Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Batzuek erraiten zuten aberats okitua, urrez hantua zela. [...] Bekaitzkorrek, aldiz, arditik ere etziela. Ib. 85.
Adixkideak geienean bekaitzkor izaten dira. JAIraz Bizia 104. Ni Jauna, zure Jainkoa Jainko bekaizkorra
bainaiz. "Ego sum Dominus Deus tuus fortis, zelotes". Bibl Ex 20, 5 (Urt ieloskor, Ur zelotsu). Beste jainko
baten aintzinean ez zarete ahuspekatuko; Jaunak "Bekaizkor" baitu izena: Jainko bekaizkorra da. Ib. 34, 14.
2. "Enojadizo, aserrekorra, bekaizkorra, suminkorra, kejakoia, enpatxakoia, enoiakorra" Lar.
bekaizkortasun. "Bekhaizkortasun, défaut de celui qui a du penchant à la jalousie" Dv.
bekaizkortu. "Bekhaizkortu, devenir accessible à la jalousie, aux soupçons" Dv.
bekaizkotu. 1. "Envidiar, bekaiztu, bekaizkotu, ondamutu" Lar.
2. "Indignar" Lar.
bekaizmin (-tz- Lcq A), bakaismin (Lar), bakaizmin (Hb ap. Lh, msLond ap. A). "Escordio, yerba,
bakaismiña" Lar. "Teucrium scordium, escordio, camedrio acuático [...]; vasc. bekaitz-miña, de bekaitza, enojo,
infignación, envidia, y miña, amargo, ácido [...]. El DT le llama ugarioa [no cita sin embargo bakaismin]" Lcq
134. v. ugario.
bekaiztarazi. v. bekaitzarazi.
bekaiztasun (Hb ap. Lh, VocB). Envidia. v. bekaizkeria. Tentazione xeheak, nolakoak baitire,
haserraldiak, idurikortasunak, bekaitztasunak, amuruskeriak [...] dira debozionean deliberatuenak diren arimen
ardurako lanak eta eserzizak. SP Phil 453s (He 458 yelosiak, inbidiak). Ezen ongi bazakien Sakrifikatzaile
Aitzindariek bekaiztasunez libratu zutela. TB Mc 15, 10 (Lç, He inbidia, HeH bekhaizko, Dv bekhaizgo, Ol
iñartsi, Or bekaizkeri, Ker ikusi-ezin, IBk bekaitz, IBe bekaizkeria).
bekaizte. Celos. [Iratxekimendu sentsukarazkoak] khexaguneak, desfidantziak, bekhaizteak, barneko
sumindurak sor-arazteintu. "Jalousies". Birjin 85. Maithatze, higuintze, bekhaizteak ere batean iraungi dira.
"Invidiae". Dv Eccl 9, 6.
bekaizteria. v. bekaizkeria.
bekaizti (SP (-tzt-), Lar, Añ, VocCB, H (-tzt-), VocB; -kh- S; Ht VocGr, Arch VocGr, VocBN, Gèze, VocCB, Dv,
H), bekaixti (Casve), bekaxti (-kh- S). Ref.: A; Lrq (bekhaxti). Tr. Documentado sobre todo en la tradición
septentrional; al Sur, el primer testimonio es de principios del siglo XX.
1. Envidioso. "Envieux, jaloux" SP. "Envieux" Ht VocGr 353. "Jaloux, bielosa, bekhaiztia" Ib. 372.
"Envidioso" Lar y Añ. "Jaloux, jalouse" Arch VocGr. "Envieux" VocBN. "Envidiosa" VocB. "Envidioso" A.
"Jaloux de nature (disposition naturelle et permanente à être jaloux)" Lrq. "Envier, [...] bekaixti izan" Casve. v.
bekaizkor, bekaitz.
Ezaizela handi nahi, / Ez eta are bekhaixti. EZ Eliç 112. Bekaiztiak, bertzetan eztena dakusa, berartan dena
eztakusa, zeren ditu bihurri begiak. "L'envieux". O Pr 492. Bekhaitztiak, ozar errabiatuak bezala, orroz eta
saingaz egonen dire bere doloreak ezin iasanez. "Invidiosi". SP Imit I 24, 3 (Ch bekhaiztiak). Gutiziaz betherik
zarete eta ez duzue desiratzen duzuena. Heriotzeak egiten ditutzue eta bekhaizti zarete eta ezin ardiets dezakezue
nahi zinduketena. "Occiditis et zelatis". He Iac 4, 2 (TB, Dv bekhaizti; Lç inbidioso zarete eta bekhaitz). Ala
etzait zilhegi nahi dudana egitea? ala zeren naizen ni on zare zu bekhaizti? "Oculus tuus nequam est?". He Mt
20, 15 (IBk bekaizti; Dv zure begia gaixto da). Yudu bekaxtiek kondenatu zuten Yaun doni Petri izaterat
azotatua. Lg II 316. Debrua da bekhaizgoaren ithurria ta bekhaiztiaren nausia. Dh 186. Xori haizen bekhaitztia!
/ Ixil hobe huke atxiki mihia. "Oiseau jaloux". Gy 226. Bekhaizti eta mukhaileretan, lana bertzen argi hiltzetan.
"Les envieux sont les éteignoirs qui étouffent la lumière des autres". Hb GH 1928, 398. Luzia agindua zen /
pagano printze bati. / Entzunik utzia dela, / printze hori bekhaizti, / Luziaren odolez du / ezpata gogo busti. Zby
RIEV 1908, 420. Anima bekaiztia: iñoren ona ezin du ikusi. Ag G 332. Hura bederen bekhaizti zela, gauza
segura. Barb Sup 101. Zinez ederrak zituen Irigoinek eman hortzak! [...]. Badut uste auzoak bekhaizti zituen. Ib.
101. Beti izan dira bekaxti eta salazaliak: gardak ari zirelarik Athoron Garai-ko etxolaren ikertzen, berria heltü
zen haien beharrietara bost kontrebandist igaran zirela Zalthondoko ibarra gora. Const 31. Gaixtoa onarentzat
/ zoin den bekaiztia / jakiteko, aski da / ongi behatzea. Etcham 209. Bizi giren mendean bekaizti guti zuketen,
segur, saindu-geiaren aitamen aberastasunek. JE Ber 58. Ala ire begia gaiztoa (bekaiztia) al duk ni ona
naizelako? (Mt 20, 15). Ir YKBiz 354s. Zuen zorionak pozten nau ni, ez naiz gizon bekaiztia. Xa Odol 345.
Bekaizti izan bear al duzu zuk ni eskuzabala naizelako? IBk Mt 20, 15. Heguyk eta batez ere Hirigoytik, baita
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
644