Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
ojos, con envidia; enojar, irritar, exacerbar. Sin. ekaiztu, aserratu, sumindu" VocCB ( Dv). "Regarder de
mauvais œil, faire mauvaise mine, avoir de l'aversion" H. "(G-to), enfadarse, dejar amistad" A. Eta hura
enzunik berze hamarrak bekhaitz zitezen bi anaiez. "Les dix autres [...] fûrent mal contents". Lç Mt 20, 24 (TB,
Echn bekaiztu; He hasarratu, Dv, Ip gaitzitu ziren, IBk haserre jarri). Bekhaitzten gaizko zeren ezterauzkigun
eman nahi, ez othe du arrazoin geiago damu izaiteko zeren edeki nahi diotzagun? SP Phil 383 (He 387
gaitzitzen). Bekaizturik ta aserraturik zerraiten, Faraonengandik iges egiteko. Ub 25. Zergatik bada oek
bekaitzen ziran argana? Ib. 85. Auñemendi guztia sutan dago, gorrotozko sutan. Erri guztiak bekaizturik
(indignado) aurkituten dira. Ag AL 123.
(Dv (que cita a Otag)). (Con aux. trans.). Zure arpegiren edertasuna / Ikusi zuten begiak, / Zeri diote
begiratuko / Bekaizten baditu danak? "Qué mirarán los ojos [...] que no les sea enojoso?". Otag CancB 269.
3. (G, B, L, S, Sal, R ap. A; SP (-tzt-), Lar, Añ, Hb ap. Lh, VocCB, VocB; -kh- Dv, H), bekaxtu. (Con aux.
intrans.). Envidiar, estar envidioso. "Envier, être jaloux. Bekaitztu natzaio" SP. "Bizi denari bekhaitztu, hillez
ahantzi, envie du vivant, oubliance des morts; envidia del vivo, de los muertos olvido" Ib. "Envidiar" Lar y Añ,
VocB y A. "Jalouser, envier. Bertzeren onaz bekhaizten da, il se rend jaloux du bien d'autrui. Bekhaizten
natzaitzu zure zorionaz, j'envie votre bonheur" Dv. "Jalouser quelqu'un" H. "Norbaiti bekhaiztea, envier
quelqu'un" Ib. Tr. Usado desde principios del s. XVII por autores septentrionales (no lo hallamos en
suletinos), desde principios del XIX tbn. lo emplean algunos pocos meridionales. Con complemento en dativo
aparece en Etcheberri de Ziburu, Pouvreau, Chourio, Haraneder, Larreguy, Duvoisin y Bibl; con compl. en
instrumental en Etcheberri de Ziburu, Duvosin, Zerbitzari y Bibl. Los autores meridionales y Oxobi lo usan con
aux. trans. (aunque cf. infra el ej. de Guerrico, con el sdo. de 'quejarse').
Sarako euskara hunetzaz kontent eztenak ezkiriba beza bertze euskara hobeago batez eta hobekiago, ez naiz
ni hargatik bekhaiztuko eta ez inbidios izanen. Mat XVI. Handitu eta iuduak / zitzaizkitzun bekhaiztu, / inbidiaz
ziñituzten / gurutzera altxatu. EZ Noel 142. Obra handi hautzaz ziren / farisauak bekhaizten, / zeren berek
ezpaitzuten / halakorik egiten. Ib. 90. Bekhaiztu naiz zeren batzuek diren ni bezanbat. EZ Eliç 159. Hunetzaz
kontent ezpazara, egizu zuk zeure moldera, [...]. Zeren ez naiz ni hargatik bekhaiztuko, eta ez muturturik gaitzez
iarriko. Ax 19 (V 10). Han guziek, nork hobeki eta bekhaitztu gabe kantatzen tuzte Kreatzaillearen laudorioak.
