Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Hastetik behin, Jainkoa ezagutu zuten eta adoratu Sethen ondokoek; bainan gero hek ere, Jainkoak debekatu
ezkontza batzuz, Cainen ondokoekin nahasirik, hauk bezalakatu ziren. CatJauf 23.
3. (Seguido de geroz, ezkero, etc, como introductor de ciertos tipos de oraciones, indicando el tiempo (o la
condición, etc.) a partir del cual sucede la acción del verbo principal). Una vez (que). Tr. Documentado desde
Leiçarraga, es de uso gral., aunque menos frecuente al Norte en el s. XX.
Baina Iainkoak behin rezebitu gaituenaz geroz, haren beraren graziaz egiten ditugun obrák etzaizkio plazent?
Lç Ins D 1v. Kreazale erraiten dugunean ere ezta erran nahi, ezen Iainkoak behin bere obrak hala kreatu
dituela non gehiagorik hezaz artharik eztuen. Ib. C 1v. Zegaiti bein ezkonduzkero / galdut dot libertadea.
Lazarraga 1195v. Behin abiatuz gero, adiskidetuz gero, trebatuz gero eta elkharrekin solhasean, [...] eta
bisitaketan hasiz gero, peril handia da arimako, eta exenplo gaixtoa munduko. Ax 404 (V 263). Behin
bekhatutarik sendatuz gero, berehala eritzen eta hetara bihurtzen denean, badirudi gelditu zela zenbait erro,
zenbait bekhatu egiteko gogo. Ib. 465 (V 302). Behin ifernura erortzen den bekhatorea ere, ezta gehiago
iaikitzen, eta ez iaikitzeko esperantzarekin gelditzen. Ib. 604 (V 388). Alan daukat konfianzea zure Illustrisima
Señoriak faboreziduko dabela bein berorren besoetara egotzi ezkero. Cap (ed. 1893), pról. Hemen behin ikhusiz
geroz / lekhu adoragarriak, / Zeruak baizen eztetzake / kontenta ene begiak. Gç 170. Eritarzün batetan ihor olia
daitia berritan? Ez behin sendotüz geroz, arreritürik hilzera jiten ezpada. Bp I 79. Zeren behin adinean
aitzinatuz geroz, eztitutzu [semeak] errazkiago manukortuko. ES 181. Behin hasiz geroz, gibelialat ützültzia ezta
sori. Mst III 56, 5 (Ip sarthü gira bidian, ezta haizü gibel ützültzia). Zori gaistoan jaioa ni nere anim hau bein
ara ezkero! Mb IArg II 333. Ihesegiten ez badiozu, berehala han lakhetuko zaitzu, eta han behin lakhetuz geroz,
ez duzu gehiago gusturik izanen Jinkozko gauzenzat. Mih 19. Bein óngi atrasgerós, betíkos óngi; eta moméntu
báten ménean dagóke betirókoa. LE Ong 76v. Baña beñ [frutak] osodasuna galdu ezkero, kasi eziñ izan ditekean
gauza da gordetzea. AA III 396. Ta bein auzitan zu imini ezkero, zein zuk auzija irabazi, zein galdu, ardura ez
deutseenak. fB Ic II 168. Bein abijau ezkero norbaitgaitik dongaro esaten, ezta erraz bakotxak dakijan guztija
esan baga egotia. Astar II 191. Eta ara bere okerrago, bein ezkontzako berbea emon ezkeitio, ezkongei biok
alkarregaz bazagoze. Añ EL 2 149. Israeltarrak sinisturik oi zeuden, Aingerua bein ikusi ezkerokoa, bereala il
bear zala. Lard 127. Ta erariyak beiñ artu ezkero, zalla da utzia. Sor Bar 55. Gauza segura da, behin makhur
abiatuz geroztik, gaizkian urrun yuan zela. Elsb Fram 125. Behin bide xuxenari lotuz geroz, nork kordoka hura?
