Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
hertsi eta etxe zaharren moldean. StPierre 39.
III (Sust.). (G), begitu (AN-gip). Ref.: A; A Apend; Gte Erd 67. Mirada, golpe de vista. "Begiratu zorrotza,
mirada viva (G-azp)" A Apend. "Begitu bat egin nin (AN-gip); begitu faltsoa egin zion (AN-gip); begitu itsusia
egin zion (AN-gip); begitu txarra egin zion (AN-gip)" Gte Erd 67. v. begiraldi; cf. BEGIRATU BATEAN,
BEGIRATU ONEKO. Tr. Documentado en textos meridionales desde principios del s. XIX, su uso se
incrementa en el XX. Al Norte sólo se encuentra en J. Etchepare. En DFrec hay 11 ejs.
Con egin lo emplean Iztueta, Lardizabal, Arrue, Iraola, EusJok, Alzaga, Orixe, Anabitarte (Poli 35) y Uztapide;
con eman (o emon) Beovide, D. Agirre, Etxaniz (Antz 109), Villasante, M. Atxaga, Ibiñagabeitia, Uztapide (Sas
349) Kerexeta y Berrondo (Kijote 176); con bota Ugalde (Iltz 42) y Etxaniz.
Lelengo begiratuban ez dirudijen legez lege agirijaren kontra, uste dabee kristinaubak, atariko
burutazinoezko gurarijak ez daukeela neurririk. fB Ic II 254. Tropako soldadu ta oen agintariak begiratu onik
egiten ezpaziezaten ere Españatar garbi Euskaldu prestu beren anaia maitagarriari. Izt C 385s. Indar andi eta
begiratu aserrekoa zan. Lard 164. Egin zigun begiratua ain zorrotza izan zan. Ib. 470. Zure begiratuaren
gozotasuna iragazten zait begiyetatik biyotzera. Bil 161. Onen begiratu batek geiago alaitzen zuen, [...] aditu al
zitezkean beste gauza guziak baño. Arr GB 51. Amorratu baten begiratu beldurgarria egiten zuen. Ib. 142.
Begiratu ederra du, / zankua galanta. Xe 184. Sakelatik alargundu, / begiratua illundu, / orra gustuak atzendu.
Ib. 234. Lendabiziko begiratuan barruna jiratu zitzaion. Bv AsL 36. Au ezagutzeko asko da Ebanjelio santuari
begiratu bat ematia. Ib. 156. Begiratu bakar batez ipiñiko dizkit aurrean nere esker beltz itsusia eta nere
desleialkeria. Arr May 46. Kalean luze egoanari begiratu bat emonda. Ag Kr 13. Ura begiratua egiten ziyon
batzerrekuak. Iraola 66. Begiratu alaia egingo dezu zuk / an jartzen baldin bazera. EusJok 110. Par-irudiyen
bostekua eman / baño beiratu zorrotza. Tx B I 169. Ordulariari begiratu bat eta Ramuntxori beste bat egin eta
atzera ta aurrera dabil. Alz Ram 127. Arpegi itzal ori, ezagutzen ez nauen begiratu bare ori, ez dira
Maritxorenak. Ib. 127. Erantzun zion leoi arre gosearen begiratu batez. Or Mi 56. Aren begiratuz, Aren itz
bakarrez sendatzen ziren. Ib. 134. Gu harrituak, haurño heien begiratuaz. JE Ber 31. Belarriak uzkur / ta
begiratu umilla. Or Eus 130. Ara begiratu bat bialdu bagerik, / ez du Mikelek uzten, amonak esanik. Ib. 250.
Gazteai aitak atzeman die / zenbait aieruzko keiñu, / orotaz gaindi luze ta samur / isilkako begiratu. Ib. 94.
Begiratu laisterrez aztertu zun arek alabaren begitartea. TAg Uzt 128. Oraintxe alkarganatu dira begiratu
zorrotz bi. Ib. 27. Beste zerbaitek lausotzen baitio begiratua. Ib. 69. Ez due nai izaten ikusleen begiraturik. Ib.
307. Arren mirabe aundia ume bat balitz bezela zuriz jantzita ikusteak begiratu batera nornai arritzen zun.
JAIraz Bizia 14. Une batez aietan Yainkoari begiratzen badiogu, begiratu ori errex atertzen zaigun. Or QA 98.
