Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
216. Makiña batean arri-koskor bat eror badadi, makiña beingoan gelditu egiten da. Vill Jaink 50. Beiak beera
asi zan Nikanor, eta eskuaz adar-mutur singleari oratu eziñik. Beingoan geratu zan; min artzen eban, barriz.
Erkiag BatB 96.
c) (V; Añ, H). Ref.: A; Etxba Eib; Iz ArOñ; Elexp Berg. Rápidamente, inmediatamente, en seguida.
"Instantáneamente: (c.) bereala, bertati; (AN) fite; (V) beingoan, beingo beingo baten" Añ. "(Vc), al momento"
A. "Ez eben beinguan eiñ, les costó hacerlo" Iz ArOñ. "Berehala, baina ezezko esaldietan. Ez aiz beinguan etorri.
Asko tardatu duela, alegia" Elexp Berg. Berealakan edo beñgoan guzia idoro etzuten. Cb EBO 15. Galdu
dogun Zeruba ta merezi izan dogun Infernu betikua atsegin zital beinguan igaro zan bategaiti. CrIc 157.
Igarotzen dituzte mandamentuak itoka, beingoan, ta bakarrik gelditzen dira bekatu itsusi, lodi lodi ta edozeñi
gaitz deritzonetan. Mg CC 168. Laster igaro zan atsegin loia; baña ez beingoan konzienziako arra. Ib. 134.
Sekula geratu etzaiteze beingoan igaroten dan azalezko deboziñoan. Añ LoraS 65. Ekusirik Zaldiak, ez ziola
beingoan alderik egin bidetik, ezin zezakealako nekatuaren nekatuz. VMg 45. Obe dala jatordu jakiñetan neurri
onarekin jatea, ezen ez geiegi flakatu, argaldu eta gero ase bete beingoan egitea. Gco II 64. Estaduko uts-egitia
ez dala beinguan adabetan. fB Ic III 319. Sentietan dozu erropa erre usaina; jagiten zara beinguan, eta ikusten
dozu txingartxu bat itsatsi jakola zure erropiari. Astar II 134. Ez idigi beingoan. / Ago, gaixo, zururrik / ta
begiak zabalik / ea ni ete noan. Zav Fab RIEV 1909, 32. Bañan aberastutzeko lainbat beingoan ematen
etzebalako, laga izan zioten lanbideari, asko nekatu bage. Izt C 70. Jainkoak bakarrik esan zien arriari
itzegiteko, ez jotzekorik: baña bein ez ezik, birretan ere, beingoan urik eman etzuelako, jo zuten. Lard 98. Aita
etzan beingoan jarri, Amnon-i joaten uztera; baña Absalon-en leia ain andia izanik, bere baimena eman zuen.
Ib. 195. Joan dan igandean karobi zuloan / nola erori ziñan jakin zan beingoan. AB AmaE 400. Fortunaren dei
eder au entzundakoan, / Txitak olloagana bezela beingoan, / Inguratu zitzaion jentetza aundia. Ib. 333. Katuak
eta emakumeak, anima apartatuta, berdintsu zerate, zitalak eta setatsuak, baño beiñgoan amaituko det kontu au,
egia argiro esanaz. Urruz Urz 25. Bereala berotu jakon bere odol garbia, beñgoan argitu jakon burua, aida
batean biurtu jakon biotza gogo batetik bestera. Ag Kr 186. Oraiñ aldatz bera datorren solo gariz betea, gero
sagastitxo bat, laster baserri eder bat, beingoan iratza zabal berdea, gastañadi andia urrengo. Ib. 138. Ikaratu
zan [...] galbide lekuetara joango ete zan; jantzi zan beingoan, da joan zan zeiara. Echta Jos 293. --Berotasunak
joango zaizkik; oztuko aiz. --Ez beingoan. Ag G 303. Onen ustean mundu guzia / dago berari begira, / baña
guziak ikuste utsaz / beingoan aspertzen dira. Urruz Zer 76. Baña, / igaro zan au beinguan; / eta ni, barriz,
asikeran lez, / kontixu bardin nenguan. Enb 129. Yakiteko egarri andiya erakusan eta berba-erdi bategaz
beinguan ulertzen eban esan gura yakona. Kk Ab II 71. Olerkijak beinguan asmau ta esan. Otx 152. Baña azeri
zarra bera, beinguan susmau eban zerbait. Ib. 56. Pariseko erdarara itzuli zituen behingoan Helenak. Mde Pr
170. Ez zan beingoan eldu etxera, ta orduan, ama jagita arkitu eban. Erkiag Arran 158. Gortu ezeze itsutu be
beingoan egingo yatzu senarra! Bilbao IpuiB 84. Gogatsu goatu eutsien, ba, eskolagiñen, da beingoan amaitu
zen lana. Akes Ipiña 10. Baztuk beingoan ikasten dabe / ikasi nai dabelako. BEnb NereA 190. Erri osoaren
ederra irabazi zuen beingoan. Zait Plat 17. Munduan ageri den ordena adimendun botere batek zuzen-zuzenean,
erabateko eta beingoan egiña zela. Vill Jaink 42. Beinguan igarrita. Etxba Ibilt 477.
