Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
bilkurarik, eskuararen aterbe azkarragorik, ez eta behingo etsaiez axola guti duenik. Ib. 215. Bazuketen gure
irakurtzalek behingo lan, letra luze horren burutik buru irakurtzen. HU Zez 19. Ni beldur eztukela holako
atseginik behingo denboretan. Prop 1895, 277. Behingo aseak eginak nintuen. StPierre 16. Beti gerlan
baitzabiltzan bazter guzietan, horko uronek eta tokiaren ederrak emaiten zioten behingo sosegua. Ib. 25.
Karabineroekin badugu orai behingo lan, errezibidore jauna ez omen dutelakotz jaikia. JE Ber 12. Olhetako
xokoan bada etxe bat, oraino behingo etxe dena, eta harrian lantua, 1601 eder bat duena. Zerb Azk 10.
B) (Adv.). a) Para una vez. Baptismoa ezta behingo baizen ordenatu, eta ezta sori behin baizen rezebi dadin.
Lç Ins F 6r. Orrá berriz ere konfesioa, está beingo solo, beti irautzendú birtúte berean. LE BOEanm 212. Poziña
behingo, aiphamena bethiko. Lander Cor (ap. DRA).
b) Súbitamente, de repente. Nok esango deusku illgo ez gareala beingo edo uste bagean, konfesetako eperik
baga! CatBus 31.
c) De una vez, definitivamente; para siempre. Jakintsunek hedatzen dute gezur frango; / Batek "ba" dionean,
bertzek "ez" errango; / Bainan guziek zer hau daukate behingo: / Mintzaietan eskuara lehen-lehen dago. Ox
156. Beingo nekea etsi-etsian / joaten oar-kaberik. "De una vez se va". Or Eus 297. Guziak lêngo dirala, denak
ez daude lêngo. Erakutsi nai dizute beren barrena beingo. "Finalmente". Or Poem 539. Guzia da batean, betean
eta beingo. "Todo es simultáneo, pleno y de una vez". Ib. 536. Badakik eta jakin ezak beingo: zoritxarreko auzi
onetan Madalenekin eta aurrakin egongo nauk il arte. Etxde JJ 167.
d) Para cierto tiempo, por cierto tiempo. "Goan da behingo, il est parti pour une fois (il n'est pas près de
revenir)" Dv. Izan ditake mediku edo notari Eskual-herrian. Ezpadaki eskuara, urrikari dut, behingo bederen.
HU Aurp 208. Geroztik aphal behingo ziren omen ixildu. Ox 187. Plazaren betheko gizona [Etxegorri pilotaria].
Norbeit oraino behingo... ez pisutzekotz. Egunaria 20-4-1955 (ap. DRA).
- BEHINGOAGATIK. "Beinguagatik, por esta vez, por una sola vez. Beinguagatik eingotsut itzulpena baiña
urrengorako beste bat topau" Elexp Berg. "Beinguagatik etxako inporta baiña azkena izan deila" Ib.
Beinguagatik parkatu egitten dautsubet; baña eztakixubela beste bein olako burubakokeririk otu be egin! Otx
52. Pekatu da... Baña... egin dezadan beingoagatik. MAtx Gazt 51.
- BEHINGOA GORA-BEHERA. Por una vez. Uzteko [aurrera egiten], beingoa gora-beera; Prantzira bear
gorrian aizela... [...]. Bost axola; etzegok errukirik! Ldi IL 42.
- BEHINGOAN. Tr. Usado sobre todo por autores occidentales, aunque hallamos tbn. ejs. en los
septentrionales Haraneder, Duvoisin, Mirande y Larzabal, en el roncalés Mendigacha y en el baztanés Izeta.
a) (Lar, Añ, Hb ap. Lh, Dv; binkoan R-uzt ap. A). A la vez, a un tiempo, al mismo tiempo. "(A un) tiempo", "(de
una) vez" Lar y Añ. "(Ha) adquirido al mismo tiempo fama y hacienda, omena ta ondasuna irabazi ditu
beingoan" Lar. "En même temps, à la fois" Dv ( Lar). "Binkoan (R-uzt), al mismo tiempo, simultáneamente"
A. Iru Persona Dibina aek beingoan eta juntamente konkurritu zebean Semearen Enkarnazioa egitera. OA
31. Obra miragarri au guzia egin izandu zan beingoan, batetan edo instante batean bertan. Ib. 27. San Agustin
da, beingoan argi ura oso, eta puskatua beingoan; argi batua eta bakandua; osoa beragan, puskatua besteetan.
