Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Xa Odol 307. Bainan, seme, nik hitan badiat fedea / [...] behingotzat hor utziz Amerik'aldea / bilatuko dukala
etxeko bidea. Ib. 203. Gure oztearekilan / Eüskal Herria izitürik, / egonen da thipilian / behinkoz lürreratürik.
Casve SGrazi 152.
c) BEHINGOAZ. Behingoaz ez badugu ardiatsi galdea, / berritz egin behar dugu gauza beraz eskea. EZ Man
II 6 (citado por H, que traduce 'dès la première fois').
d) BEHINGOAZ. De una vez, de una sola vez. Aingiru gaixtoa behingoaz galdu eta gogortu zen bethierekotz:
hala bada gu ere ez behingoaz, baiña maiz eta anhitzetan usatzeaz egiten da trebetasuna eta aztura. Ax 91 (V
62).
e) BEHINKOAZ (H (que cita a O)). A la vez. "Belapeyre (I 72) se sert de behingo substantivement dans le sens
de 'en même temps', 'à la fois'" Dv. Adausia eta ausikia behinkoaz uken-tut. "Tout à la fois". O Pr 1. --Ostian
izateko, Iesus Krist elkhiten deia zelütik, ala ordü berian han ere dago? --Ezta hantik ialkiten, Zelian eta
Sakramentü saintian da behinkoaz. Bp I 72 (Duvoisin cita erróneamente behinkoan). Erraitiaz hamabost Pater
noster eta ehün eta berrogei eta hamar Abe Maria behinkoaz, edo hirur aldiz bostna Pater. Ib. 149. Sentittu
egiten da beingoz, erabat, gorputzean eta animan, izate osoaz. Txill Let 55.
f) (V-gip), BEHINGOTZ (H). Por esta vez, por una vez. "Behingotz badut dirurik aski, j'ai assez d'argent pour
une fois" H. "Al menos esta vez, al menos una vez. Mutikua! ia beingoz beintzat atia ixten doken" Elexp Berg.
"Tia Ixidora bisitatzera juan niako ziñakie, beingoz beintzat" Ib. "Beingoz beintzat, osorik eta jarraian entzun
izan dut" Ib.
g) De repente. Banentorren Zerubidetik etxe aldera; naiko bustita, egia esan, baiña pozik. Eta, beingoz, estutu
egin zait biotza. Txill Let 63.
- BEHINGOZKO. "Beingozko, repentino" Zam Man 103.
- BEHINIK. Por lo menos. v. BEHINIK BEHIN. Trufa bedite, trufa Jainkoaz. Nor nahi eta zenbat nahi izan
diten, ez dire aski izanen. Behinik, horra bat gutiago... HU Aurp 66.
- BEHINIK BAT (H, Hb ap. Lh). a) En primer lugar, en principio. "D'abord, premièrement" H (cf. HeH Voc:
"behintzat, behinik bat, bedere, behinik behin"). "Ça, d'abord, et d'abord, avant tout; et d'abord un" Lh. Sehi
haina behinik bat, zeinak iakin izan baitu nausiaren nahia [...] eta ezpaitu egin haren nahiaren eredura, zehatua
izanen da. HeH Lc 12, 47 (Dv berriz). Horren gainean banituzke bi erraiteko. Behinik bat, beldur nindaite
lurrari udazkenean emanikako ongarria gal dadien primaderakotzat. Dv Lab 27. Behinik-bat, itzain ofizioan
dabilanak idi hazkarrenetarik behar ditu [...]. Bainan gure herrian [...] ez dute halako idi motarik erosi behar.
Ib. 234.
b) "Por cierto" A. "Por cierto, beinbat (V, G, AN), behinik bat (BN)" A EY III 260.
