Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
- BEHINOLAKO (A DBols). Antiguo; (el) de otro tiempo, aquél. Erderatiko itzak, itz sorberriak eta
beinolako itzak. A Eusk 1919-1920 (II), 54 (cf. en el índice de neols. (Ib. 91): "Beinolako itz (A), arcaísmo").
Artzantzako eginkizun arrunt eta gaitz-gabeetan eraman du bere denbora guzia, beiñolako Kaldeatarrak
Testamentu Zaarreko garai goxoetan oi zuten bezelatsu. Mok 6. Irakurliok: Gomuta dozue beñolako Jonandon
asmatiya, arako azkonarrak etxian azteko asmotan ebillana? Kk Ab II 149. Beñolako Ikaro errukarrijaren
antzera, ankaz gora ta buruz bera, urmael erdi-erdira jausi zan goi-goittik. Otx 157. Oraingo gizartekeria ez ei
da amesa beñolakoa lez, benetako jakintza barria baño. Eguzk GizAuz 16. Gizadiaren aurrerapenerako guztiz
gitxi egin eban beñolako Espartak; oraingo baltsakeriak geiago egingo leukenik ez uste. Ib. 11. Uriaren buruzki
beiñolako zoritxar aurrena zetorrenean, beraren izurritearen sua mugaz lekore iraulka egotzi zenutenez gero,
orain ere atozte! Zait Sof 62. Biotzean agortu zait gaur beiñolako griña. 'Mi inquietud de otro tiempo'. Or Poem
541. Onoko onek au eta orko orrek ori, besteak ango batekoa eta onek beiñolakoa darakuste. Sorarrain Lili 57.
Beiñolako suak egiñiko kaltea zelanbait ainbestean ordaindu eutsen ezkero, bereala asi zan [...] olabea iragi ta
jasoten. Erkiag Arran 176. Beinolakoen irakaskizunok zapuzturik ageri ziran. Lengo sapa (izen, entzute, ospe)
andia galdurik zuten. Zait Plat 29. Orain beiñolako giro ura aldatuz dijoa. Vill Jaink 7. Beiñolako eztabaida ura
gure aro ontan berriztatua. Ib. 29. Berri batzuek, "beiñolako" pegarra bezela dira: "Urrutitik urrez; bertara eta
lurrez". Lek in Larz Iru 133 (en la vers. orig. de Larzabal behialako). Itxuragaiztoko fabrikaz bete ditugu
behinolako soro eta basoak. MIH 88.
- BEHINOLATIK. Desde antiguo, desde hace (hacía) tiempo. Kurrukea eukotsan bakandereak Bertoldari
beñolatik, eta arrezkero be [...] amurruba gettu egin yakon. Otx 67.
beinpein. v. BEHINIK BEHIN.
behintto. Dim. de behin. "Une fois, au temps passé [...] (L, BN, S) behintto batez" Lh.
beintxe. v. bigantxa.
behintxo, beintxu. (Dim. de behin). Una sola vez. Aragirik gutxitan jan, ardorik astean beintxo baizik edan
ez. A Ardi 6. Neguan amabostean beintxo irtetzen naiz Leaburutik. A Ardi 31.
(En frases negativas). Nunca, ni una sola vez. Ez du nere gizonak / bere parerik, / beargillerik, / iñork ikusi
ez du / be[i]ntxo geldirik. Echag 185.
- BEHINTXO ERE. (En frases negativas). Nunca, ni una sola vez. Alan bere guztiz ondo egingo dau [...] ez
juatiaz alango danza nastubetara beintxu bere. Mg CO 135. Gipuzkoatarrak ez dute adoratu izan beintxu ere
beren Jaungoiko ill-ezkor egiazko bakarra baizik. Izt C 209. Non, ez diran aspertzen beintxu ere, batak bestea
naitasun andiarekin leialkiro maitatzeaz. Ib. 25. Apaizaren aita etzala kristau ona, Pazkoazkoa etzuela egin;
Elizan oiutegira bai; opalmaira, ordea, etzala beintxo ere urbildu. A Ardi 101.
behintzat (V, G, AN, L, BN; Lar, Añ, Hb ap. Lh, Dv, H), bentzait (AN; Dv (que cita a LE)), bentzit (A Apend),
baintzat, beintzet (V-gip), beintxet. Ref.: A (behinik, bentzait); Etxba Eib; Elexp Berg. 1. Por lo menos, al
menos. "(A lo) menos, cuando viene con el si u otro determinante" Lar. "A lo menos, en número: (c.) gitxienez.
Con otro terminante, v.gr. especialmente: (c.) beintzat, batez bere; (V) edola bere; (AN) bedere, gutienez" Añ. v.
bederen, bedeintzat, BEHINIK BEHIN (b). Tr. General en la tradición meridional desde principios del s.
XVIII. Al Norte, aunque se documenta ya en Leiçarraga y los autores labortanos del s. XVII, es mucho menos
frecuente desde mediados del s. XVIII, y no se encuentra en los suletinos. La var. bentzait aparece en Lizarraga
de Elcano, baintzat en San Martin y beintxet en un diálogo reproducido por Alzola. En DFrec hay 361 ejs. de
behintzat, todos ellos meridionales.
Zenbatenaz nik skribatu dudan lengoaje motá baita, sterilenetarik eta dibersenetarik; eta oraino,
translazionetan behinzat, usatu gabea. Lç Dedic * 6v. Ordea zuek etzarete haragian, baina Spirituan: baldin
behinzat Iainkoaren Spitirua habitatzen bada zuetan. Lç Rom 8, 9 (He, Ker be(h)intzat; Bibl bederen). Halakotz
ethorri nahi izan gara zuetara (ni Paul behinzat) behin eta berriz, baina enpatxatu ukhan gaitu Satanek. "Au
moins moi Paul". Lç 1 Thes 2, 18 (He, Ker be(h)intzat; TB gutienetik). Nik behintzat aithortzen dut / zure zordun
garela, / gure illhunbetik khentzeko / zuzia zu zarela. Hirigoiti in EZ Noel 22. Eta hunela erabilzea bekhatu
benial da, baldin behinzat konsentimendu osoa pensamendu hartan eman ezpadezagu. Harb 158. Presuna batek
bidegabe bat egiten deratzunean, erraiten duzu eztiozula barkhatu nahi, ez behintzat hain fite. Ax 335 (V 223).
Konsiderazino haur beror, bertzerik gabe, asko behar lizateke, ez gehiago gerotik gerora ibiltzeko: edo bai
behintzat bekhatu baten egitera zohazinean, haren egitetik ixtitzeko eta gibelatzeko. Ib. 126 (V 83). Badirudi
bekhatu arina dela, behintzat anhitz da handiagorik. Ib. 189 (V 128). Ahala duenean, nahia eztuenak, benturaz
gero, nahia duenean, eztu ahala izanen: behintzat iartzen bedere bada, ez izaiteko perilean. Ib. 202 (V 135).
Emaztetarik begiratu nahi duenak, begiratu behar du halaber emaztei behatzetik, behintzat bai, aiherkunde
gaixtoz. Ib. 393 (V 256). Hobe da eta segurago bizitze hunetan hainitz konsolazione ez izaitea, haragizkorik
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
629