Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
- BEHIN-BANAKO. Distinto. Adierazoteko zelan dagozan Jangoikuagan iru Persona bein banakuak, ta
oneetati lenengua dala Aita. CrIc 41.
- BEHIN BANAN (banaan V, G, L ap. A), BEHIN BANATAN. Uno por uno, uno cada vez. "Alternativamente
o por turnos" A EY III 243. v. BANAN-BANAN. Tr. Documentado casi exclusivamente en autores vizcaínos.
Hallamos ejs. de b. banatan en Añibarro y Otxolua. Lenengua, bein banan ondo jakitia Fedeko artikulurik
biarrenak. CrIc 138. Orain ausiko neuskezu buruba asiko banintxatzu bein banaan expliketan zertzuk dagozan
buruko kabidade edo barruban. Mg PAb 84. Euri asko ta otz andijak dirianian, [ardijak] ilten dira bein banaan.
Ib. 109. Ala bein banaan, egunoro [okelasalzalleak] eramaten zuela bat bakarra, gelditu zan lagun gabe Ari
galant ta mardo bat. VMg 69. Gogotan astiro astiro erabili eikezuz, eta bein banaan eta bakotxa berez ausnartu
irakurten dozuzan berba guztiak. Añ EL 2 19 (EL 1 15 banan ta bakotxa berez). Iru gauza dira oraziño eukiteko
geien bear dozuzanak; [...] Ara emen irurok bein banatan. Ib. 17s. Kili ta kili gero / deutso ekiten / mats oriari
bein banan: ezta gelditzen. / Ta geroago / dator bina yatera. Zav Fab RIEV 1909, 28. Zelan obeto egingo da
Esamina au? Jaungoikoaren legeko ta Elexako Mandamentuak bein banaan igaroaz. CatBus 48. Argimutilla
eskerrean da gorostizko makilla eze bat eskuman eukazala, [...] bein banaan Tordillo-ri, Carbonero-ri ta Platerari
bizkar-azurra neurtuten. A BeinB 84. Bein banaan gizon aldra guztiak ikusi ta zeiñ aldetakoak ziran iakiteko
gogoa neukan. Ag AL 24. Bein banan aratu eta aztertu bear dira aginduak, jakiteko zeinbat pekatu egin dogun
agindu bakotxean. Itz Azald 138. Osakaiak ondo begiratu ostian, klausk! sartu eban kandelea eztarrijan eta
gero, politto politto, osapillak be-aldetik ezarten asi zan, bein banatan. Otx 166. Ikus dezaket bein-banan /
badana eta izana, / ta auen beren jatorri ixilla. "Veré distinto y junto". Gazt MusIx 123.
- BEHIN BAT. Una vez, en cierta ocasión. Gizon batek suge itsu bat / ikhusi zuen behinbat. Gy 258
(construcción forzada tal vez por la rima).
- BEHIN BATEAN (G, AN; Lar, Añ, Hb ap. Lh, Dv; b. baten V-gip). Ref.: A EY III 318; Etxba Eib. Una vez, en
cierta ocasión. (Expresión con la que frecuentemente se suele dar comienzo a una narración). "(En una) ocasión,
en cierta ocasión, bein batean, mugaldi batean" Lar. "(En una) ocasión: (c.) bein, bein batean, aldi batean" Añ.
"Une fois, d'abord, certain jour, autrefois" Lh. "Beiñ baten. Cierta vez. Beiñ baten, Peru ta Marixa juan ziran
ferixara eta erosi eben txal txikixa..." Etxba Eib (que lo opone a beiñ batian, "en una vez, una vez"; v. supra (8)).
v. BEHIN BATEZ. Tr. Documentado a partir de mediados del s. XVIII en textos meridionales; al Norte sólo
se encuentra en Goyhetche y Xalbador; sin embargo, cf. Dv, refiriéndose a behin batez: "On dit de même behin
batean dans les racontars".
