Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
bekaingo. "Bekhaingoa (BN), aversion pour quelqu'un, courroux. v. bekhaizgoa" H.
bekairi. "Ujier (S)" A Apend. "Ujier" DRA, que cita a Lacombe y Dar. v. beklaire.
bekaitz (-kh- H), bekatx (-kh- S ap. Lrq). Tr. Documentado al Norte ya en Leiçarraga, aunque es
relativamente escaso fuera de los suletinos. Al Sur se encuentra desde Larramendi y Mendiburu, y su uso crece
considerablemente en el s. XX.
I (Adj.). 1. Envidioso. "Bekhaitza, jaloux, envieux (qui regarde de mauvais œil le bien d'autrui), on dit
usuellement et mieux bekhaiztia, id. (V, G) bekaitza, bekaitztia. Syn. berkhoia, berekhoia (BN, S), ixter-begia
(L, BN)" H. "Jaloux (sentiment actuel et passager)" Lrq. v. bekaizti. Inbidioso zarete eta bekhaitz, eta ezin
ardiets dezakezue. Lç Iac 4, 2 (He, TB, Dv bekhaizti zarete). Arrotza bekaitz arrotzaren. "Un hôte porte envie à
l'autre". O Pr 36. Besteren hon espiritualaz bekhaitz izatia. Bp I 57. Haren alderat bekaitz ez denarentzat
frankoa eta liberala da mundu huntarik beretik. Mih 11. Demonioak haren bekhaitz beitziren. Ip Hil 172.
Beitzakian bazütiala izterbegiak, bekhaitzak eta etsai handiak. Ib. 161. Josepen anaiak bekhaitz. CatJauf 91.
Baña ik burua itzuli-orduko, bekaitzak zorrotzen ditin begiak aiengana. 'L'envieuse'. Or Mi 31. Etsai bekaitza
begira daukat / non sarturen ote nizan: / eupa bizkor bat eginen diot / maite, zu zauden lekuan. 'El rival
envidioso'. Canc. pop. in Or Eus 90. Poz ain laburraz bekaitz / aizen odeia, zelan aiz minduri? Gazt MusIx 131.
So ziraden, bekhaitz, saiak oro / giza-hiroz ok egin beharrez. Mde Po 31.
Celoso. Parka izadazüt arren, / bekhaitz enüzü izanen. / Emazte hun zirela / orai badit nik proba. Balad 42.
2. "Persona desagradable, malvada. Au gizon bekaitze, gaixtoa da" Izeta BHizt2.
3. "Avaro (Archu)" DRA.
II (Sust.). 1. (G, L, R ap. A; Lar, Añ (G, AN), VocCB; -kh- S ap. A; H), bekatx. "Envidia" Lar, Añ, VocCB y
A. "(V, G), jalousie, envie. Syn. bekhaizgoa (L, G), bekhaizkeria, bekhaizteria (BN, S) (termes plus usités)
ondamua (Lar)" H. Tr. Casi exclusivamente meridional (al Norte sólo hallamos algún ej. en Constantin). --
Zer da bekaitza edo inbidia? --Besteren onaren damua. CatBurg 40 (en el ms. orig. de Mendiburu ezin ikusia
edo enbidia). Baña gaztigu ori, bekaitz edo inbidia bazan bezela, konfesoreak aserre gisa artzen zuen. Cb Josefa
56. Arrak lurra ta pipiak zura ta erdoiak burnia jaten duen antzera, bekaitzak (inbidiak) biotza jaten die. A EEs
1916, 305. Ixilliko bekaitza agiriya baño gaizkiñago da. EgutTo 24-7-1918 (ap. DRA). Griña txar nagusiak zazpi
dira: Arrokeria, zekenkeria, aragikeria, asarrekeria, janedankeria, bekaitza ta nagikeria. KIkG 41 (KIkV 60
bekaizkeri). Bekaitzarentzat maitasuna. Ib. 48. Eztozu igarten, ba, Jon gure adizkidiak ona etorri ezkero, bekatxa
(enbirija) sentiduko ebala, etxe onetako su ederra ta janari-edari gozuak ikusitta? Altuna 57. Pettarrak botz
ederra zian eta haren kantatzeko muldiak odola bekatxez piztürik ezari zütian Elguebarne, Goihenetx eta Ardatx.
