Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
"beraxula poliki, ¡consérvese bien! (begirazula?)". Eta zuen spiritu guzia eta arima eta gorputza hogen gabe,
Iesus Krist gure Iaunaren adbenimenduko begira ditezela. "Soit conservé". Lç 1 Thess 5, 23. Hik begiratu ukhan
duk mahatsarno ona oraindrano. Lç Io 2, 10. Emaztetarik eskapatzea, kastitatearen begiratzea. Ax 363 (V 240).
Eztemala eure molsa begiratzera bethi so dagoenari lurrera. Or Pr 599. Nekez irabazteak derakuske ongi
begiratzea. 'On apprend à bien garder'. Ib. 329. Urak berak [...], zenbait lurreko animaliak hura ukitzen badu,
ezin luzeki begira dezake bere freskura. SP Phil 258. Agian kastitatea begira ditekeielarik [...] ukitze hetan. Ib.
258 (He 260 begiratu, Echve Dev 298 konserbatu). Ienkoaren grazia [...] begira dezagun eta konserba. Tt Onsa
58. Adora dezagun humilki / Esentzia handiena; / Hunek dik hirur Presunetan / Begiratzen batasuna. Gç 192.
Bere birjinitatia begiratüren ziala. Bp II 94. Erran diteke eskuara egungo egunean bere garbitasunean dagoela,
zeren begiratzen tuen bere lehenbiziko hatsapenak eta izenak. ES 101. Ikasi behar düzü, zure büriari hanitx
gaizatan bühürtzen, bestekila nahi badüzü bakia, eta jünto izatia begiratü. Mst I 17, 1. Abisatü izan zite, (dio
nurbaitek), abisatü izan zite; begirezazü zihaur beithan, nik erraiten deizüdana. Mst III 45, 4. Behar düzü
arranküra handi bat ükhen, barnetiko libertatiaren begiratzeko. Ib. 38, 1. Nola hartzen zuen Ruth bere
emaztetzat, nahiz begiratu aitzinekoen izena. Lg I 249. Saindu haren burua ekharria izan da geroztik
Frantziarat; maiteki begiratua da Beauvais deithzen den hiriko eliza nausian. Ib. 84. Saindutzen gaituen
Graziaren begiratzeko izan behar dugun arthaz. Mih 7. Trezor haren begiratzen yakiten badut ene ariman
egonen zare. Ib. 9. Birjinitatia bethi begiratü ükhen düte ezkonzan. CatLan 37. [Urrhia ta zilharra] ahalik
tinkoena begiratzen dütügülarik. Egiat 190. Primisaus, laborantzatik printzetürik, begiratzen zütien bere hatü
zaharrak. Ib. 262.
(s. XIX) Eta kaxoteko gilzak / Nahi dütüt begiratü / Ezpeiniz nahi prinzer / Bathere fidatü. Xarlem 1013.
Populu batek maiteki gizonen orroitean / Beiratu tuen usantzak ikusten tuenean / Profeta berri batzuez zorrozki
jujatuak, / Penarekin onesten tu hekin jujamenduak. Monho 48. Ehun lus hoiek har zatzu, / behar orduko begira
zatzu. Arch Fab 229. Eta zeruko hegastinetarik zazpi eta zazpi, ar eta eme: mota begira dadien lur guziaren
hedaduran. Dv Gen 7, 3 (Urt konzerba, Ur iraun; Bibl bizirik atxikitzeko). Artha puxka baten bidez begira
daitena, ez da galtzera utzi behar. Dv Lab 149. Lür hunak hur hanitx hartzen eta begiratzen dü. Ip Dial 44 (Dv
begiratu; It, Ur gorde). Eginen duzu guziez pasta nahi duzunian zerbitzatzeko. Pasta hau beira ditake sei
ilhabethe eta urthe bat hurbil. ECocin 54. Burraz pasa zazu plata bat eta dreza zure tarta gainean. Beira zazu
pastatik emaiteko banda bat inguruan. Ib. 37. Arraila zatzu azpiko aldetik eta hezurrak khen, larrua osorik
beiratuz. Ib. 7. Baratze gibeleko elhorri zuria, / Bethi duk begiratzen haurreko tokia. / Hik bezala zertako,
aldaska garbia, / Ez diat sor-lekuan higatzen bizia? Elzb Po 184. Aphezek ekhartzen dute Jainkoaren erresuma
arimetan begiratzeko eta gero eta gehiago hedatzeko. Lap VI (V 1). Eta irakurrarazi zion nolako sariak dituzten
zeruan birjinitate saindua beiratzen dutenek. Jnn SBi 97. Aikünü Mariak bezala begiratü lehen grazia hura! Ip
Hil 16. Aitzinian ekhar erazi zian Sen Lükasek egin Ama Birjinaren imajina, Santa Maria Handiaren elizan
begiratzen dena. Ib. 180.
