Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
dirade iudizionaren eta gizon gaixtoén destrukzionearen eguneko. Lç 2 Petr 3, 7. Bigarren arrazoina zergatik
behar diogun geure etsaiari barkhatu, da, zeren mendekatzea beretzat begiratzen baitu Iainkoak. Ax 331 (V 220
tít.). Nola baitu amudioak / Zure haurra konsumitzen, / Ez othe du enetzat ere / Su guti bat begiratzen? Gç 137.
Desegin zituzten gauza arrunt eta guti prezatzeko zirenak, eta begiratu zituzten beretzat soineko ederrenak. Lg I
271. Jeroboam yarraikitzen zitzaion, idolen ohoratzeko moldean, Jerusalemen egiazko Jainkoaren alderat
begiratzen zenari. Ib. 342. Lau zathitan oreiña du ezarten, / eta lehen puska bere begiratzen. Arch Fab 85.
Badakit zerura zu igan zarenean, ez duzula hemen zinduen baino amodio gutiago guretzat begiratu. Dv LEd
146s (Cb Eg II 79 amorio gutxiago ez dezula). Ez duzuea uste Jainko onak bere zeruan xokoño bat begiratzen
duela xede oneko gizon heientzat? HU Zez 200.
Ejipzienen haur lehen sorthiak oro hil erazi zütiala, eta Israeliter bere lehen sorthiak bizirik begiratü. Bp II
103.
(H). Vigilar; controlar. "Ardiak begiratzea" H. Eta mana zezan Zentener bat, begira ledin Paul eta largoan
ezar ledin. Lç Act 24, 23. Mana ezak bada begira dadin sepulkrea heren egunerano. Lç Mt 27, 64. Baitzeuden
iratzarririk, beren ardien begiratzen. Ber Trat 41v. Berthutean aitziña goateko dugun artha gutia da kausa haiñ
gaizki mihia begiratzen baitugu. Ch I 10, 2 (Mst mihia ezaxolatüki erabil erazitzen deikü). Nahi ait han
[presuan] begiratü, / Juan ehadin ihesi. Xarlem 657. Ehüntaria eta hareki Jesüsen begiratzen zaudenak. Ip Mt
27, 45. Hortako zuten bada [presuner hura] hain artoski eta hertsiki begiratzen. Lf Murtuts 47.
Administrar, dirigir. "Ménager, menaiatzea, begiratzea" Ht VocGr 385. Ondasunak begiratzeko ta laneri
yarraitzeko, ta lur izerdituetan galburu oria yalkiarazteko, etzen ua bezalako mutillik. 'Pour conduire un bien'.
Or Mi 89.
3. Cumplir (una ley, un precepto, un pacto, etc.); guardar (una fiesta). "Guardar las fiestas, las leyes, los
Mandamientos, &c., goardatu, gorde, begiratu" Lar. "Satisfaire" y "solenniser" VocS (probablemente en estos
contextos). "Igandea begiratzen nuen untsa (BN-ciz, S)" Gte Erd 47. Tr. Propio de la tardición septentrional,
aparece tbn. en alto-navarros como Beriain. Lo hallamos además en Ubillos y algunos pocos autores occidentales
del s. XX. Manamenduiak hoiek dira, Iangoikuak emanik; / hok begira ditzagula, salba giten hegatik. E 49.