Piarresen begiratu leitsuari erantzuki, Ithurribordako Gaxuxak ere xamurkiro so egin zion. Etxde JJ 33.
Ormatarte artatik urrun zeuden eta aien suzko begiratua jasan bearrik etzuten. Ib. 183. Lenengo begiratutik
emakume maratz, txukun eta egokiaren tankera artu zion. Ib. 84. Nagusiaren begiratua! Anab Poli 121. Naikoa
da azkeneko mende auei begiratu bat ematea, egungo egokeraren sustraiak billatzeko. Vill Jaink 34. Luzaroko
begitu bat / gauaren bikaiñarentzat. / Jauna gogoratu jat. Gand Elorri 101. Arimak ez du beste arazorik,
begiratu goxo etengabean Maitea ikusi ta maite izatea baiño. Onaind in Gazt MusIx 150. Il nazazu gero zeure
begiratuaren ederrez. Ib. 154. Zineaz mintzatu ondoren, orain dantzari begiratu bat eman dezaiogun. MAtx
Gazt 61. Gure bizitzari begiratu bat botatzeko. NEtx LBB 7. Amaika begiratu egiña / neskatxai kale-eskiñan, /
diruz pobriak izanagatik / ortatik osatzen giñan. Uzt LEG II 88. Goizaldean, Jaunak begitu bat emon eban, su ta
laiñozko abetartetik, ejiptoarren gudarozteagana. Ker Ex 14, 24.
v. tbn. Ill Pill 27. Mok 16. Beiratu: SMitx Aranz 23.
Mutillaren su-begiratu maitekorretik, zein neskatx gurbillek bere burua gorde? Or Mi 31. Noizik bein zearbegiratu
bat / alare neskak duke egin. "Un mirar atravesado". Or Eus 77. Agopeko mintzo bigunean eta zearbegiratuz
asi zitzaion Zito izketan. TAg Uzt 206. Barne-zimikoz ninderagizun eziñegonera, gero barne-begiratu
batez pakerazteko. Or Aitork 166. Beren ixkilluak apuntatzen zorroztutako ezten-begiratu aiekin beti zerbait
zulatzeko zai. Ugalde Iltz 46. Dana dala, gogoa betikoa da gibel-begiratuz (retrospective). Guzion aleginak,
beraz, ontara bear dute io, oraindik oroiterazten eztitugun egiak arkitzera, alegia. Zait Plat 70. Gain-begiratu
bat emaiozu nekazarien menpean ezita dagoen munduari. Ibiñ Virgil 84. Aski da inguruetara gain-begiratu bat
edo beste zabaltzea. MIH 376. Mintzatu berriak dira Donostiako egunorokoetan horrelakoek gure artean maiz
jasotzen dituzten zehar-begiratu eta susmo txarrez. Ib. 229.
- BEGIRA. (Imperativo, usado para advertir de algo o subrayar la importancia de lo que se va a decir). "Begira
(V, G-to, L-ain), atiende, mira (imperat.)" A. Tr. Usado desde mediados del s. XVIII por autores meridionales,
generalmente guipuzcoanos. Begira, ez esan bati ere emen ekusi dezuten gauzarik. Mb IArg I 236. Baña
begira, zureetatik [=zure eskuetatik] ere fite ta laster joanen dira [koro ta zetroa] besteren batenera. Ib. 285.
Bada artzen dizut zure itza; eta begira, Jauna, egiazko Erregearen itza dezu. Cb Eg II 55. Begira, Andrea,
pekatari galduakgatik ark bere odola eman, ta Gurutzearen oñean Zu egotea nai izan zuen. Ib. 77. Baña begira,
ez uste izan Sagararaño igaro bear dituzula Misterio guziak, Meza ongi entzuteko. AA I 497. Begira, diñot,
beste onenbeste jazo ez dakizun. Ur MarIl 33. Begira, sendatua zaude, eta ez geiago okerrik egin. Lard 392.
Begira, ene semea, aitak esan zion: zu beti nerekin zaitut, eta nere gauza guziak zureak dituzu. Ib. 418. Baña
begira: zeruko zure Aita onaz-ezpada, orañdaño hitzegiñ ez dizut. Arr GB 72. Begira, tontua: / ez badek
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
572