d) De un sólo golpe. "Choclar, meter de un golpe la bola por la argolla, farotik beingoan bola sartu" Lar.
e) De una vez por todas, definitivamente; por fin, al fin. "Aber gure neskiak beinguan aprobatzen daben kursua"
Elexp Berg. Ezen hill izan denaz bezanbatean, behingoan xoilki hill izan da bekhatuarentzat; bizi denaz
bezanbatean ordean, Jainkoarentzat bizi da. "Semel". He Rom 6, 10 (Lç behingotz, Ol bein betiko, Bibl behin
betikotz). Zeiñek ez baidu beharrik egun oroz bertze pontifoek bezala lehenik bere bekhatuentzat biktimak
ofrendatzeko, gero populuarentzat; hori egin izan du ezen behingoan bere burua ofrendatzean. He He 7, 27 (Ol,
IBk, IBe be(h)in betiko). Beingoan hau gogoan arzea aski izandu zen bekatari gaisto bat bekatutik atera ta
zeruko bidean ongi sarturik uzteko. Mb IArg I 528. Munduko perill guzietatik beingoan hura atera naiez,
Kandelario bere egunez eraman zuen beste mundura. Mb IArg II 39. Desagun beingoan: Judatar aragikorrak,
Jesus ain pobre, beharsu, manso ta humil ekusi ta, ezin sinistu zuen, edo etzuen sinistu nai, zitekeala Mesias. Ub
84. Garaiturik beingoan / infernuko etsaia, / gelditzen da zeruko / atea idikiya. Echag 36. Munduko zan guztia /
utzirik beingoan, / ageri zuen ondo / bere ejenploan. Ib. 242. Ezta baida guztiak beingoan betiko bukatzeagaitik.
Izt C 123. Baina zaurtzen badu, hil beza behingoan. Dv Iob 9, 23. Iritxi zuen orobat beste andreak ere beren
gala kostuzko ondagarriak beingoan utzi zitzatela. Aran SIgn 81s. Osatu arte Amari [=Euzkadiri] / osagarriok
eruan, / azkatu arte beinguan. Enb 38. Alare! Beingoan aitortu bear zenuan ez dagola ezer bazkari onik gabe.
Lab EEguna 64. Gure gaitz ori, gure axkure edo dalako zer ori, gure "erdibearra", beingoan esateko, eztezute
ezagutzen? Ldi IL 28. --Au al da gazte baten bizikera, etxe zuloan sartu ta zortzi egunean atera gabe... --Irtetera
nijuan... --Beingoan...!! Nora? ABar Goi 45. Zerbitzari jaun aphezak, behingoan hunaindiko eskuararat itzuli
zuen Ramuntxo deithu obra aiphatua... Larz GH 1955, 373. Ainbertze maite baduzu zure sorlekua, zergatik
etzara beingoan Kongora goaten? Izeta DirG 57s. Ager zakit beingoan, / il nadi zure ederra ikustez. Gazt MusIx
185. Edo beiñguan esango destazu izen ezkutu sekulakuori, edo juan biarko zaraz nere lurretatik. Etxba Ibilt
482. Beinguan igarrita Dukesiak itz onegaz uts lotsagarrixa eiñ ebana, ez zetsan utzi Zaldunari bere erantzuna
amaitzen. Ib. 447.
f) Totalmente. Zarrak eta gazteak, / etxian, auzoan, / gaur zoratu dirade / entero beingoan. Echag 94.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
621