Nola bere promesa begiratzen du? Lç Ins D 6rs. Sakramenduén administratzeko Elizan ordenatua den poliziá
begira dezagun. "Que nous observions". Ib. D 6r. Igandea ongi eta sainduki behar dela begiratu. Mat 120. Aren
mandamentuak begiratu dituztenei. Ber Trat 97v. Igandeak eta iaiak begira ditzagula. Ber Doc 88v. Barur
egunak zintuen / begiratzen sainduki. EZ Noel 155. Mana bezala, emazu manuaren konplitzeko eta begiratzeko
indarra ere. Ax 364s (V 240). Hain herstuki begiratzen zuen [legea], non ezpaitzen faborerik, ahaiderik eta ez
urrerik, eta ez zilharrik hauts arazi ahal ziazaionik. Ib. 346 (V 230). Manatzen dutelarik armada-legeak hersiki
begira ditezin soldaduen artean. SP Phil 232. Igandiak begira itzak, eta Ienkoa zerbutza debotki. Tt Onsa 179
(tbn., con alguna var., en Ub 170, CatLuz 6, CatS 7, CatJauf 5). Nola begira daite manü haur? Bp I 95. Zeren
enzun dudan zure hitza, eta ez begiratu. Ch III 2, 3. Kanpotiko gaizen eta zeremonien begiratzian baizik gure
errelijiniaren profeitia ezarten ezpadügü. Mst I 11, 4. Ez duzunaz geroz begiratu enekin egin duzun batasuna eta
ene legea. Lg I 337. Begira ditzakegü beraz manamendü hok? CatLan 63. Beztitzean begira zatzu modestiarik
zorrotzenaren erregelak. Brtc 10. Alabainan lekhuan lekhuko legeak begiratu behar dire. Dh 77. Zorrozki
beiratzeko erregela. JesBih 467. [Jesu Kristok] begiratuko ditu bere aldetik errekontziliazione haren
kondizioneak. Jaur 159. Erraiten diotegu behar dela Jainkoa zerbitzatu, bekhatuari ihes egin, berthutea
pratikatu, irabazi Zerua, Ebanjelioa begiratuz. Ib. 111. Bijilian gañen eman dian mania xüxenki begiratü. CatS
102. Gu egun gobernatzen gaituzten gizonek ez dituzte beiratzen yustiziako legeak berak. Elsb Fram 161. Igande
egunaren giristinoki eta osoki begiratzea. Arb Igand 47. Lege hori ez begiratzekotz, behar litakela kendu. HU
Zez 42. Elizaren lehen manamenduak manatzen dauku begira ditzagun obligazionezko phestak. CatJauf 86.
Begiratu baluzte Lege zerukoak. Etcham 206. Ni maite nauenak nere itza begiratuko (gordeko) du. Ir YKBiz 451.
Jainkoaren legea begiratzea osoki debekatu zioten [Judueri]. Zerb IxtS 75. Enekin segurik, sal nahiaren izaria
beiratuz, gehiago sal lezake. Larz Iru 60.
v. tbn. Harb 422. SP Imit III 56, 2. FPrS 15. Mih 88. UskLiB 102. Etch 664.
Respetar (un derecho, una obligación, etc. a alguien). Iangoikua, zuk begira niri ere zuzena. E 249. Bada,
zareten bizi elkharrekin sainduki, Iainkoak manu bezala batak berzeari karitate, fede eta leialtate begiratzen
draukazuela. Lç Ins B 6v. Nori bere hon edo ohoriaren begiratzeko edo galdü dianian bühür eraziteko. Bp I
114. Nori bere zuzena begiratzen bazaio. ES 383. Ahalkerian eror arazi tutzu, egun, zure zerbitzariak, bizia
begiratu darotzueten ondoan zuri eta zure familiako guziei. Lg I 317. Aitzinean bezala sartzeko zuzena
begiratzen zeielarik. JE Bur 44. Zaitu ta begiratu besteren eskubideak, zureak ere begiratuak izan ditezen. Vill
Jaink 83.
4. Mirar por. "Mira por ti, begirok, begirazaiok, [...] zere buruari" Lar. "Nik nere buruari ongi be(g)itzen diot
(AN-gip)" Gte Erd 303. Graziak berriz eztio beiratzen bere aisiari eta probetxuari, baiñan bai bertzeren
onari. Ch III 54, 4. Gorputzeko gauzei laarregi begiratu, ta arimakuei jaramonik ez egitetik. JJMg BasEsc 12.
Jaungoikuaren elizaren onrari begiratzeko zeloz sutsubak. Bv AsL 189. Etxealdeari bear bezela begiratu nai
bazaio alegiñean jardun bearra dago. TAg Uzt 78. Erikor izaiki, bere osasunari begiratu behar zion honek. Mde
Pr 134. Begira bezaio berorrek bere osasunari. Berron Kijote 85.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
570