SP Phil 59s. Gutiago izan duenak eztu tristeziarik ez damurik hartu behar, etzaio bera baino aberatsagorik
bekhaitztu behar. "Neque ditiori invidere". SP Imit III 22, 3. Eztuzu beraz zer bekhaiztu zeren eginbide hunetan
eskuak sarthu tudan, ezen parada etzaitzu behin-ere faltatuko zerbaiten egiteko. ES 194s. Etzaio nihori
bekhaizten, ezen ez du bere baitan ematen bere kontentamendua. Ch I 15, 3 (SP eztio nihori ekhartzen
inbidiarik). Dohaiñ gutiago errezibitu duenak eztu behar tristatu, eta etzaio behar gehiago errezibitu duenari
bekhaiztu. Ch III 22, 3. Han hari dire zeiñek hobeki, eta elkarri bekhaiztu gabe Kreatzallearen laudorioak
publikatzen. He Phil 62. Jonathas Saulen semea, [...], etzitzaion batere bekaxtu Daviti, zenbat baitzen ere
arrotza, [...]; aitzitik ekharri zioen Daviti ezin erran bezanbat amudio. Lg I 280. Bekaxtu behar zaizko bada zure
lagunaren onari zehorrek kalterik ez duzun denboran? Lg II 197. Yudas, apostolu traidorea, bekaxtu zitzaion
Mariari. Ib. 218. Nahi bada Kaskoina bekhaitz dadiela. Hb Esk 79. Hiritan bere ustez gaina duen yaunak /
Bekhaizteko lituzke gizon Eskaldunak: / Ez badute urrea hark bezala metan, / Odol garbiagoa daukate zainetan.
Ib. 187. Palestindarrek, hortaz bekhaizturik, lurrez bethe eta tapatu zituzten [...] putzu guziak. "Invidentis ei".
Dv Gen 26, 14s (Bibl hartaz bekaiztu baitziren). Bekhaiztu zen Adam eta Ebaren zorionaz eta deliberatu zuen
gal-arazi behar ziotela. Zerb IxtS 9. Dabid gazteak orotarik ukhan zituen laudorioek etzioten atseginik egin
Sauli: bekhaiztu zen. Ib. 54. Rahel bekaiztu zitzaion bere ahizpari. Bibl Gen 30, 1 (Dv bekhaiztu zitzaioen).
(Con aux. trans.). Izan bedi aita bat bere semeen atsegiñaz pozkarritzen dana bezalakoa, eta ez bere
menpekoen pozkida bekaitztutzen duen bidagea edo tiranoa bezalakoa. "Envidioso del contento". Izt D 159.
Dohatsu beharrean orai zireztenak / Gaizki bekhaiztu gabe ausarki dutenak. Ox 70. Ta, nere biotzondoan, ez al
dut nik Mikel bekaizten? [...]. Ontan al datza, ausaz, Mikelganako nere inbidia ezkutua? Txill Let 86. Nola
bekaizten nion hau hirugarren pilotuari! Hunelako leiho batetik olatuak itsaso erdian ikustearren, [...], edozer
emanen nuke. Osk Kurl 131.
4. +bekaistu. (Con aux. intrans.). Volverse avaro, ponerse avaro. "Être avare envers quelqu'un" H. Burasoak
zitzaizkitzun / sarri hasi bekhaizten, / hek nekez bilduak laster / zintuela banatzen. EZ Noel 171. Jesusek bere
ontasunak frankiarekin ematen darozkitzu, eta zu bethi hari bekaisten zaizko. Mih 49s (Harriet traduce "et vous
lui êtes toujours avare"). Huzkur edo lazoak, etsituz arima, / Min aitzea badela bertze erresuma; / Bekhaizten ere
heiek Elizei uzteko; / Ez dute mihi baizen kontra mintzatzeko. Hb Esk 197s. Idiak eritzean, zenbeitek egiten, /
Buraso gaizkitzean, zaitena bekhaizten. Ib. 207.
(Con aux. trans.). Guardar para sí. Olhaberrietako zen Berddes yenerala, / Eztuena bekhaizten gudutan
odola. Hb Esk 99.
(Con aux. trans. tripersonal). Ahorrar (algo a alguien), escatimar. Etzen nihoren ferekatzaile, etziotzaten
bekhaiztu azpikoei zigorrada eta lege hertsiak. Hb Egia 6. Sinheste gabe handienek atzematen diotzate Elizari
alderdi onak; ez diote bekhaizten haren ifernua bere etsaiei, ez kobesioa ohointza egin diotenei. Ib. 142. Ez
diotzate bekhaiztuko thu eta beharrondokoak, gaxtaginekin emanen dute. Ib. 47.
5. Quejarse. Aztu ziran bada [ejiptoarrak] Josek egin zizten mesede guztiz andiaz, eta nola Israeldarrak
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
646