Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
[ifernuko] penak behin frogaturik, / ez laiteke zilegi mintzatzea / Jainkoaren justiziaz baizik. Monho 126. Erraz
da beeratu, goiartu ta iltea edozein bizio txar bere asieran; baña bein andi eginik, ainbat gatxago. Añ LoraS
106. Etsaiaren marka berekin daraman irugarren jende mota da Jainkoaren itza bein biotzean arturik, leneko
bekatuetara berriz biurtzen dana. AA III 599. Ekin gau ta egun bein arturiko lanari, bapere itxi-aldirik egin
bagarik arik eta gauz-orren ekandu ona zeugan gogortu artean. Añ EL 2 83. Bein il-ta joan zala illai bere berri
ona ematera. Inza Azalp 73. Bein asitako tratamenturik / ez uztiâtik galtzera. Tx B 1 209. Bein egiñiko ezkontzea
iñok ezin daikelako ausi. Otx 77. Baña bein neska maitebidean gainbera irristaka asita, nork lekike noraño
lijoaken? TAg Uzt 149. Orrela, metro kubikoa egurrez bein beteta, estereo bat dezu. Munita 151. Bein etorrita
edertasun au / ikusi bear genduan. Basarri 117. Ontzi artan igo bear al genuan aidean? Bein egan asita, lengo
okerra gertatzen bazitzaion? Anab Aprika 102. Bere izaite guzia Jainkoari eman duena. Eta behin emanik,
egundaino gehiago gibelerat ez hartu. Ardoy SFran 283. Enarak ez du bein egindako / kabirik iñoiz aldatzen.
NEtx LBB 327. Beiñ gatxena esanda, ostiango guztia Zaldunak errez azaldu zetsan. Etxba Ibilt 483. (Con
condicional). Behin zelüko grazia eta egiazko karitatia sartzen badira bihotz batetan, han eztateke ez
inbidiarik, ez bihotz hersidürarik. Mst III 9, 3. Arbolatxu bat jaijo barri dan artian, erraz da sustrai eta guzti
ateraten, baña bein erruak zabalduten badituz, guztiz gatx izango dozu. Astar II 92. Ez liteke [...] egiteko handi
horren gainean artha gabea izatea, [...] behin huts egiten bada, ezin errepara ditekenazkero. Dh 205. Ezagutuko
dugu bekhatua zer den. Eta behin ezagutzen ahal badugu egiazki, ekharriak izanen gare haren higuintzera. Jnn
SBi 9. Bein gure naimena ekiñaldi bizkor batez bere asmoari lotzen bazaio, ez da artatik lasatuko, aldez-besteko
asmo bat artu arte. Or QA 140.
(Otros). Bere zigorrarekin Moisesek bein bizkarrean eman zioneko, egin zen erdi bi itsaso gorria ta erdian
utzi zuen batetik besterako bidea. Mb IArg I 194. Etsai gaixtoa behin sar bedi bihotz batean, ez da desmasiarik
eta izigarritasunik eragin ez dezakenik. Lg II 161. Bein burutatzen asitakoan, / orduak doaz emaro. "Una vez
que comienza". Or Eus 386. Bein bere pekatuak aitortu ta barkatu ondoan berriz aietara itzultzen dana, galdua
da. Ir YKBIz 168n. Ta bein eguzkia gora aldera abiatzen zan, lanari utzi ta gerizpean gordetzen omen ziran.
Anab Aprika 98. Guk alkarrekin pasa ditugu / bertsotan zenbaitxo urte, / bein ezagutu giñanetikan / gaixotu
nintzan bitarte. Uzt Sas 137. Horrelaxe, gero eta ugariagoa izango dugu uzta hori, behin inprentan pasa ondoan
nekez galtzen diren horietakoa baitugu. MEIG VIII 107.
