Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
beilla gatik, eztula dute guziek eta marraskaz daude sabeleko minez biharamunean. SP Phil 427. Tribaillu
handiz, beillaz, eskier thu eginez. Tt Onsa 12. Pagatzen diotsazu beillak, / barurak eta tromentak / emanik zure
ontasunak / eta atsegiñ xarmantak. Gç 192. Sainduek [...] zerbitzatu dute Jainkoa sofritzen dutela gosea eta
egarria, hotza eta billhuistasuna, nekheak eta trabailluak, beillak eta barurak. Ch I 18, 1. --Nola iges egiten da
aragiagandik? --Aragi hildurakin, beillakin ta barauakin. CatBurg 41. Jesüsen saintiek eta adixkidek Jinkua
zerbütxatü ükhen die gosian eta egarrian, [...] triballian eta eñhetzian, belletan eta baruretan. Mst I 18, 1. Bethi
Jinkoari mintzo, gogamen güziak zeliala, botztaroa bihotzian, megopia arranküra bagerik, hazkürria, beilla ta
loa bethi bardin, lanak ere orozbat. Egiat 191. Zaurietan, presondegietan, asalduretan, lanetan, beiletan,
baruretan. TB 2 Cor 6, 5 (Lç beillatzétan). Hanbertze kongreganist khartsuek egiten dituzten meditazione,
othoitz, amuina, barur, beila, mortifikazione. JesBih 393. Ontasun biltzeko beilak idortzen du haragia. "Vigilia
honestatis". Dv Eccli 31, 1. Beilla, aserreak eta sabalerrabiak idukiko ditu gizon ase eziñak. "Vigilia" (Eccli 31,
23). Ur BOEg 1111. Langille guztiak [...] zeñek igarotzen duen gaua eguna bezela [...], bere alegin ta beillakin
bukatuko du lana. (Eccli 38, 28). Ib. 1121. Abenduko denbora pixkagau, guzia da beilla, guzia da eszesoa eta
guzia da maldadea (AN-erro, s. XIX). ETZ 262. Bere bekhatuen borratzeko Manrezan egin zituen barurak,
othoitzak, beilak, nigarrak. Laph 42. Gaueko beilan zer bertsu egin / bere gogoan iraultzen... / Illaren egin
aipagarriak / bertsuz baitziran ematen. Or Eus 411. Jabier Artiñekoa, motil-gazte panparroia, Urrutsua gau
bateen bellaa juun ementzan. Denbora artan inguamariko neska gazte guztiik Urrutsua juntau oi ementzien
ardatzea. "Fuese de ronda" (G-goi). JMB Mund I 78.
+bela. Vigilia (cada una de las cuatro partes en que se dividía la noche). Beillá, hartzen da kostuma
anzianoaren araura: ezen lehenago iguzkia sar zedinetik ilkhi arterano, gaua laur parte bardinetara partitzen
zutén. Lç Decl a) 7r. Eta gauaren laugarren beillán ioan zedin hetara Iesus, itsas gainez zabilala. 'Quarta autem
vigilia noctis'. Lç Mt 14, 25 (TB, SalabBN beilla, Dv beila, Echn bella; He goardia, Ip bellaldi, Hual bijilia,
Samper parte, Ol, Or, Ker gaualdi, Leon gau-beila). Eta ziraden komarka berean artzain kanpoetan zeunzanak,
eta gauazko beillák bere arthaldearen gainean begiratzen zituztenak. "Gardants les veilles de la nuit". Lç Lc 2, 8
(Dv gauazko mugetan). Baldin ethortzen bada bigarren edo hirurgarren bellan, eta khausitzen baditu hola
atzarriak, ongi dohatsuak dire. TB Lc 12, 38. Eta jadanik ethorria zen goizaldeko beila. "Vigilia matutina". Dv
Ex 14, 24. Gauaren laugarren beillako garaiean. (Mc 6, 48). Ur BOEg 1688. Gauaren laugarren belan. Ur Mt
14, 25 (en la vers. de BOEg 1731 beillan).
