Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Bekhaizdura gehiago, mina handiago. "Les souffrances sont à proportion de l'envie". Hb GH 1928, 398.
Ezkabiak iresten haitza, bekhaizdurak bihotza. "Ce que la teigne est aux bois, l'envie l'est pour le cœur des
hommes". Ib. 398.
bekaizeri. v. bekaizkeria.
bekaizgarri, bekaixgarri (Casve). Envidiable. "Enviable" Casve. Bizi-bide erdikin urre gorrizkoan / koka
gura dunak, etxe txiroaren / urrikeririk ez, yauregi aberats / bekaizgarri gabe bizi izanen. Zait Gold 208. Zenbat
irri daroen / --irri bekaitzgarri!-- / lillura argi maitetsuz, / gerizpe t'ondartza. Gand Elorri 103.
bekaizgo (AN, L, BN, S ap. A; bekaizgoa VocBN; bekhaizgo Dv; bekhaizgoa Ht VocGr 372, H), bekaizko (L,
BN ap. A; SP (-tzk-), Lar, Hb ap. Lh; -kh- HeH Voc), bekaixgoa (Casve). Tr. Propio de la tradición
septentrional no suletina. En el siglo XX ha sido empleado por algunos autores meridionales.
1. Envidia. "Bekaitzkoa, envie, jalousie" SP. "Jalousie" Ht VocGr. "Envidia, bekaitza, bekaizkoa, ondamua"
Lar. "Bekhaizkoa, bertzeren onaz damua" HeH Voc. "Envie, jalousie" VocBN. "Bekhaizgo, jalousie, envie" Dv.
"Envidia" A. "Envie" Casve. Cf Dv s.v. begizko: "Aussi n'ai-je jamais entendu prononcer le terme bekhaizgoa
qu'avec le sens de jalousie et d'envie. Il se compose, il est vrai, de begi 'œil', gaitz 'mauvais'; mais pas plus en
basque qu'en français regarder de mauvais œil ne suppose pas de maléfice". v. bekaizkeria.
Inbidia edo bekhaizkoako bekhatuak. EZ Eliç 159. Bekatü handi bat dea inbidia edo bekaizkua? CatLan 115.
Nehork etzi ikusiko ez bekaizguarik, ez diskordiarik, ez aharrarik. AR 269. Batzuen aldetik bekhaizgoa, bertzen
aldetik erasia gaxtoak. Dh 194. Baldin urguiluaren, goranahiaren, medisentziaren, bekhaizgoaren uhinek
kordokatzen bazaituzte. Ib. 268. Bainan sinhetsi ez zuten Juduek bekhaizgoaz betherik izanez, hartu zuzten alfer
gaisto batzu. 'Zelantes'. TB Act 17, 5 (Dv bekhaizgotan; Lç bekhaizteriaz). Urrun da bekhaizkoarik behar
baitugu izan heien zori onarentzat, kontrarat urrikalmendu ekharri behar diotegu. Jaur 174. Bazakien ezen
bekhaizkoz eskuetara ekharri ziotela Aphez-nausiek. HeH Mc 15, 10 (Dv bekhaizgoz; Lç, He inbidiaz, TB
bekaiztasunez, Ol iñartsiarren, Or bekaizkeriz, Ker ikusi-eziñez, IBk bekaitzez, IBe bekaizkeriaz). Bekhaizgotan
zagozkon berez bere anaiak. Dv Gen 37, 11. Bekhaizkoz eta mendekioz itsutua, xede izigarri bat hartu zuen
orduan Migelek. Laph 132. Kainek hil zuen Abel bere anaia bekhaizgoz; badakigu arras ongi Juduek ere
bekhaizgoz hilarazi zutela Jesus Jauna. Jnn SBi 6. Ez da oraikoa, makur dabilanak xuxen doana higuin, hastiro
ukaitea. [...] gibeletik sartuko dio eztena, bekaizgoaren ezten pozoindun hura. HU Zez 99. Ikharan, bekaizgoz
ezpada, herraz edo aiherkundez ondoko egunetan jazar dakiokela. JE Bur 45. Noiz nola ikusten baitituzu,
bekaizgorik gabe, irriz, bidean dabilan zure ezagunetarik bat lasterka bat-batean abiatzen, atherbe keta. Ib. 75s.
Barnetik, gizonaren biotzetik ateratzen dira gogoeta gaiztoak, [...], bekaizgoak, biraoak, aundinaikeria,
zorokeria. Ir YKBiz 227s. Konda zazu Saulen bekhaizgoa. Zerb IxtS 63. Auzo-erri eta herrixka guziak harrituko
dira, non ez duten bekaizgoz eta jelosiaz leher egiten! Lf Murtuts 12. Gaiztakerien artean ba-dira: [...];
bekaizgoa (doakabeak doatsugoarena, edota, zertanbait doatsu izanik bestek berdinduko ote gaitun bildurra,
edo berdin zaigunaren eziñeramana). Or Aitork 67. Gogo txarreko gizonek, bekaizgoa bihotzean lotua dutenek,
erraiten zuten ohointzaz bildua zuela bere ontasuna. JEtchep 52. Bekaizgoak, euskaraz, alde onik ez du.
Hebrearrez bai. Bekaizgoaren alde ona maitasun bizi eta osoa da, partekatzerik onartzen ez duena. Bibl Ex 20,
5n. Gizonen bekaizkoak / ez ditu, ez, suntsituren. "Livor". PAlt in EZ Man I 37.
2. (-kh- H), bekaizko (SP (-tzt-), Lar, Añ). Mala cara; aversión, antipatía. "Mauvais regard" SP (que cita a Ax).
"Enojo" Lar. "Aversión" Lar y Añ. "Aversion à l'égard de quelqu'un, bekhaizgoa. Syn. bekhaingoa (BN)" H (s.v.
II bekhaitz; v. tbn. begaizkoa con la misma acepción). Ezin har dezaketenean eta ez ebats, eta bahitzekorik
eta saltzekorik ere eztutenean, abiatzen dira eskean, bataren eta bertzearen forogu, anhitz beltzuri eta
bekhaitzkoa izaiten dutela. Ax 43 (V 27).
"Indignación" Lar.
3. "Bekaitzgo, avaricia (Archu)" DRA.
4. (-kh- Dv). "Soupçon" Dv.
bekaizgune. Envidia. Bekhaizgune khiratsdun bat eta debadiozko izpiritu bat baduzue zuen bihotzetan. He
Iac 3, 14 (Lç inbidia, TB bekhaizgoa, Dv bekhaizgo, Ol bekaitz, IBk, IBe bekaizkeria).
bekaizkeria (B, BN, S, R; VocBN, Dv (-kh-), T-L, DBPT; bekaix- Casve), bekaizteria (SP, Lar, Hb ap. Lh; -kh-
Gèze, H), bekaxteria (-kh- S), bekaizeri (-kh- Dv (S)), bekhasteria (Gèze). Ref.: A (bekaizkeria, bekaixteria);
Lrq /bekhas#teia/; Izeta BHizt2. Tr. Documentado en la literatura septentrional antigua en la forma bekaizteria,
que sigue usándose en la tradición suletina. Vuelve a ser empleado a partir de finales del s. XIX, esta vez sobre
todo al Sur y en la forma bekaizkeria.
1. Envidia; celos. "Bekaitzteria, oculus malus" SP (que cita a Lç; Harriet lo toma de Pouvreau y da como
sinónimos begizkoa y begaizkoa 'mal de ojo'). "Zelos, zeloak, ielosgoa, bekaizteria" Lar. "Zelotipia" Ib.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
642