Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Camborat deraman bide bazterreko landa batean, arbi ateratzen ari, behientzat. HU Zez 172.
(s. XX) Geroxoago aurkeztu jaken otseiña iragarritera zelan bei jaubeak kendu eutsan beia, esanaz
errakuntza izaebala, ta diru geiago bear ebala. Echta Jos 242s. Gaur belardi bat iritxi, diruak idoro ta soroak
urratu; biar lur geixeago erantsi, osiñak bete ta barrutiak jaso; urrengoan idi-beiak ipiñi edo kendu. Ag G 255.
Auek eta zortzireun dukat urretan eta gurdi bat bei birekin. Ib. 52. Beia jeisten eztakienarentzat, bei guziak dira
antzuak. Urruz Zer 121. Nere etxian beia susa da. Noe 130. Bethiko bere golde-hurratsean, jandarmen ondorat
heldu izan zelarik, Lohilakatek, zankez, geldiarazten du behi parea: "Joa, behiak, joa!". Barb Sup 148. Behiak
aintzinean bethi akulatuz. Ib. 148. Itzai, zion nagusiak, gurdia gaitu, ardatza igurtzi, bei Beltxa uztartu, berandu
duk eta. 'La Moureto'. Or Mi 115 (cf. la nota de Rostaing: "Dans les campagnes on désigne ordinairement les
bêtes de somme par la couleur de leur robe. Les noms les plus communs sont blanquet (blanc), mouret (noir),
[...]"). Begira akiok zer bei parea. Alz Ram 102. Beterinaio jaun onek dauka / Don Pako bere izena, / makiña
bat bei, txekor ta idi / sendatzen duan gizona. Tx B 174. Ikusi neban bei nabar aundi / eta ganera luzia. /
Euzkelerrian musturra daula / ta Madrillen errapia. Enb 66. Ozkarbitu zaneko, bei uztartuekin irten ziran
baserritarrak sorora arbi-lanetara. TAg Uzt 262. Beienak bukatutakoan, zekor gazteari ekingo dio. Ib. 25.
Garrantzia beia bañan lenago zintzarria erosten zegon. Garrantzia eta kaltea. JAIraz Bizia 8. Behi bati kalitxak
heldu zaizkonean. Zerb Azk 101. Zenbaitek agiaz balio dute literaturaren aldetik ere. Hala nola Lebar nah Uidre
edo Behi Beltzaranaren liburua (behi-beltzaran larruz azaldurik dagoelakotz delako liburua). Mde Pr 232. Baina
musker zegoen belarra, eta mardul, eta behi gorrail batzu hor ziren alan. Ib. 128. --Beia esnetsu edo, Nikolasa?
[...] --Ni baiño geiago bai beintzat. Bilbao IpuiB 189. Behiak eskapatzen uzten dituzten zezenak, idi bihurtu. Arti
Tobera 271. Ahariaren sabelki ta barrukiak armoni deritzate, beiarenak gelimoni, txerriarenak txarmoni bezala.
Zait Plat 58s. Ipui berria kontatzen asten zanean, txori, asto ta bei adar luzeak ere, ixil-ixillik gelditzen ziran,
aren itzik ez galtzeko. NEtx LBB 92. Beietara egin zuan. Gogo aundi gabe, "Aida!" esanda, gurdiak eman zion
berako bideari. Ib. 23. Orenak eta orenak ixilik... behiak ausmarrian bezala nehork etzakien zerbait gogoan.
Ardoy SFran 221. Beia traillan artuta / etxera eraman du. Uzt Sas 237. Behi, bohor, zamariak / dütützie gisa
orotako. Casve SGrazi 90. Beia baiño obea txala, eta antxumea akerra baiño. Berron Kijote 48. Ori beia baiño
leenago uztarria ekartzea dala uste det. In MIH 217.
v. tbn. Muj PAm 37. Zub 53. Eguzk GizAuz 122. Iratz 58. Akes Ipiñ 32. ANd AUzta 85. Ibiñ Virgil 92.
"Bei baten buztanik eztu bererik (BN), suyo propio no tiene ni rabo de una vaca" A EY III 324.
"Beiaren boskarren txala bezela gelditu (G-to), quedarse desamparado; litm.: como el quinto ternero de la
vaca" A EY III 275.
- BASA-BEHI. v. basabehi.
- BEHI-ANDANA. Rebaño de ganado vacuno. v. BEHI-TALDE. Behi andana baten orroa edo xintxilak.
JEtchep 23.
Eremuño batean ikusten dugu behi andanaño bat; zaharoa eskuan, zain badagote, itzea bezain xut, unhaia. JE
Ber 16.
- BEHI ANTZUTU (V-arr-oroz ap. A; antzitu V-m ap. A), BEHI ANTZU (+ antzi V ap. A). "Vaca privada de
cría" A s.v. beisegi. "Vaca desprovista de leche" Ib. s.v. antzi. Zer da bei antzituba? Txala kenduten jakona.
Mg PAb 109. Lurrak gorri zituten Maiatz-lêneraiño; / bei antzuak, lan bage, ustez larrerako. "Las vacas
estériles". Or Eus 246. An beiak mendian, antzu eta orrelakoak. Etxe aldean utzi esne piska bat jeizten zaiotenak,
eta besteak mendira botatzen omen dituzte. Uzt Sas 348.
- BEHI ARETXDUN. "Vaca con ternero" A Aezk 290. v. BEHI XAHALDUN.
- BEHI-ARTALDE. Rebaño de vacas. v. BEHI-TALDE. Ez zian behi arthalderik hemengo mendietan,
bainan bakarrik ardi arthaldeak. Larz Iru 58.
- BEHI-ASKA. Pesebre. Garbitu ditu berriro bei-askak; txerritegian izan da; eman die olloai artalea. TAg
Uzt 29.
- BEHI-ATZAZAL. Uña de vaca (extremo de la pata, que se vende como despojo). Ogi au goxo goxoa dago,
ta bei-atzazal au guztiz ederto egosia ta ondua. Or Tormes 81. Bei-atzazal zati bat emon eustan tripaki egosi
apur batzukaz. Ib. 77.
- BEHI-BAZKA. Pienso para vacas. Ardiak uritez barnean idukitzen direnetan, eman dakiokete behi bazka
guzietarik. Dv Lab 273.
- BEHI-BEGI BELAR (bedar Lar). "Bustalmos, hierba" Lar. "Beibegi berarra, bustalmo" Izt C 42 (en una lista
de plantas). "Behi-begi (Hb), œil de vache (bot.)" Lh. Cf. DAut: "Bustalmos, hierba que tiene los tallos ramosos y
apacibles al gusto, por lo cual se comen cocidos: las hojas son parecidas a las del hinojo, y tienen alguna
semejanza con los ojos del toro".
- BEHI-BELAR (-bedar Aizk (G) A). "Bustalmo (hierba)" Aizk. "Ojo de buey (bot.)" A. v. BEHI-BEGI
BELAR.
- BEHI BELTZ. "(Hb), vache bretonne, vache noire" Lh. v. BEHI BETROIN. Bei beltzak txikiak izan oi dira
eta esne gutxiago ematen dute besteak baño. It Dial 94 (Ur bei baltzak, Dv e Ip behi beltzak). Gañera bei beltzak
dira umegiñagoak beste kolorekoak baño. Ib. 95. Etzenuke zumitz garbiketan ari bearrik, bei beltz izu aiek ez
baitire yeizten. 'La vache de race noire'. Or Mi 50s.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
595