2. (B, L, BN; Ht VocGr 399, Lar, Dv, H, Foix ap. Lh; bella Aq 738 (AN), Añ (AN), Hb ap. Lh, VocCB). Ref.:
A; Satr VocP. Peregrinación, romería. "Romaría [sic]: (c.) erromeria; (AN) bella" Añ. "Sorte de pèlerinage à
quelque sanctuaire vénéré" Dv. "(L, BN, S), pèlerinage, veille en l'honneur de quelque saint [...]. Arantzazuko
beilara ioaitea, aller en pèlerinage à Arantzazu" H. Tr. Documentado ya en Leiçarraga, aunque no es
frecuente hasta mediados del s. XIX (cf. antes beilaz joan en Lizarraga de Elcano y MarIl); no encontramos ejs.
suletinos. En DFrec hay 10 ejs., septentrionales.
Eta hartarik beretik ilkhi izan dirade fraide eta serora izateko, baieta saindoren edo beillara ioaiteko bot eta
promes guziak. Lç Ins G 5r. Printzesa turko bat hagitz famatua / bere etxadia oro berekiñ hartua / [...] pelegriñ
zioan beilla konplitzera. Gy 124s. Salbatoreko beilak aiphatuak dire, / laudagarri litezke garbiak balire. Hb Esk
145. Juaiten ere zen Billadordizeko beilarat, ospitaleko eriek artea uzten ziotenean. Laph 39. Beila edo
pelegrinaia edo saindoraldea erraten zaio, toki saindu batera debozionez egiten den bidaiari. Zby Pel 5. Santa
Graziren erhiak / oraino hango beiletan / sendatzen ditu eriak. Zby RIEV 1908, 419. Uztaritzen ta Logroñon
gaindi erre zituzten aztiak... / Sorgin bilkuren orde noiz nahi ditugu beila handiak. Ox 32. Uste ahal zinezakete
mintzatzerat nohala aitzineko denboretako beila hetarik, Europatik Orriagan gaindi Yondone Iakue
Konpostelarat yuaiten zirenak. Zub 77. Ur-eskasez naski, / Xipak akidurari / ezin ihardoki; / hil zen, eta lagunak
/ beilari jarraiki. [...] Urrun ziren oraino / Jerusalenetik. Etcham 113. Zer beila egin duguna! Iratz 105.
Lurdeko beilak. Zerb IxtS 112. Aitzineko astian, Basabürü gaintiko herriek egin die Sarrantzerako üsatü beilla.
Herr 25-9-1958, 3. Baselizetako beila ta erromerietara. Osk Kurl 39. Ttipiago bada ere Jatsuko beila, da berdin
khartsua, eta bederatzi egunez jendea biltzen da horrat, [...] Garazi guzitik eta urrunagotik ere. Ardoy SFran
275s. Jatsuarrek egin zuten 1899an oraiko eliza nasaia, aintzinekoa beila egunetan ttipiegi zelakotz. Ib. 276.
Lurreratu zenez geroz kapera maite hori, / horko beila baliosa horrekin zen erori. Xa Odol 157. Bederatzigarren
mendean, Santiagorako beilak bultatu zirenean, Ziberon gaindi ere pelegrin zer nahi hasi ziren pasatzen. Lf in
Casve SGrazi 15.
3. (Ht VocGr, LE Urt voc, Arch VocGr; bella Aq (AN)). Promesa, voto. "Voeu, beilla, botua" Ht VocGr 439.
"Promesa" Aq 738. Non dire bella aisa ofrezitu ta nékes kunplitzentuzúnak? LE BOEanm 342. Nola
inarazizión bellagúra? LE Matr6 264. Estaitzela izan fazil artzeko botoak edo bellak (46). LE-Ir.
- BEILA EGIN (Lar; bella e. Lar, Añ (G)). Velar. "Velar a un difunto, beilla egin" Lar. "Trasnochar, bella egin,
bigirian egon" Ib. Cf. ib.: "Belleguín, corchete de Justicia, es voz bascongada, bella y egin: bella llamamos al
pasar en vela la noche y egin hacer; y los corchetes hacen ese oficio de velar. Bellegina". v. beilatu. Alderatu
ezazu Leviren tribua, eta egonerazi zaiozu Aaron apaizaren aurrean serbitu dezaioten, eta bella egin dezaten.
(Lev 3, 6). Ur BOEg 283.
- BEILA-MAKILA. "Bourdon, pordoin, beila-makhil" T-L.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
600