Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
begoltxagile. "Ojaladera" Lar.
begoltxari. "Ojaladera" Lar.
begoltxatu. "Ojalar" y "ojetear" Lar.
begondotu. "Saludar [...] agurtu, begondotu" Añ. (Probablemente de bego ondo, 'esté usted bien'). Lurreko
Errege bat igaroten danean [...] guztiak makurtuten deutse belauna ta burua; guztia[k] begondotuten dabe ao
batez dedar, zanzo, algara, bitor, agur ta pozkariz. Añ MisE 46. Guztiak alabatu, maitetu, andizkatu, onratu,
zoriondu, deitu ta begondotuko dabe. Ib. 128.
begonia. Begonia. Arrosa politak, krabelina-liliak, / orkideak eta gardeni-begoniak, / baratz honetan
daude mila lore eder. Arti MaldanB 204. Erori da behera berriz lauz-harria, / estaldurik betiko neure maitalea, /
lore-mendian hartu nuen begonia, / hainbat maitatu nuen Mirentxo maitea. Ib. 217.
begoña. Colina (?). Cf. goña. Jaungoikuak agertu zion bere naia zala, an bi ibar aien tarteko begoña
batian etxe santu bat egitia. Bv AsL 126.
begor. v. behor.
bei. v. 2 be.
behi (gral.; Lcc, SP, Mic, Deen I 260, Urt I 26, Ht VocGr, Lar, Añ, VocS, Lecl, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv,
H, VocB, Zam Voc), bai (G-nav), be (AN-erro, Ae), beei (Dv (V)). Ref.: VocPir 427; A; Inza EEs 1915, 210; EI
126; Iz Als (baiya), ArOñ (beixa), R 300, Ulz; Lrq; ContR 518; Etxba Eib; Holmer ApuntV; Gte Erd 16; Elexp
Berg. Vaca. "Novilla, vaca" Lcc. "Vaquear, zezenak beia estaltzea" Lar. "Vache" Gèze. "Bei nabárrak, las que
tienen blanco y negro; nabar gorríek, las que tienen blanco y rojo" Iz Ulz. "Behiakin joan dira zezena ematera
(AN-gip), behiari zezena eman dakote (BN-arb), beia iizkotzera damate (G-azp)" Gte Erd 16.
Tr. General en todas las épocas y dialectos. Beei lo emplea sólo Moguel (cf. PAb 183: "beeija, vaca; abajado";
Ib. 182: "beeija, buruz berakua" y VMg XIII: "beeia. Vaca. Cabizbajo o a la abajada").
Dominico de Beia (1154). Arzam 163. Eneco Beya (1228). GLar 207, p. 204 (cf. Lac Irach 104 (1120), 127:
Que est iuxta uineam de don Bos de Alaua). E frayre Pedro d'Echauri rodero de Beyssamur e frayre Miguel
rodero en Arreguoç (1273). GLar San Juan 421, p. 441 (la inicial, con todo, no es segura, pues en el doc. 55
(1186, Ororbia) se lee Eizsamur (vasc. e(h)izi 'animal salvaje' 'caza'?)). El sel llamado Fagave-beierdi saroea
(1452). Arzam 163 (sobre su formación, cf. el ej. de 1453 s.v. behi zegi y Lek Oyarzun 297-300: "beyerdi
saroea, porque servían para las vacas paridas").
Ardi adarduna ta bei sabelduna. "Vaca barriguda". RS 190. Beukaz Peruk bere beiak ta nik neure zazpi
zuriak. Ib. 421. Idiak eta beiak il ezauz ta loben baten biriak indauz. Ib. 429. Beien erroa jatxiago, luzeago. Ib.
8. Lagunaren beiak erroa luze. RIs 56. Beiak on du larrea, obeago jabea. Ib. 17 (Aq pág. 63 beiak on deu larre,
aldean obe jabe). Orduan behien eta aratzen orde laudorioak eta eskerrak ofrendatuko derauzkitzute. Harb
337s. Neure behiti esne, guri eta gazna athera nezan, eta neure xahala gal nezan. O Pr 701 (cf. RS 513). Behiari
darraikala doha gaizkintzetara xahala. Ib. 555. Arakina erhak behia, eta indak kornado baten biria. Ib. 30.
Atzearen behiak erroa handi. Ib. 47. Idien eta behien eta ardien eritarzun prinzipalen ezagutza. Mong 586. Eta
ekusi dituzun zazpi bei gizen ta zazpi gari-ondo ederrak esan nai dutena da [...]. Mb IArg I 393. Hartu zituzten
bi behi bere umeen hazten hari zirenak. Lg I 258. Lau beei; bi buztartutekuak premina danian edo idijak biar
asko eginda arikatu dirianian, naiz gaisotu; beste bijak umiak aazteko. Mg PAb 109. Sorgiñ izan zeran
bitartean, ito dezu aurrik? Ez, Jauna. Egin dezu kalterik beietan eta ardietan? AA II 222. Idi, bei, egazti edo
beste abereren bat ilten dabenak. Astar II 160. Bei txikarra beti bigantxa. msOch (ap. A). Bei zuriak aundiagoak
dira eta ematen dute esne geiago, baña denbora gutxiagoan. It Dial 94. Tolosako plazan jokatzeko lau zezen
arrapatzera joan ziatezkean mendira Lasturko bost mutil gazte bei eziak arturik, oekin batean etxera ekarteko
asmoan. Izt C 250. Idi, behi, zezena, bada Pirenetan; / zaldi seguragorik ez da bazterretan. Hb Esk 230. Zaldi,
idi, bei, asto, gamelu, ardi eta beste atzienda guziak. Lard 69. Gurdi berri bati erantsi ziozkaten bi bei humeegin-berri.
Ib. 153. Ezta behar behia estalerazi hirur urthiak bethe eztütieno. Ip Dial 95. Eskal-herrian behitik
atheratzen da probetxurik gehiena. Dv Lab 243. Gaur beijak jan daben bedarra bijar jaten dogu ezne biurtuta.
Ur Dial 14. Behi baten buztanari itxikiz hiltzea eder da Buddaren haurrentzat. Hb Egia 66. Emazte hamar
ilhabethe gabe arrezkontzen zirenek behar ziotela Yainkoei hil behi ernari bat. Ib. 71. Berterretxek leihoti / Jaon
kuntiari goraintzi: / Ehün behi bazereitzola bere zezena ondoti. ChantP 214. Beiekin [i]ratzeketa egun bat, lau
berra. HerVal 165. Beia ere, esnedun dagoenian, on da etxian, baña antzutu ezkero, badakizu... Urruz Urz 45.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
594