Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
DevB 3. Gau erdiko muga noiz zen, / prest zegoen ernea: / damnatuenzat han zer zen, / zen haren beillatzea. Ib.
2. So egizie, beilla zitezte, zaudete bijilant eta othoi egizie. "Videte, vigilate & orate". Tt Onsa 57s. Luzero
beillatzen dute, goiz iaikitzen dire. Ch I 25, 8. Eguberriko gau xoillaz beillatua gatik, hestulez daudez gehienak
eta sabeletik miñez biharamunean. He Phil 431. Hanitx triballatzen, aphür minzatzen, lüzaz beillatzen, goizik
jaikiten. Mst I 25, 8. Jatia, edatia, bellatzia, lotzia, phausatzia, triballatzia eta gañerako natüraren beharrünen
pian izatia. Ib. 22, 2. Esperantzarik batere ta gaitz güzien beldürrian beillatü basa gizonen herrian direlakoz
erori. Egiat 158. Triste da ene arima hiltzeraino, egon zaitezte hemen eta beila zazue enekin. TB Mt 26, 38 (Dv
zaudezte atzarriak). Bela ezazute, bada, denbora gustian erregutuaz. Oteiza Lc 21, 36. Nabaditu zituen bere
semeek Israel guziari egiten ziozkatenak oro, eta nola lo egiten zuten tabernakleko sartzean beilatzen zuten
emaztekiekin. Dv 1 Sam 2, 22. Bella zazu, eta 'in otoitz tentazioan ez erortzeko. Echn Mt 26, 41. Errukiz beterik
so egiten zion aldamenean lo zuen neskatoari, haren loaren gainean beilatzen zuelarik. Mde HaurB 73.
(Con compl. directo). "Eri bat beilatzea, veiller auprès d'un malade" H. Soldadu berriaren gisa, an
beillaturik bere armak. Cb Eg I 4. Zonbait egun ereman zituen animale eriaren beilatzen. Lf Murtuts 15. Gaztelu
ontako kapillan, armak belatuko ditut. Berron Kijote 49.
2. "Peregrinar" Lar.
beilatzaile, beilazale (bellazale S). (El) que vela. "Belazale /bel'asale/, veilleur" Lrq. v. beilari. Beilatzaile
nintzen hil zen gauean. Lo zauden Josep eta Jean. Zerb Bahnar 102.
beilatze (SP), belatze. Vigilia, vela. "Beillatzetan naiz, gosetan, egarritan" SP. v. beila, gaubeilatze.
Trabaillutan eta neketan, beillatzetan maiz, gosetan eta egarritan, barurétan maiz, hotzean eta billuzi izatean.
Lç 2 Cor 11, 27. Baina gauza guzietán aprobatu erakusten ditugularik gure buruak Iainkoaren zerbitzari anzo,
pazienzia handiz tribulazionetan [...] trabailluétan, beillatzétan, barurétan. Ib. 6, 4s (TB, Dv beila). Lazerian eta
miserian, beillatze hainitzetan, gosean eta egarrian [izan naiz maiz]. He 2 Cor 11, 27.
belatze. (Como segundo miembro de compuestos). Vela (de). Albistea eman zien bentariak, bentan zeuden
guztiei, etxe-lagunaren eroaldia, arma-belatzea. Berron Kijote 53.
beilegi (V-arrig-oroz-arr-ple-ger-m; Mic, Lar, Mg PAbVoc, Añ, H, A DBols; bellegi V-arr-oroz-ple-ger; Lar),
belleri (V-ger), belligi (V-arrig), belegi (V-gip). Ref.: A; EI 380; Iz ArOñ (belégi); EAEL 221 (responden con
bellegi en Munguía, Orozco, Zamudio, Ceanuri, Ceberio y, junto a oriz#e, en Amorebieta; belligi (beilegie ap. EI)
en Llodio y belleri en Murua; con ori en Aramayona, Elorrio, Guernica, Marquina, Ondárroa y Ochandiano).
Amarillo vivo, rubio; pálido. "Amarilla cosa, bellegia" Mic. "Naranjado, color, bellegia, larandua, naranjatua"
Lar. "Beilegi u orija, color amarillo" Mg PAbVoc. "Amarillo: (c.) oria, (V) bellegia; pálido: (c.) ubela" Añ.
"Pálido: (c.) ubela, oria; (V) bellegia" Ib. "Offensant le regard, laid. v. itsusia, ezaina" H, que cita y traduce
equivocadamente el ej. de Añ EL 2 39. "Amarillo muy vivo" A. "Rubio, mezcla de amarillo y rojo" A DBols.
"Belégi, belégixa, se dice del color de la vaca que no es ni blanca ni roja = amarillenta" Iz ArOñ. Cf. A Morf 41:
"[...] podrían citarse cien otros [afijos fundamentales] pero sin tener absoluta seguridad de que lo sean; como, por
ejemplo, el sufijo i de varios vocablos que significan accidente de color: gorri rojo ¿como la sangre?, zuri blanco
¿como la madera?, ori amarillo leonado ¿como el perro?, beilegi [...] amarillo gualdo ¿como la vaca?", y 621:
"Sólo beilegi (V) rubio, que sepamos, hace caer a la atonía su última sílaba, tal vez por ser vocablo compuesto".
Daukaguz buztar-idi bi, bata bellegija, bestia zurija. Mg PAb 109 (Azkue traduce "el uno de color vaca").
Zelan dago? Ai! Guztiz ikaragarri, bellegi, ezain ta zur bat legez gogor gogor datzala [zeure gorpua]. Añ EL 2
39. Atsalderako ziran / [idi] zuri beillegiek, / ederto asitakoan / egiten arraiek. EusJok II 96. Maiatz lenez urdai
errea yanezkero, zuri ta beilegi ta eder izango da mutila nai neskatoa (V-ger). "Rubio". A EY I 67. Begiratu
larrosa bellegi orrei. Altuna 76. Erdu ondartza bellegiotara, / eskuak alkarri estututera. Larrak EG 1959 (3-6),
190. Nagel gorriz, orin beilegiz, zikindu zaio larrua. Arti MaldanB 207. Orlegi, ori, beillegi, / laru, gorri, uger,
dardar..., / orriak azken garretan dagoz / udagoengo urretan. Gand Elorri 200. Andre ile-beilegi batekin. Arti
Ipuin 58. Kalegarbitzaileren beilegi bizia. BAtx Etiopia 46. En DFrec hay un ej., vizcaíno, de beillegi.
- BEILEGI-BEILEGI EGIN. v. beilegitu.
beilegitasun (Añ, Zam Voc). "Palidez: (c.) ubeltasuna, oritasuna; (V) bellegitasuna" Añ. "Amarillez" Zam Voc.
Begien aurrean dijoazkigun etxe guziak argizari-margoa zedukae. Gure mendietako bei gorrixten antzeko
bellegitasuna oro. TAg GaGo 79.
beilegitu (Añ (V)), beleitu (V-gip). Amarillear, poner(se) amarillo; palidecer. "Amarillear: (V) bellegitu, (G)
oritu, (c.) ubeldu" Añ. "Beléittuta, lo está el maíz cuando pierde su color con la sequía" Iz ArOñ. Zelan dago?
Guztiz ikaragarria, bellegiturik, ezaindurik eta zul bat legez datz. Añ EL
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 603
mende.
1 33. Aranzaz koroiturik bere burua;
ubel-bellegiturik bere arpegi ederra; itsuturik begiak [...]. Ib. 188 (EL 2 194 ubeldurik). Beragaz dakar ego-aixia,
/ apur-apurka bellegitzeko / zuri orlegi dagon gustia. Enb 137.