Konzienziako arrak beñ batean ainbeste estutu zuen, non kondenazioko bidea zeramala ta erremediatu bear
zuela ezagutu zuen. Cb Eg II 188. Ez albora adi egon, ze bein baten Deabruak belar-ondoko eskerga bat emon ei
eutsan albora begira egoan bateri. Añ EL 2 16s (EL 1 13 aldi baten). Bein batean orazio ori txit gogotik egiten ari
zala. Gco I 420. Begiraturik munduari egin diteke bein batean Jesu Kristori egin zioen galdea. AA III 280. Bein
batian esetsi eutsan senarrari, inos baino errazoe gitxiagogaz. fB Ic III 374. Askotan oi bezela, / joan zan
ibaiera / bein batean gizon bat. It Fab 81. Bein batean Errege biak Franziako alderontz ibaian zijoatzela. Izt C
122s. Onelan bizi zala, euki eban beinbaten esatera noian begitaziñoe ta ames bat. Ur MarIl 9. Farra-eragille
bat zen behiñ-batean / bankero dirutsu baten mahaiñean. Gy 155. Bere gelan bein batean eserita zegoan, lanza
eskuan zuela. Lard 168. Bein batian Loiolan / erromeriya zan, / antxen ikusi nuen / neskatxa bat plazan. Bil 70.
Ni bezela ama bat [...] zegoan beñ batean nere gisa gaxo eta nik daukadan berotasun au bezañ gaiztoarekin. Arr
GB 81. Miguel Navarro zeritzan biotzgabeko bat, zeña zan Parisen bein batean [...] ganibeta batez santua josi
ta pasatzeko ibilli zana. Aran SIgn 100. Esaten zion bein batean Zegamako sakristauak bertako erretore jaunari.
Zab Gabon 61. Musai etorri iaken / bein baten gogora, / igaroteko egun bat / etxeti kanpora. Azc PB 306. Etzion
iñondik iñora pakean utzitzen, ta beiñ batean lotsagarrizko gauzak esan zizkon. Ag G 232. Bein batean
Pernando bai omen zijoan Alegiko kalean bera. Muj PAm 73. Bein batean paretatxo bat / egiten nitzala ari. Tx
B II 250. Bein batean tabernan / lau lagun bildu giñan: / xan eta edan, edan eta xan. In Or Eus 161. Gotzain
jaunak bein baten esan ebana jazoko ez ete dan bildur izateko da. Eguzk GizAuz 154. Gauero oherakoan begi
zulotik kendu ta arretaz ikuzten du. Behin batean, huts egiten du: kristalezkoaren ordez begi ona kentzen du.
Mde Pr 72. Bein baten, badator ardi zarrak saldu eutsiezan etze batera, eguerdi-inguruko, Pio Santa
Engraziekoa. Akes Ipiña 34. Baña bein baten --zuri legez, irakurle-- Petronilari berari be auxe emon eutson
buruak. Bilbao IpuiB 256. San Pedrok esan zion Jesuseri bein batean. And AUzta 100. Geroago, bein batean,
abereen iltokira eroan nebanean... Erkiag BatB 83. Bein batean, Bizkaiko lurretan, ba omen zan gizon aberats
bat, bere etxean pakerik etzuana. NEtx LBB 164. Bein batean jausi egin ei zan Enrike kanteran bierrian ebillela,
ta ez ei zan etxura onagaz gelditu gixajoa. Alzola Atalak 54. Nigarra begian bertsoak ez ziran behin batean
denen gostukoak izan. Xa Odol 15. Aitortu behar zaio behin batean argitara zuen iritziak [...] baduela oinarri
sendorik. MIH 388.
v. tbn. Sor Bar 90. AzpPr 99. Alz STFer 118. Goñi 70. Urruz Urz 22. EA OlBe 101. MAtx Gazt 45. Berron
Kijote 169. b. baten: Itz Azald 171. Ag Kr 78. Kk Ab II 165. Zait Sof 185. SMitx Aranz 223.
- BEHIN BATEKO. De una vez. Ekandu urte askotakoa [...] ezta bein bateko bisiteaz sendatuten. Añ GGero
65.
De cierta vez. Ohiturazkoez ari baita errefrau hori, behin bateko gertakaria azaltzen badigu ere itxuraz.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
611