HU Aurp 154. Ez berba emon ez eze / bein emon ezkero, / betatu bear dala / laster edo gero. Azc PB 143. Bein
gure erostea egina izan ezkero, Jaungoikoaren grazian eta garbitasun oso eta betean ilten diranen arimak, doaz
zuzen zerura. Itz Azald 42. Bein aitortzen asi ezkero, guzi-guziya esan nai dizut. Alz Txib 106. Behin abiatüz
geroz joanen da süia bazka idorrian bezala. Const 16. Zer dezu zurea beiñ il ezkeroz? ArgiDL 6. Beiñ ill ezkero
ez dauka iñork / mokadurikan jaterik. Tx B I 253. Bein gogortu ezkero, barriro bierrien asteko asmoz. Kk Ab II
59. Ni lez bein irurogetamar urtera ezkerozko gixona ogetairu ordubak jota dagola esan dattekela. Otx 96. Bein
ara ezkero bai, beti zurekin idukiko nauzu. Ir YKBiz 521. Bein orrera ezkero, gainberakoa izan oi da,
eiztarientzat, gañerako lana. TAg Uzt 58. Ez, nahi baduzu, min saminez, ez, jasan zitakeen; bainan halere, behin
hasiz geroz, nork jakin ez ote zen saminduko? Lf Murtuts 26. Bein aldendu ezkero, etzaiz beratzaz geiago
gogoratuko. Etxde JJ 115. Errazoia daukak, baña, don Joseri, bein eruaten asi ezkero ain gutxi eruan biarra
eztok itxura. SM Zirik 36. Ondo pentsatuta, bein gaua an pasaz geroz, aren iges gaiztoagatik ez nuke ajolik.
Anab Aprika 71. Bein arrapatu ezkero, eztuela gizona asetzen. Vill Jaink 122. Maisuak, bein barrura ezkero, ez
eben urteten arik eta eskolaldia zearo amaitu arte. Erkiag BatB 17. Zonbaitek uste dute, sortuz geroz behin, /
bihia segur dela hazi onarekin. Xa Odol 119. Esaera bada gizonik onena dala txarrena bein aserretu ezkero.
Uzt Sas 337. Nahikoa du, behin horretaraz gero, hiztegiren bat eskuztatzea. MEIG VII 182.
v. tbn. (para autores septentrionales del s. XX) JE Bur 71. Zerb Azk 27.
(Con -(e)nean). Hobe da [...] kolerari athearen ukhatzea, ezen ez haren uztea sartzera [...]; ezen behin
sartu denean, gaitz da haren atheratzea. SP Phil 232. Satanek behin arima bat bekhatuan eror-arazi duenean, ez
da maleziarik enplegatzen ez duenik, hura are gehiago itsutzeko. He Gudu 162. Beiñ atera geranean gaitza
zirudien pauso onetatik, nork esango digu [...] argi au nolakoa dan? Lar SAgust 8. Behin haren naza hautse
dianian, jarraikiz gaistokeria güzien ühaiztia bezala doalakoz. Egiat 261. Ez diro deusek iraungi / behin biztu
denean / iraun beharko du beti. Monho 122. Beiñ abiadea artu zuanean, etzegoan mutilla ixiltzerik. Ag G 266.
Gaberdirarte jardun ziran arto-zuriketan eta, bein lana bukatu zutenean, [...] bakoitzak bere etxeko bidea artu
zun. TAg Uzt 295s. Jakin gurarik zer moduko barriketia erabiltzen eben senar-emaztiak euren artian, beiñ
ogeratzen ziranian. Etxba Ibilt 461. Bein erabaki genduenian / ezkontzak etzun luzatu, / zerbaiten palta sentitzen
nuan / da egun artan osatu. Uzt Sas 205. Uztapide au gazte-denboran / beti izan da nagiya, / baña bein asi
zanian argi / ibilli zuan begiya. Lasarte in Uzt LEG II 88.
(Ante participio + -(r)ik o -ta). "(Al primer) tapón zurrapas, zipotza bein kendu, ta orduan liak agertu" Lar.
Ikhusirik ezen sakrifikatzen zutenék behin purifikatu izanik, bekhatutako konszienziarik batre gehiagorik
etzukeitela ukhan. Lç He 10, 2. Gure gorputz, sarri lurrera eta behin ezeztaturik resuszitatu behar diren hoier,
orain substanzia eman baitrauek. Lç ABC B 3v. --Nork esan zuen Agur Maria? --Aingeru San Gabrielek, etorri
zanean Ama Birjineari bein Agur eginta, gero berrionak ematera. CatBurg 25. Zergatik bein ongi konfesatu ta
ere, berriz ta berriz bekaturatzen dira anbat eta anbat? Mb IArg I 246. Lege balitz mundura bihurtzea / hango
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
608