Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
koittaua bere umiari" Etxba Eib. "Begizkua eiñ zaue, se dice v. gr., cuando muere un animal. Begizkomat ein
xaok" Iz ArOñ. "Sorgiñak begizkua bota ta gaixotu ta ill ein zan" Elexp Berg. Cf. A EY I 120-127 y JMB AEF
1924, 167 para diversas creencias populares en torno al mal de ojo. Tr. Documentado en textos vizcaínos y
guipuzcoanos desde mediados del s. XVIII. Con el vb. egin lo hallamos en Barrutia, Larramendi, Zavala,
Urruzuno, Erkiaga y Aresti, con ifini en Iturriaga.
Azkonarraren atzamartxoa ekarriko dot menditi / begizkorik eztegizuen bulartxorean isegi. Acto 470s. Begi
oiek [...] adierazotzen digute Jaungoikoarekiko izan oi dan amodio bizia eta gartua, zeñaren txingarrak aiñ dira
gozo [...], non Jangoikoari berari egiten dioten begizko santu bat. Lar SAgust 14. Idiren bat gaisotuten bada, ez
inoz pensau begizkua dabela, bada begizko kontubok atso ipuinak dira. CrIc 54. Onelangoak izan daroe berezko
gatza, gazigarria ta uia gogoa yoteko, begizkoa egiteko ta errazago oratu ta erantsiteko. Zav Fab RIEV 1907,
92. Ezur uts egiñika / eman dit gogoak / ifiñi dizkidala / niri begizkoak. It Fab 198. Mari Martinek begizkoren
bat egingo ote zien beldurrez. Urruz Iru ziri 26. Uraxe dek olako begizko ta sorginkeria oriek beti gogotan
dauzkana. A Ardi 19. Ik ez al dun siñesten begia betzuloan ikara ta dardar dabilenean, begizkoa yaurtitzen
duenik? Or Mi 31. Itsas-antzarrak aizetik yausten ditun erensugearen begizkora, ta ez al deritzon giza-begik
seda-arra gaizkitu dezakenik? Ib. 31. Ez det begizkoetan sinistatzen, alare, aspaldi alkarrekin ez genuen
itzegiten eta... gaur... Lab EEguna 113. Ipui zarrak, atozte gogora! / Atozte erregingai begizkoak zora!
"Princesas que encantó un maleficio". Ldi BB 164. Begizkorik eztala? Izena ezarri zaionean, zerbait bada. A EY
I 120. Begizkotik norbait gordeteko bideak. Ib. 122. Bei nai idixari begizkoa kentzeko, lixaxko sokea lepoan
loketan jako (V-gip). Ib. 124. Neure senargai Joakin / galanta izanik, / kutuna yosten dago / begizkoa gaitik (Vm).
Ib. 127. Norbait ilten danean, begiak zabalik badaukaz, itxi egin bear dakioz besteren bati begizkoa egin
eztagion (V-arr). Ib. 122. "San Antoniok gorde dagiala" esanezkero, abereari etxako begizkorik egiten (V-m). Ib.
123. Ardi edo bei bat ederra ezta? ta, ikusten da inbiixia artzen dau batek eta begizkua eiten xate ganauari. Ta
gueztabela be egin leike ori, begizku ori. Orregaitik esaten da "nee begixak eztaiela gaitzik egin". (V-gip). Gand
Eusk 1956, 225. Zein adu, siats, azturu edo sorgiñek egin eutsun begizkoa, onen goiz ezereztuteko zeure
irudimen-biotzetan erro-barri zan gurari gurbilla? Erkiag Arran 155. Begizkoa egin zion Beleni, eta oso osasun
txarrarekin ibili zen hau haur denporan. Arti Tobera 284.
2. Conjuro contra el mal de ojo. --Baie ganera txarto dakot (Isidrotxu), begidxek pe zilluen barruen
sartunde. --Zetan zauz begizkue eiñ barik? --Eixu begizkue... begizkue eiñ! Ort Oroig 55.
II (Adnom. y adj.). 1. Ocular. S. Lukas Ebanjelistak begizko testigu onak bezala kontatzen du San Pabloren
sermoi batean ikusi zuena. Cb Eg II 174.
2. Querido; preferido. v. begiko (II). Aita, Bartolo; Ama, Jexuxa, / biak zaizkigu begizko, / seaskatxotik
erakutsiak / amaika gauza egizko. Basarri 23.
(Tras gen.). Eskolak eta opiziuak / baidira nere begizko, / nik jakiñian jarri beaitut / oraingo eta berrizko: /
orrela eskolan ibili banintz / egingo nintzan obispo. Uzt Sas 208.
3. De maleficio, producido por el mal de ojo. Azpilletako Prantziskak emon euskun begizko ura (ur
bedeinkatua izango zan) ba begizko gaixo ori kentzeko. (V-gip). Gand Eusk 1956, 225.
- BEGIZKO-UR. Azpilletako Prantziskak emon euskun begizko ura (ur bedeinkatua izango zan) ba begizko
gaixo ori kentzeko. Gand Eusk 1956, 225.
- BEGIZKOZ EGIN. Echar el mal de ojo. Umiai azkonarren erpia eta onelako beste gauzaren batzuk ifintia,
begizkoz egin eztaijuen. Astar II 41.
begizkodun. 1. Aojado. Bizkaiko uri askotan begizkodun umea bere aitak soinean eukan alkondaran batu
oi eben (V-m). A EY I 122s. Bizkaiko Berriz, Murelaga ta Elorrion eta Gipuzkoako Arronan begizkoa egiten
ebanari eskuak eta arpegia garbitu eragin eta ur axe begizkodunari (nai ume nai aberea izan) edaten emon oi
eutsen. Asterrikan orrelako ura ez eban begizkodunak edaten, beragaz garbitu bai. Ib. 124.
2. Aojador. Gabaz amaiketatik ordu batetara bitartean egiten dabez begizkodunak euren kalteak (V-m). A
EY I 122.
begizkonesa. "(V-m), begizko" A Apend.
begizkotu. "Aojar, fascinar" Lar DVC 179.
begizkun (BeraLzM). Mirada. Begitatik juan yat betiko lua, / begizkun leiora baiyagert gogua. "A la
ventana de mis miradas". Laux BBa 134. Adimen ain iratzarri, / begizkuna zabal-garbi, / t'aiera otxan. Zu
ziñake, bai, / nere poz-eguzki. EA OlBe 48.
begizpal. v. betezpal.
begizta (Dv A), bigizta (V-arr), bibista (msV ap. A), birixta (AN-larr), biixta (G-to), bigazte (G-azp), gibizta
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
590