4. De una vez; por fin; definitivamente. "Autsi zak behin (AN-gip)" Gte Erd 3 (equivalente de "no te andes por
las ramas"). Ardietsi dut behin zure adiskidetasuna, eztut gehiago hura galdu nahi. Mat 244. Anarteraiñokoan
dezadan atsegin har, dezadan mundua zerbitza: nakion goza: nakion behin, berriz bihurtzeko desirarik
eztukedan bezala, ase eta asper. 'Debo hartarme y aburrirme de una vez'. Ax 174 (V 117). Biluzi naiz behin
aztura gaixto guzietarik, nola bada berriz beztituko naiz? Utzi ditut behin, nola bada berriz hartukoitut? Ib. 472
(V 306). Beren buruak kezk onetatik bein ateratzeko elkar artu ta, [...] joan ziran beren anaiagana ta esan
zioten. Mb IArg I 335. Begietatik bein kentzeko, milla gizonen agintea eman zion. Lard 166. Konpreni baleza
jendeak behin zinez, muturreko bat ederra balukete ba ohoinek goiz edo berant. HU Zez 190. Esaidazu zetara
etorri zaran, da amaitu daigun bein. Echta Jos 98. Jakiñ zazu beiñ, zure barruko arra kentzeko. Iñorekin
izatekotan, zurekiñ izango naiz. Ag G 197. Bein esateko, munduko mixeri guztia barruan eukon. Or Tormes 37.
Theresaren barkamenduaren gai izanen ahal zen behin! Mde HaurB 62. Zuzen io bainuzu, erre nazazu bein!
"Acaba ya". Or in Gazt MusIx 216. Gainalde zurituak nahikoa erakutsi eta goraipatu ditugu --esan du berekiko--
, goazen behin zoko ilunak miratzera. MEIG I 145.
5. En otro tiempo, antiguamente. "(V-gip), en otro tiempo" A Apend. v. behinola, behiala. Behin bazuen
moien handiak. "Il souloit avoir de grands moiens". Volt 194. Baieztu egiten nuen bein, galdetu egun. Txill Let
94. Ni ere gaztea izan ninduan behin. Arti Ipuin 77.
6. (V ap. A; Añ, H). De momento, por ahora. "Ahora: (c.) orain, oraintxe; item (V) bein; no lo he menester
ahora, bein eztot bear" Añ. "Por ahora, por otra vez: (c.) oraingoan, bein" Ib. "Ez bein, aún no todavía" msOch
12. "Pour un temps. Behin uztea gero ikhusteko, laisser une question, une affaire en l'état, pour le moment, pour
voir plus tard (Hb Esk). Gauden behin hola, tenons-nous-en, demeurons-en là, d'abord" H. "(Vc, ..., S, Mt 3,
15), todavía" A. "(V, ...), ahora" Ib. Sobra izen liteke bidean hartzeko; / utziren ditut behin, gero ikusiko. Hb
Esk 77. Bertze zenbait adar behin uzten ditutzu geroago moztekotan. Dv Lab 352. Bena Juhanek gibeltzen zian,
erraiten zeiolarik: nik dizüt behar zützaz batheiatürik izan, eta zü enegana jiten zira? Ihardetsi zeion Jesusek:
ütz nezazü behin. Ip Mt 3, 14s (Lç oraingotz, He, TB, Echn, Samper orai, Ur (V y G), Ker, IBe orain, Dv oraiko
huntan, SalabBN oren huntako, Ol oraingoan, Leon oraikoan, Or, IBk oraingoz).
7. (G, AN; Lar, H (V, G)). (Repetido, con valor de conjunción distributiva). "Quándo con unos, quándo con
otros, siempre está riñendo, bein batzuekin, bein besteakin, ateleka dago" Lar. "Tantôt, tantôt. Bein eskoiera,
bein ezkerrera, tantôt à droite, tantôt à gauche (Mb). Syn. behin... gero..." H. "También en AN y G se oye bein
como disyuntivo" A Morf 719. Behiñ gora, behin behera, / gero deabruen balsara, / sekulan sosegurik gabe /
tromenta gustietara. Gç 178.Badarasate pulpituan hitzera naasi bat, beiñ Euskera, beiñ Erdera, beiñ Latiñera.
Lar, carta a Mb 279. Ill artetik biztu ta berrogei egunez ibilli zen Jesus bein gorde, bein agertu Apostol berekin.
Mb IArg I 315. Ta luzatzen zioten bein batari ta bein besteari eskua, berekin danzan erabilli naiez. Ib. 376.
Pekatuetan beñ jaiki, beñ erori zebillen, ta beti peligro andian. Cb Eg II 188. Kañabera makurtzen ta obentzen
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
609