Lar SAgust 11. Nolako argia bearko da [herejia] guztiak beingoan zatitzeko, banatzeko, desegiteko eta
ezereztara biurtzeko? Ib. 8s. Askotan Enperadoreak eta Kargudunak hartu zuen [kristau] guziak beingoan
galtzeko asmoa. Ub 115. Asten dira ebagiten atal ifin gaiak, ta adobetan zuloak, ez guztiak beingoan, ezpada
banaka, ta bearren daben lekutik. Añ LoraS 46. Agertzen diozka bazter guziak ta oetako edertasunak, ta guziak
beingoan begien aurrean ipiñirik, esaten dio. AA III 548. Beinguan ostuten danian lau errial kenzeia bada
pekatu mortal, sei errialera legez eldu biar dira puskaka eginak. Astar II 155. Milla zazpi eun laurogei ta
amabigarren urte inguruan saldu izan ziran beingoan Aralar-mendiko basoetatik, bederatzi eun milla zama
ikatzen gaiak. Izt C 135. Sanson jarri zan, bi pillareai ukitzen ziela: Jaunari lenagoko indarrak eskatu ziozkan,
etsai dollor txar guziak beingoan ondatzeko. Lard 146. Atziriten gutuk amabi urratsez kantik, arrankaten gutuk
beinkoan, eta lein eltan grena yiri tokatra, eitzen gutuk libre. Mdg 169. Lasterrian, biak eltuzren beinkoan. Ib.
169.
b) (V ap. A; Lar, Añ, H). Súbitamente, de repente. "(De) golpe" Lar y Añ. "(De) sobresalto, de improviso" Añ.
"De repente: (c.) ustekabean, ez ustean, bat batean; (G) supituan; (V) beingoan, beingo beingoan" Ib. Eriotza
au askorentzat supitoan, bat batetan edo beñgoan izan oi da. Cb Eg III 319. Añ ta onen tiro andia amorioak
biotzean egin zion, non golpe artan, bertan ta beñgoan bere anima zerura bialdu zion. Ib. 329. Nok esan deutsu
[...] "gura dot" esan ta beste baga arimia aldatuko dala beinguan pekaturik grazijara? Mg CO 103. Ilten
ezpadira beinguan. Ib. 82. Auxe baño besterik jazoten ezta, ezerezkeria zatar bategaitik ebagiten danean
beingoan arako etxeko sart-urtena, ta urte askotako adiskidetasuna. Añ LoraS 27. Zenbat beingoan iltzen dituzte
gizonak erremienta sugiñekin? VMg 31. Ustez ustekabe gertatutako naspilla ta goibetze andien bidez,
denporarik oberenean izandu zan laga bearra guztiari beingoan. Izt C 65. Jainkoak danik aberatsena guziz
beartsu eta beartsuena txit aberats beñgoan egin litzake. Arr GB 136. Atakan basauntz bat beñgoan agertu zan.
Ib. 44. Baña, zelan ikusi nebazan lengoan, / Alkarrengandik alde eginda beingoan. AB AmaE 312. Txalopakoen
begietatik beñgoan ezkutau eiziran aita-semeak. Ag Kr 20. Olerkari bikaña... il yaku beinguan! Enb 148.
Beingoan Yaunaren Aingeru bat agertu zitzaion intzentsu-aldarearen eskuin-aldean. Ir YKBiz 2. Behingoan
andereak giltza ingura eta atea ireki zuen. Mde HaurB 38. Beingoan, ez dabe kantauko txoriak. Gand Elorri
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
620