxe garbi dakogune guk oraiñ artien, bekokidxe garbi... garbi! Ort Oroig 45.
2. (BN, S; -kh- Hb ap. Lh, VocBN, Gèze), bekoke (-kh- S ap. A; Foix ap. Lh), bekokia (L-sar), berkoku
(berkhokü S). Ref.: A (bekoki, bekoke); Lh (berkhokü). Audacia, osadía, desvergüenza. "Audace (dans le sens
moral)" VocBN. "Bekhoki, effronterie, audace" Gèze. "Tupé, audacia. Eztu bekokiarik ezetz errateko (L-sar), no
tiene cara para decir que no" A. Cf. infra (3).
Tr. Atestiguado sobre todo en la tradición septentrional (hay tbn. ejs. suletinos, en la forma bekhoke). Al Sur,
hasta el s. XX, sólo se encuentra en Arrue.
Nolako bekokiz, [...], nahi duzue zuen emazteek bere garbitasuna iduki dezaten, zuok lizunki bizi bazarete? SP
Phil 398 (He 402 zer bekokiz). Nola izan dukezu bekhokia bekhatu egiteko Jaunaren begietan? Lg I 272.
Jainkoak galdetu zioenean non zen Abel, ihardetsi zuen, bekhokirekin, hark etzakiela non zen. Ib. 26. Nork luke
bekhokia ihardetstekotzat. Lg II 295. Nola nuke bekhokirik Jainkoari errateko, gure Aita, baldin ez banitu maite
bihotzez giristino ene anaiak? Brtc 205. Baiki, ene yauna, / Nik bekhoki hura / Haurretik izatu dut: / Ikusten
nauzula, / Oihuz zauzkidala, / [...], / Nik zu utzi zaitut. CantIzp (ed. 1813), 12. Nola nahi den, bekhoki behar dute
horren [Brahmaren] izartzeko Yesu-Kristorekin. Hb Egia 58. Gizonari ematen diozka bekokia eta duen ahalaren
ezagutza. Atheka 49. Nola izango det ainbesterañoko bekokia, baldiñ nere pekatuaz ainbeste bider gurutzefikatu
badet bere Seme jaungoikozkoa. Arr May 46s. Nola dezu farregiteko, jostatzeko, seguranz osoaz lo egiteko
bekokia? Ib. 36. Badakidalakotz ongi hemengo jendea zer den, eta zein den bekhokirik gabekoa bekhatuzko
bidean sarrarazi nahi duenari jazartzeko. Prop 1894, 164. Emaztia / nula aiherrago / bekhatila / gizunkia beno;
/ Traditzen beitütü / bekhokereki, / halaz enganatü / Eva gaixtoki. UNLilia 16.
(s. XX) Goberniak arren bekhokereki gezurra zioan. ArmUs 1925, 77 (ap. DRA; la fecha es incorrecta).
Daukagu eite zerbeit duten ofizio guzietako langileek, xuxenak diren ber, beren onari jarraikiak --sustatzale
makurrer ihardukitzeko aski bekokiarekin-- indar handia egin lezaketen beren alderat. JE Bur 202. Bai al duk
bekoki, etoi orrek? esan zun Bikendik. 'Traître, oserais-tu?'. Or Mi 61. Iñork itzik ezin erantzun zion, ezta
arrezkero Ari galde egiteko bekokirik izan ere. Ol Mt 22, 46 (Lç, TB, Ur benturatu, SalabBN, Leon menturatu,
HeH ausartatu, He, Echn atrebitu, Hual atrebi, Ip, IBk ausartu). Baduzu horrenbertzeren eskatzeko bekokia,
duzun makurrarentzat? JE Ber 46s. Jendartean argiaren hedatzeko, ez dute zorigaitzez bekokiarik edo gemenik.
JE Med 128. Ik duk bizar, adiskide, ta ik egiari aurrez-aurre begiratzeko bekoki. Ldi IL 91s. Badegu susmo,
egiaren ingurukako izketa polit utsa ez ote-dan: ala oi-baitegu maiz, egiari aurrez-aurre begiratzeko bekokirik
eztegunean. Ib. 61. Harritu ziren aditzale guziak aphez "herresta" horren bekokiaz. Lf Murtuts 49. Nork duke
bekoki, alabok, nire guraso ta zuen buruzki yaukiko diran irain itsusien zama leporatzeko? Zait Sof 98. Zerau
begiratzeko ere eztut bekokirik. Ib. 94. Baiña ni zure aurka, bekoki-azal onekin, arroki altxa ta laisterka nere
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
670