Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
(Con complemento con el sufijo -gati(k)). Begiratzen dabee Iaungoikoen honreagati. Cap (ed. 1893), 36.
Baña gizonen artean billatzen ez badegu justiziarik, gure Jaungoikoak begiratuko du guregaitikan. Apaol 59.
(Con complemento en caso instrumental). Zer naizu nigandik? Jakiña da, ta badakust, nere Jabe maitea.
Nere animaz ondo begiratu, ta illtzeko bezela bizi nadilla. Cb Eg II 88. Eta sinistu edo ondo jakin, ondasunak
edo pobreza zuri ematea Jaunarenzat guzia bat edo berdin dala, ta berak zuzaz obeto begiratzen duela. Cb Eg
III 349. Jolasbidez bezala lurra landu bear zuan nekerik gabe ta baratze eder artaz begiratu. Inza Azalp 46.
Begiratu zuan Jaungoikoak bere aur maitte onen gorputzaz ere. Ib. 45. Gutaz begiratzea beren eginkizunik
aundiena bezela daukate. Ib. 43. Bakarrik gelditzen aizenean, nork itzaz begiratuko duen espa aundia ematen
ziak. Alz Ram 82.
5. Afectar, contemplar (una ley, etc.). Zen baño garbiago egin zuen bere semea mundurat emateak. Ezin
beraz hura [Maria] begira zezaken purifikazionearen legeak. Mih 88s.
6. "(V-ple-oroz-arr), figurarse. Begiratu jat, se me ha figurado" A. v. begitandu.
II (Part. en función de adj.). 1. (V, L, BN; SP, Lar, Aq 1339, Añ, Dv). Ref.: A; Etxba Eib. Prudente, comedido.
"Gizon begiratua, homme prudent, avisé" SP. "Grave, serio" Lar. "Despierto, despejado", "discreto", "prudente"
Añ. "Cauto, begiratua, oartua, ondo ikusia" Aq 1339. "Gizon begiratua, homme réservé, sobre, prudent" Dv.
"Económico, discreto. Emazte begiratua artu ebana, eta bai biar be, irabazi laburrekoa zalako senarra" Etxba
Eib. Tr. Documentado en la tradición septentrional desde comienzos del s. XVII; a partir de 1750 sólo se
encuentran ejs. de Duvoisin. Al Sur se documenta desde mediados del s. XVIII hasta nuestros días.
Birjina begiratua. "Prudentissima". EZ Eliç 394. Gu iende kastoak, onhestak, garbiak, pausatuak eta
begiratuak gara. 'Comedidas'. Ax 178 (V 119). Guziz zuhurrak eta begiratuak egon behar dugularik lagunaz
gaizki minzatu gabe. SP Phil 357. Zarela ere begiratuago eta beldurtiago zure obra guzietan. "Cautior quoque
& timoratior". SP Imit II 9, 4 (Ch zure gañean atzarriago, Mst e Ip abisatiago, Echve kontuzkoagoa, Ol
gurbillago). Ordean guziz gardatuak eta begiratuak izan behar dugun arren. He Phil 359. Nola aur bizi
ezertako, edo askotakoa, ta dontzellatxo begiratua zan, gurasoak neskamearekin, edo bakarrik, ardo eske
bialtzen zuten. Cb Eg III 364. Beldürrez, hen üsiegi jitiak, ezpiritia barreia erazi dizazün, edo zure aski begiratü
izan gabiak, bestiak bekhatiala eror erazi ditzan. "Per indisciplinationem". Mst III 11, 2 (SP jakin eta begiratu
behar direnak egin faltaz, Ip zure erreglagabiaz).
(s. XIX) Konfesore begiratuak aztertzen ditu animako peligroak. Mg CC 144. Gauza txikietan begiratua ez
danak, geldika joko du bea. Ib. 232. Edango dezuna edatea, edo zere etxean, edo beste baten lagun begiratuekin.
