Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
an ugarte jasankorra --itsasoari bekoz-beko itsas-gizona iduri itxaropenez gaiñez, etorkizunari begira bailegoan--.
Erkiag Arran 185. Ots! or, Oreb-eko arkaitz gañean egongo natzaizu bekoz-beko. Ol Ex 17, 6. Bekozbeko
mintzo izan da Yaube zuekin mendian suaren erditik. Ol Deut 5, 4. Erri xeak sinisten zuena bekoz-beko
zapuzten zuen Erakleitok ere. Zait Plat 30. "Erio-bizi" bekoz beko emate orrek, "bizi ezik bizi naiz... eziñ illez
nago iltear" dalako adimen-jokuak, koplarien olertikeratik du ekarria. Gazt MusIx 160. Guti dira Elizako
gizonak ikusi, egungo egunean ere, Frantses bezala mintzo hoin garbiki, eta behar orduan hoin goraki, bekoz
beko, mundu huntako buruzagi giristinoekin. "Face à face". Ardoy SFran 325. Erasia zerbait norbaiti egin behar
balin baduzu, bekoz beko egin, lañoki eta goxoki. Ib. 338. Edertasunez ez dakioke / begiratu bekoz-beko, /
mingain urrea bear litzake / ber' hartaz hitzegiteko Xa EzinB 76. Erantzuten dio Gilin-ek, bekoz-beko begira.
MEIG IX 109.
b) (Uso sust.). Entrevista cara a cara. Amets dezakeguia bi gazte heien arteko bekoz bekoa baino osoagorik,
dela bihotz, dela gorputz, dela buru, dela ontasun? JE Bur 103.
Etim. De origen posiblemente románico (cf. REW 1013). Relacionado con moko; v. FHV 82.
bekoi. v. berekoi.
bekoin. v. bekain.
bekoitz. v. berekoitz.
bekoke. v. bekoki.
bekokeria. "(S, Foix), audace" Lh.
bekoki (V, G-azp-nav, AN-gip, L, BN; IC 441, 446, Mic, O VocPo, SP, Lar, Añ (V, G), VocCB, Dv (V), H,
VocB; -kh- Urt I 148, HeH voc, Dv, H, Hb ap. Lh). Ref.: A (bekoki); Lh (bekhoki); Iz ArOñ, UrrAnz; Etxba Eib;
Elexp Berg; Echaide Nav 124.
1. Frente; rostro. "Frente, bekokia" Mic. "Bekoki, L occ., front" O VocPo. "Adducta frons, bekhóki zimurtúa"
Urt I 148. "Bekhokia zimurtzea, ixurtzea, froncer, plisser le front. Syn. bekoskoa (G), belarra (G, L), betondoa
(G), kopeta (G, L, BN, S), koskaraia (G), borontia (S). Ganzurra (Lar). 2. bekokia. Syn. de begithartea" H.
"Bekokixan daroia siñalia, ez dabena iñoiz eiñ ezer Jaungoikuan guria gaittik" Etxba Eib. "Bekokixan artu dau
golpia" Elexp Berg. v. kopeta, 2 belar. Tr. Usado al Sur desde Betolaza, es relativamente más frecuente entre
los vizcaínos, aunque tbn. aparece en guipuzcoanos y navarros. Al Norte se documenta desde principios del s.
XVII (cf. bekhokiz ya en Leiçarraga) en autores no suletinos (sí en Oihenart); a partir de mediados del s. XVIII
su uso disminuye notablemente y sólo se encuentra en Goyhetche, J. Etchepare y Arradoy. En DFrec hay 13 ejs.,
meridionales. Aunque es difícil precisar el sdo. de todos los ejs., en bastantes septentrionales significa 'rostro'.
Bear dozu sarri zigiñatu eta santiguatu egiten dozula iru krutze. Lelengoa bekokian. Bet 3. Asi bekokitik eta
bularretaño. Ber Doc 96v. Halaberki etsitzen du Iaunaren bekhokia / Eztuela ikhusiren, ez onen konpañia. EZ
Man I 97. Bekhokia goraturik kontenplazak zerua / Eta ungiez irabaz Parabisu Saindua. Ib. 136. Hurbilltzen aiz,
Herioa, odolez egarririk, / Bekhokia zimur eta begia bihurririk. Ib. 44. Hartarakotz ur sainduaz xahutzen dut
belharra, / Iongoikoa, ikhus azu arren ene beharra. / Gurutzeaz halaber dut armatzen bekhokia, / Gaitzetik
defenda zazu arren ene bizia. Ib. 10. Ospiñak legez zioen / argitzen bekhokiak, / eta tresnek ere onhesten / nola
elhur xuriak. EZ Noel 105. Aingeru hiltzailleak hei / daroe barkhatuko / zeñen bekhokitan baitu / merka hau
aurkhituko. Ib. 103. Bekhokia agertua / egun batez zeruan / ikhus zaitzadan klaroki / zeure tronu sainduan. Ib.
126. Merezi du utz dezan Iainkoak, egotz dezan bere konpaiñiatik, eztezan sekulan haren bekhokirik eta bisaiarik
ikhus. Ax 575 (V 369). Santiguetea da egitea Kurze bat bekokirean bulerrera. VJ 3. Lehenik, bekokia / Moldeaz
idokia / Iduri, iguzkiareki / Argiz ihardukia. O Po 35. Pisa nolako alegria eternala duen, non nahi eta nora nahi
dabilan, bethi dakusa Iainkoaren bekhoki ederra. Hm 230. Munduak ikusten du bekokian, eta Iainkoak
bihotzean. "Homo videt in facie, Deus autem in corde". SP Imit II 6, 3 (Ch kanpoa, Mst begithartia). Probetxu
dut zeren ahalkeak estali derautan bekokia. "Confusio cooperuit faciem meam". SP Imit III 50, 4 (Ch bisaia, Mst
begithartia). Zegatik eginten [sic] dozu bekokiko kurutze ori? CatAnz 2. Bekhoki ederra! Maite dut / Furiak egiñ
Kolpea! / Argi gustien sorlekhuan / Ezarri du gau tristea! Gç 88. Elhorri zama zorrotza, / Beraz hik ohorea /
Bekhoki huntan ezarri duk / Eta hik desohorea. Ib. 83.
(s. XVIII) Leenengo krutzea bekokian, bigarrena auban eta irugarrena bularretan. OA 12. Bekokiaganerik
sur puntara, da bekoki ezkerreko alderik eskumakora. Arz 26. Bekoki duzu zabal / eta orzak txuri / sudurra eder
ta txuzen / espanak gorri. Gamiz 204. Orduan ezarri diot erreztun bat bekhokiaren gañean, eta eskumuthuredergarriak
bere eskuetan. 'Suspendi itaque inaures ad ornandam faciem eius'. Urt Gen 24, 47 (Ur arpegi, Dv
begitharte; Ol, Ker, BiblE sudur). Izan behar du errekortsu Gurutzefika-gana, bekhokia lurrarekin yosirik,
ahuspez haren oinetan ematen dela. He Gudu 163s. Belaunikaturik eta bekoki-kopetekin lurra ukitzen zutela. Mb
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
668