- BEHINIK BEHIN (Hb ap. Lh, Dv, H; beñik beñ H). Tr. Los textos guipuzcoanos ya desde aprox. 1820
suelen reflejar los fenómenos de fonética sintáctica (beñepein, beñepin, etc.), fenómenos que se recogen tbn. en
Lizarraga de Elcano (beñik pein) y en algún autor vizcaíno y navarro del s. XIX. Benik-bein aparece sobre todo
en Aguirre de Asteasu y Lardizabal. En DFrec hay 13 ejs. de behinik behin, 8 de behinik-bein, 1 de beinpein y 1
de beiñepein.
a) Primeramente, en primer lugar; en principio. Tr. Documentado al Norte en Etcheberri de Sara, Larreguy y
Duvoisin, al Sur lo emplean Lizarraga de Elcano, Moguel, Aguirre de Asteasu y Lardizabal. Nihorentzat
beldur izaitekotz, behar nuke izan jakintsunentzat, edo jeusik eztakiten enorantentzat; behinik behin enaiz beldur
jakintsunentzat [...]. Bada are gutiago beldur izaiteko dut jende enorant jeusik eztakitenentzat. ES 197. Bi
arrozoinez daritzat herri huni hain izen hautua eman ahal izatu ziotela. Behinik behin bere paraia eta situazino
arraia eta arinaren kariaz; eta bigarrenekorik bere eskuara garbiaren edertasuna dela kausa. Ib. 156. Behinikbehin,
eginen dut lurreko nazione guziez eliza bat [...]. Iuiamendu lazgarri hura ematen denean, izanen dire
zuentzat yar-lekhuak zeruan. Lg II 192s. Bear dugu beñik bein, utzirik bizioak ta bekatuak, segi birtuteak (209).
LE-Ir. Sua beñik pein da pena bizi rabiosoa (309). Ib. Goázen bada berexis personak ta kulpak. Beñik bein
dagóna lesiaturik luxurian [...]. Berze batzuk dire erdikal edo erdiska dabiltzának. LE Bail 224. Zer kaltetzuk
etorri oi dira bide deungako osatu gura oneetati? Txito asko; beinik bein, beste erremedio edo osagarri onak
artu nai eztira [...]. Gero [...]. Onez gañeti, [...]. CrIc 52. Sinistuko badeutsut, neuk enzun biar deutsadaz. Baña
beinik bein itandu biar deutsagu dotrina puska bat. Mg PAb 154. Egingo dozu aurrera gura dozun beste berba,
baña ebagi biar deutsut beinik bein esatera zinuazana. Ib. 195. Beartua dago benik beñ, eriotzako perillean
arkintzen danean. Beartua dago gañera, Zeruko janari au gabe ezin garaitu baditu bere gura, ta griña txarrak.
AA I 400. Jaunaren itz Santua ongi enzuteko enzun bear da benik beiñ Jainko beraren itza bezala. AA III 440.
Arkituko degu beñik beiñ Isaias Profetagan mastiaren parabola. Ib. 433. Benik-bein Damaskotik joan zan
Arabiara, Ebanjelioaren berririk arteraño zabaldu etzan alderdira. Emen iru urte igarota, Damaskora itzuli
zan. Lard 495. Hortarik heldu dira bi on. Behinik behin, hazi gaixtoak erretzen dira [...]. Bigarrenekorik, hautsa
da onkhailu hobeenetarik bat. Dv Lab 32. [Aberetegi] zaharrak ahalaz medeatu behar dira, eta berririk egiten
denean, bertze moldez xuxendu. Behinik-behin, aberetegia ez da nahi laborariaren etxe barnean. Ib. 216.
b) (V, G, AN, L; Lar, Añ; beñepen Dv (que cita a Echve); beiñepeiñ V-gip; beñipein V-gip; beinpein AN-ulz;
binepin G-nav). Ref.: A; Etxba Eib (beñipein); Iz Als, Ulz; Elexp Berg (beiñepeiñ). Al menos, por lo menos.
"Una por una comamos, &c. beiñik beiñ" Lar y Añ s.v. uno. "Bizixa beñipein lagairak, naiz ostian narrugorrixan
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
624