Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Astar II 103s. Jakiturija auxegaitik ezin gauzia dan baño beste modutan begitandu leikidijo. Ib. 3. Sartu zaitekez
Elexara bildur ikara lotsazkoaz: begitandu bekizu zeruan bertan zagozala. Añ EL 2 16 (EL 1 13 iruditu).
Sazerdotea sakristiarik eta altarako urteeran begitandu bear yaku Yesukristo Yesemaniko ortura bidean. Ib. 101
(EL 1 92 adierazoten dau). Juan zan eurak [Jesusen zaurijak] gana, mun egin eutseen, begitanduten jakola au
egiñaz batera sikatuten zirala. Ur MarIl 109. Zenbat utsegitek, txikijak begitandu leitekezanak, ez ondo
begiratutia gaitik [...] alanbere Marijari asko aserratu eragiten deutseen! Ib. 91. Une atan beratan artu eban
emakume donga arek itxura bildurgarri bat, allagiña ze, begitandu jakon piztija ikaragarri bat. Ib. 28. Bera dala
ederrena begitanduten jako (Isp[aster?]). Bon ms. 9. Jaun hura beñgoan ikusi zuenean, Jaungoikoak zerutik
bialtzen zion Aingeru bat zala begitandu zitzaion. Arr GB 133. Erregiña bat begitanduten niri zatxataz, / albo
erriok eresten jataz menpekoak. AB AmaE 191. Ezin kantau nei ezelan bere / Astarloarik ill zala, / ezpada txiki
begitandurik / mundu au itxi ebala. Ib. 118. Neri begitantzen zait alferra izango dala berriro eskribitzea. Apaol
47. Lagunaren atzetan amar erpe, amuak langoxe okerrak, ekusazala begitandu iakon. A BeinB 90. Burua iaso
ta begiak zabaldu ebazanean, auntzaren musturra ta agiñak begitandu iakozan bestearen arpegian. Ib. 91. Gau
guztietan oera etzin baño lenago, ilteko aurrean eta Oleazinoeko Sakramentua artuten egoala begitandu eta
iruditutea. Itz Azald 168.
(s. XX) Gantzak ere bazituzan / ikaragarriyak, / begitanduten jatan / morena, / errotako arriya. Noe 80. Juan
egin zanian / plazara agertu, / zezen bat egin jakun / guri begitandu. EusJok II 53. Baña edur ganeko oñatzak
atzekoz-aurrera egonik, begittanddu be etxakan iñori Bertoldak jauregittik urten ixan leukianik. Otx 87. --
Aberetzat artu gattuz beronek bein-beñian! [...] --Urrundik orixe begittandu, gaxo oneri. Ib. 112. Iñoiz baiño
liluragarriago, guragarriago ta eskurakoiago begitandu yakon. Erkiag Arran 97. Logura zan, nunbait, baiña ez
etorkion lorik begietara. Burkoa gogorregia egoala begitandu yakon. Ib. 59. Uezaba intzala begitandu jatan.
Jauntxo itxura geiago eukan biargiñana baño: garbi jantzita ta eze-be ez eiten. SM Zirik 32. Pitagoraren
ustekizunen alde ari dala begitandu lekioke norbaiti. Zait Plat 69. Etengabe arian ari dan ekaitz-erauntsia,
goitik beraino erorten dan dorrea, uztaiak iaurtitako gezi beldurgarria, egonean egon daudela begitandu oi
zaizkigu. Ib. 41. Eladeko eredurik ederrenaren lilura berarengan markesturik eta urraturik begitantzen zaigu.
Ib. 109. Ara onaka igesi lez yoiala norbaiteri begitandu, eta aots gogorra entzun zan: --Kontu orregaz! Ostu
egin dau-ta! Erkiag BatB 29.
(Sin complemento). "Equivocarse" Lar y Añ. Utsegin dezu, esango dirate Filosofo bekozkodunak;
begitandu zatzu; oiek dirade amesak eta kontuak. Lar SAgust 4.
2. (Con aux. trans.). Ver, avistar. Gardubak klabelina begitandu ezkero. (Isp[aster?]). Bon ms. 9. Jerusalen
aldeko Jafa deritzan Siriako kai ondo aitatura allegatuta, lau egunera Uri Santuba begitandu zuten. Aran SIgn
39.
Mirar. Bertara begiratu eban, da argi ziriña ta illuntasun ao-zabala baiño besterik ezeban ikusi.
Gaiztakeria ontasunetik eta ezaintasuna edertasunetik ondoen ezautu daroaguzan antzera, illuntasuna
begitanduteko bere, argia bear izaten dogu. A BeinB 89.
3. (Con aux. trans.). Representar. Liburua idekitzearekin batean ikhusi nuen tailuntz bat, bizitz-izpiritualeko
hirur izandurak begitantzen zituena. "Une image qui représentait". Birjin 111s. Antzeste bat, zeinak atzartasuna
begitantzen baitzuen hiri batetako murruen gainean ezarri zain bat bezala. Ib. 173. Au ez da irakurri bakarrik,
entzun bakarrik egitten, baita ikusi ere yardule edo begitantzale nabarben oriik begitandu oi dutena. Or LEItz
40s.
II (Part. en función de adj.). 1. (H). Ficticio, imaginado, imaginario. "Begitandua (V) chose imaginée, qu'on se
figure être" H, que cita a Mg. Zerren bear dan ur egiazkoa ta ez begitandua, bateoa ona izango bada. Mg CC
176. Osoro bekatu mortal jakinak, dudakoak ta begitanduak Konfesoreari agertzea. Ib. 162. Onexek dira
okasiñoko etxea ez largetako asmu eragozgarriak, ez benetakoak, bai azalezko irudituak ta begitanduak. Añ
LoraS 27. Ezpadozu gogo ta animorik largateko arimako galbidiak edo okasinuak, zure damuba begitanduba ta
guzurrezkua da. Mg CO 249. Au ezagututen ez daben guraso askok, interes begitandubeen atxakijagaz edo
eureen seme alaba nasaijei gusto emote arren, [...] isten deutsee euretara juaten. JJMg BasEsc 115. --Badago
egiazko damu ta propositu bear dan legezkorik pekatuaren bide edo okasiñoe urrekoetatik alde egin gura
ezpada? --Ez ezelan bere, ta bai ao utsekoa ta begitandua. CatBus 49s.
2. "Begitandua (Vc), el iluso" A. Zorijonekotzat eukan ordu atan Demoklesek bere buruba. Baña onik
onenian, dakus zorioneko begitandu onek bere burubaren gañian burdiña zorrotz, leunaren leunez argi egiten
ebana. Mg PAb 216.
III (Sust.). Imaginación, figuración. Deritza txaarrari bera leezkuak diriala beste gustijak [...]; eta alan
onelakuenzat gerizarik txikijena, euren begitandurik arinena edo irudirik urrinena da asko [...] juizijo egiteko
bera dan modukua dala bestia bere. Astar II 180.
- BEGITANDU ERAGIN. Hacer imaginar. Berez dan baino astunago ta penatsubago begitandu eragingo
deutsala diabrubak, daukan estaduba. fB Ic III 370. Banidadia da, edo ezaintasunak estalduteko, edo dan baño
edertasun andijagoko bat begitandu eragiteko. Ta zer da au ezpada engañuba? JJMg BasEsc 188s. Konfesinoe
jenerala agiñduko deutseela pensauta, ta gatxa dala Diabrubak begitandu eragiñda. Ib. 83.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
580