Ib. 149. Tenplanza, edo begiratua izatea. Añ CatAN 61. Ez oi nas sartu ardantegijetan nora ezian, premiñaz, ta
ezin bestez baño, ez jakolako etxagun begiratu bati on egiten burua bat egitia gizon ospetsu, burrukari,
ondatzalle, alper ta baldanakaz. Mg PAb 43. Nekezale guztiak balira zu baisen begiratubak, urrezko bidiak
ikusiko liraatez. Ib. 105. Personarik begiratubenak bere arrapetan ditubala batzubetan diabrubak. Mg CO 252s.
Ala gorde zuen burua asko jakiñez, ta begiratua izanaz. VMg 77. Beren artean zorionez zeukaten txori pizkor,
asko jakin ta begiratu bat. Ib. 70. Jan-edanean begiratua eta kontuzkoa izatea. Gco II 87. Emonian begiratuba
gaiti, [dino bere artian gaistuak] keia bere gorde gura leukiana dala. fB Ic II 224. Bizitza deungakuak, milla
gauza esan oi zitubeenak konfesore zuzen eta begiratubeen kontra. JJMg BasEsc 83. Konfesore yakitun, birtute
andiko ta ondo begiratu bat artu. CatLlo 88s. Bero andia egindako bein batean, Susana baratzako putzuan
mainatu nai izan zan, eta ain begiratua izanik, neskameak baratzatik kanpora bialdu zituen, putzuan zegoala,
ikusi etzezaten, eta atea bere aldetik itxi zuen. Lard 303. Konfesore on, yakintsu eta begiratu bat. Ur CatArrig
95. Eta hi, nere mihi pozoatua, hiri Jainkoaren beldur sainduaren lokharria jauntziren diaiat, ixilago ta
begiratuago egon hadientzat. Dv LEd 85 (Cb Eg II 42 lotu ta ixillago). Artutie konfesore on, yakintsu eta
begiratu bat. Ur CatArrig 95. Jan-edanean txit begiratu eta kontuzkoa. Arr May 187.
(s. XX) Jatorri onekoa ta guraso begiratuen semea zan. Ag Kr 40. Irabazpide askoren itturburua da
zirikaldia. Uzkurrago, erneago ta begiratuagoa egitten du ona zirikaldiak. Inza Azalp 149. Bere apaiz lanetan
oso begiratua izan arren, Tolosan zeuden gobernu-mutillei salatu egin zioten, pulpitutik gobernuaren kontra ari
zala. Or SCruz 25. Edozein langillek, bape begiratua bada beintzat, bera ta bere sendia elikatu, jantzi ta
zertxubait aurreratzeko lain izango dan alogeraren eskubidea daukala, antxiñatik irakatsi dau Eleizeak. Eguzk
GizAuz 31. Etxekoandre begiratu au, senarrarekiko legea ausi duen andra zapuztu bat bezela. NEtx Antz 83. --
Ontan saririk jasotzen ezpadet ere, galdutako orduak ez dituk ainbeste. --Oso begiratua ikusten aut ire ele-eder
lanetan, Vargan. NEtx LBB 113.
Delicado, sensible. Ikusten duzu, Philothea, arima saindu eta eder hura zein begiratua eta minbera den
hitzezko afaitaduraz emaiten duen sentimenduan? "Combien cette sainte belle âme est douillette au sentiment de
l'afféterie des paroles". SP Phil 363. Aur erdi-jana aurrera ekarri zuen. Au ikusi zutenean, aldegin nai ziotelako,
esan zien: Jan dezakezute, bai; bada, ez emakume bat baño begiratuagoak, ez ama bat baño biguñagoak izango
zerate. Lard 543.
(No referido a personas). Moderado. Ipiñi eban burdiña-lantegi apala Bilbon, lana guztiz ondo ta saneurri
begiratuan egiñik, entzutia artu eban. Kk Ab II 188.
2. Cuidado, arreglado. Zola guzia tronadura ederrez apaindua, edozoin etxetako barnerik begiratuena
bezen junt eta garbi. HU Zez 117. Etzen nik uste bezalako hiri handia. Lehengo itxura begiratua du, bere karrika
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
571