Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
314. Ikhusi zuen neskato batek suaren aitzinean iarririk, eta ongi begiztatu zuen ondoan erran zuen: Hau ere
harekin zen. HeH Lc 22, 56. (Lç hari begi eratxekirik, He ungi behatu, TB begia gelditua hunen gainean, Dv
begiratu, Oteiza begiratu zion atenzioarekin, Brunet tinkatu zituen begiak, Or, Ol ondo begiratuz, Ker begirabegira
jarrita). Arrats guziz begiztatu behar dut egun iragana; nere gogoeta, solas eta egintzak ikhertu,
Jaunaren tribunal-aintzinean banintz bezala. Dv LEd 272. Igorri zituzten Saraatik eta Esthaoletik bortz gizon
biphilenetarik lurraren ikhuskatzera eta artharekin begiztatzera. Dv Iud 18, 2 (Ol arakatu ta ikertzera, Ker
aztertzera ta arakatzera). Begizta zazue lurra, zerika den; zer populu dagoen han, ala den hazkarra ala erphila.
Dv Num 13, 19. Ikusazu zer den saindu hau [...]. Gauza begiztatu gabe ungi, senharrak erraiten dio:
Errepublikako asinata da; holako ederrik ikusia nago gazte nintzenean! Hb Egia 19. Azienda erosterakoan
badogoko ongi begiztatzea heia hortzik gabe denetz, ahul dadien beldurrez. Dv Dial 94. Jesüsek begiztatü zian
onduan, erran zion: zü Simon zira, Jonasen semia. EvS Io 1, 42 (Lç, Leon behatu, LE, Dv begiratu). Larunbata
dugu eta nik biharkotzat asko gauza begieztatu behar ditut. Arb Igand 90.
(s. XX). Onhetsi eta onhesten dugu galdegileak obra hau inprima dezan, begiztatu dugun liburua bezala
izaitekotan. In CatJauf II. Badakizue nor zen Humboldt: mintzai-jakintzaren sortzale gaitzenetarik, handienetarik
bat. Bainan eskuara baizen etzuen begixtatzen. Lacom LEItz 78. Liburu berriren bat eskutaratzen zaizunean,
lenbizi egingo dezuna, aurrenetik azkeneraño dakartzkin santuen irudiak banan-banan begiztatzia izango da,
noski. ArgiDL 3. Bainan ernerik zauden artzainak / begiztatuz mendi gainak; / eta zakurrek, agertuz hainak, /
bere zituzten oihanak. Ox 91. Gure gizon ikasiak, beren ikastaroakin badirudi galtzen dutela berezko
bersolarien itz-jarioa ta etorria [...]. Ala ematen du beintzat, askoren neurtitzak begiztatzean. Inza in Jaukol
Biozk VI. Mutillak, eskuz beiari legun, / esertokia autatu du. / Bazkal-artean maitea nai lu / legunago begiztatu.
"Quisiera contemplar". Or Eus 83. Herrian sartu orduko, hotela ikusia dugu eta begiztatua. Etxe handi bat da,
ezkerretarik, bertze guziak baino larriagoa. JE Ber 36. Goizean goiz, oraño illun zegoela, Maria Madalena ta
Yakoboren ama Maria ta Salome, atondutako atxongaiak artu ta yoan ziran il-obia begiztatzera. Ir YKBiz 516.
Aldi aietako gizonen bizitoki ziran arzulo eta arpe asko ibai inguruetan daude, batez ere [...] bertan zebillen eiz
guztia begiztatzeko toki gaintxo egokienetan. JMB ELG 45. Neskato batek, suaren aintzinean ikusi zuelarik,
begistatu zuen eta erran: "Harekin zen hau ere!". Leon Lc 22, 56. Aren asmoak begieztatu zitueneko, begi
emanik zeuzkan beretakoak. Zait Plat 46. Egia esan, erbeste gorrian eztut aukerarik izan aipatu liburuak
begiztatzeko. Ibiñ Virgil 23. Begieztatu al duzu baso ori? (AN-ulz). "Ongi ikusi al duzu?". Inza NaEsZarr 1935.