Const 40. Etsaiak, baña, bekaitz zitalez / Euzkadi olan zorioneko / Ezin ikusi eban, ta beti / Ebillan berau nundik
galduko. Enb 46. Jauntxukeriak beriak dituz bekatxa eta gorroto, / Geidiak beren joputzat gura... bera bakarrik
"jaungoiko". Ib. 60. Ezeren bere bekatxik barik / Bixi zirian lenago, / Egaz ebixan aitz-arranuak / Baño bere
azkiago. Ib. 48. Bitartean, bekaitzak ez din lorik, eta argelara zoaztenean, bera atzetik ziyoan marmariz.
'L'Envie ne reste pas en arrière'. Or Mi 31. Amil-mugan, bekaitz zimelak artu du; / amorruz damakio odei-sail
bati su; / ta, aren argiz gaua galazi-ustean, / murgil yo du buruz sarkalde-leizean. Ldi UO 21. Gorputz eder
orren bekatxa / nabaitzen dabe uin urdiñak. "Con envidia de tu belleza". Laux AB 32. Amasei jorraildun
neskatxa, / -egak dozan orkatilletan?- / Axe miak daunan bekatxa! "¡Cuánta envidia siente de tí el aura!". Ib. 72.
Ondotxo saiatu zan emakume dollor ura, bere izakera zakarra, garratza, makurra, biozkabea, bekaitz (envidia)
eta zitalkeriz betea, emakumekeri lilluragarriz estaltzen. Etxde AlosT 21. Otxandari ezkondu orduko erne
zitzaion bere biotz gaiztoan Usoaganako bekaitza, ezin ikusia ta gorrotoa. Ib. 22. Bekaitzak eraginda geienbat,
Mayiak akar egiten zion bere senarrari. Etxde JJ 99. Kezkatzen ez diran izakiekiko bekaitz-giro bat sentitzen dut
barnean batzuetan. Txill Let 24. Bekaitzez beterik begiratu diet sartu diran bikoteai. Ib. 114. Naiago nigan bizi;
/ griñatxar, bekaitz, gorroto, axut / ta ustekeri ezik, / goiari zor diodan / zoria bakarrez goza nai dut. "Libre de
amor, de celo, de odio, de esperanzas, de recelo". Gazt MusIx 77. An elkar goretsi dezaten, elkarren bekaitzak
uzten badie beintzat. "Si es que su envidia les permite". Or ib. 46. Ez iñoren bekaitzak [='envidia hacia nadie']
jan gure logale. NEtx LBB 210. Ameseta eta izketa oneik, bekaitza ta asarrea sortu ebezan. Ker EMeza 133 (ap.
DRA, s.v. ameseta). Bestelakoa zen, egia, zenbait kidekoren zoria eta, hagitz bestelakoa izateaz gainera, baita
hobea ere, itxuraz behintzat. Besterena zen, ordea, ez neurea eta azkenik heldu nintzen, egiaz ari naiz, hori
bekaitzik gabe aitortzera. MEIG IX 94.
2. Aversión, ojeriza; rencor. "Aversión" Lar y LE Urt voc. "Aversion à l'égard de quelqu'un" H. "Aversión",
"ojeriza" A DBols. En AxN se explica hegigoarik (336) por bekaitzik. Tr. Exclusivamente meridional. Hi ta
hire ballerakoak besterik ezpaliz mendarte oietan, euskeraren saietsetik euskaldunak galduak, baita [...]tuak ere
gindukek, erdaldunen bekaitzez, ezin ekusiaz ta juzku gaiztoz. Lar Cor 300. Dollorren batzuek egiten badiezte
zenbait txarkeri, ez die bekaitzik erakusten. Mb IArg I 295. Emen besteren oinpe gogorrean dabillen ta bekaitza,
ez-eskerra ta bidegabenzen gain bidegabenza baizik ekusten ez duena. Ib. 239. Ta al-ere ez dio bekaitzik agertu
bein ere. Ib. 181. Ez bada zuk orri naigaberik eman [...] bekaitzez, begiratze zorrotzez, hitz mingarriz, mututuz
edo beste bideren batez ere. Ib. 181. Aren naikunz makurra ta ibiller bidebagezkoa ekusiagatik, bekaitzik artzen
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 640
mende.