Eta 'gramatiko berri' edo 'gazte' zirelakoek the wonderful seventies haietan zabaldu zituzten bideak ez zituen
begiztatu [Campionek]. MEIG VI 81.
Vigilar (?). Erhi hura bera denez / Santagrazin altxatua, / gure Jaun Aphezpikuez / bethi da begiztatua. Zby
RIEV 1908, 419.
Apuntar. "Begiztatu tokian io dut, j'ai touché sur le point visé" H. Hantxet, erbia begixtatzen duela,
ezpainak bildurik, gogoz eta ahoz, tiroa emaiten dio. Barb Sup 29. Onek artu du ixil-ixillik bere txispa zarra...
Leio batetik begiztatu du pizti zarra ta... NEtx LBB 189.
2. (L, BN-baig-arb; -au V-arr), begixtatu (Foix ap. Lh). Ref.: A; A Apend; Gte Erd 67. Elegir, echar el ojo.
"Mugueter des yeux" SP. "Choisir de l'œil" Dv. "Begiztau (V-arr), elegir (begiz jo)" A Apend. "Choisir d'un coup
d'œil, etc." y "convoiter" Lh. "Begiz jo nun zakur ura (G-azp, AN-gip) [...], begiztau in noan (V-arr), begiztaute
deukot (V-arr), begiztatua dut behi hori (BN-arb)" Gte Erd 67. v. BEGIZ JO. Hautatzatzu bada, Philotea,
bertute probetxosenak, ez estimatuenak; beregainekoenak, ez itxurazkoenak; hoberenak, ez berreginenak edo
begiztatuenak. SP Phil 176 (He 178 ontendade gehiagotakoak). Alhargun egon nahi izatea, eta begistatua,
maiñatua eta balakatua izateaz atsegiñ hartzea. "Se plaire néanmoins d'être muguetée, caressée, cajolée". He
Phil 420 (SP 416 begietsia). Tolosako plazan jokatzeko lau zezen arrapatzera joan ziatezkean mendira Lasturko
bost mutil gazte [...]. Begiztatuak zeuzkaten lau zezenetatik irurak atzemanik. Izt C 250. Lili eder bat badut nik /
aspaldi begixtaturik, / bainan ez nainte mentura haren eskura hartzera. ChantP 340. Horra nun bidean nunbeitik
ikasten duen hainitzek begiztatua dutela kargu hortako. Zerb Azk 55. Txantonen asmo osoak ez yakazan bere
emazteari gogo beteko, arek begiztatua eukan mutilla, Jon barik Kerman zalako. Erkiag Arran 127. Kolon
aurretik gizaldi bat, Kleirak digunez, euskaldunak Terranoba begiztatu omen zuten. EgutAr 1-2-1958 (ap. DRA).
Aldapan gora, bideko okerrune batetik begiztau eban azkenengoz [...] bere egoterri aspaldikoa. Erkiag BatB
106. Zer da, bada, ongia? Gure adimenduak giza-egintzetan begiztatzen duen egokitasun bat, ordena bat. Vill
Jaink 89s. Jainkotasun-dirdira begiztatu ondoren, [...] begiek lurreratzean, Jainkotasuna bera, Laztanaren
itzala ikusten du izakietan. Gazt MusIx 169. Ama guziek hartzen duten ohorea / seinalatzeko, begiztatu dut lorea.
Xa Odol 298.
3. "Ensorceler" SP. "Aojar" Lar. v. begizkotu, begaiztu.
begiztatzaile (SP; Darric ap. DRA), begixtazale (S ap. Lrq), begiztazale. 1. Que mira, que examina. "Qui jette
des œillades" SP. "Examinador (Darric)" DRA. "Qui examine pour choisir" Lrq s.v. begixta. Bide bada beraz
eginik, Nere Jaun Grouard begistatzaile, eta Nere Jaun Clut fondatzaile izatu zirenaz geroztik. Prop 1908, 137.
Lafitte aldiz [...] gertakarien, diren edo izan ditazken bezala, begiztazale. JE EuskG 102.
2. Aojador, que echa el mal de ojo. "Enchanteur" SP.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
592