(s. XX) Hartu, edo begiratzeko izan gauzak itzultzen ez dituztenak. CatJauf 84. Sarrixago, buruil, urrietan,
oliben aldi eta amanden, bat ala bertzea lehertzen ohi baitira olio egiteko, jateko begiratzen ez direlarik. JE Bur
82. Begira bethi zuen fedea. Barb Sup 165. Badakitelakotz beren lurgintzako eta kabaleen mozkinen sariak
beiratzen, noizian behin gorputzari dohazkon goxotasuna, zuzenak direlarik, ukhatu gabe. Zub 98. Etxolan bethi
begiratzen zuten ur benedikatuarekin ongi zeinaturik. "Tenue toujours en réserve". Barb Leg 124. Urthe onetako
bihiaren bortzetarik bat gerokotz begiratzeko. Zerb IxtS 27. Izenak eta oro emaiten dauzkutenaz geroz, zertako
behar ginuke den gutienko duda ere begiratu? Ib. 32. Hala ere, Goidelarazko idazkuntzak haien oroitzapena
begiratu zuen. Mde Pr 222. Bere nortasuna, bere etnia jatortasuna begiratuko dituen Euskal Herri batentzat
borrokatu nahi dugu. Ib. 40. Gainera, bi poema igortzen derautzut --eta hoik zuhaurentzat begiratzen ahal
dituzu-- erdaraz eta euskaraz. Ib. 199. Azekirat aurdiki zituen bortz urtez orhoitzapen gisa begiratu zapeta
mutzituak. JEtchep 60. Fedea, bederen, begiratu omen zuen azken hatseraino. Ardoy SFran 223.
v. tbn. Mat 148. Hb Egia 134. CatS 61. Zby RIEV 1908, 293. Etcham 216.
Mantener, conservar (en un estado). Halaber, nahi gaituán othoi, kaste eta xahu begiratu, hanbat gure
gorputzetan, nola gure spirituetan. Lç ABC B 4v. Halakotz hagitz aitzinatuko duzu begiratzen bazare libro
munduko artha guzietarik. SP Imit II 5, 3. Bena aita orano ez ase mendekatzez; / Jaun horier galthatü ükhen
otoritatez, / Presu begiratzeko librantxaik ükhen gabez. Etch 142 (presu egon erazteko, en otras versiones).
Odola hark du garbi beiratu zainetan. Hb Esk 7. Xahü begira ezazü gure bihotza. Ip Hil 19. Bereziki neskato
gazten begiratzeko galbidetarik urrun. HU Zez 105. Bertutea garbi begiratzeaz. Ib. 107. Gogoeta lohiak
khenduko tutzu, bihotza begiratuz garbiki. CatJauf 6. Bazen bertze zakur bat, gogoan bizirik begiratu dutana. JE
Bur 19. Ait'amen aitek utzi legeak beiratzeko bethi lerden. Ox 162. Eskual-herri guziak / bere pean gitu, / Gu
azkar eta sano / nahiz begiratu. Etcham 212. Eta hok ausikiño bat doidoi pudding-xerrari, garaitikoa oso
beiratzen dutelarik. JE Ber 31. Belhaunik belhaun zueri esker / da begiratu azkarra / geure leinuak asmaturiko /
theologia zaharra. Mde Po 102. Haren hemendik, ahal bezen luza, urrunt begiratzeko. Larz Iru 72. Emazte
horrek nola ez duke lagundu bere bihotzaren garbi begiratzen? Ardoy SFran 306. Garbiki beiratzeko euskaldun
dohainak. Xa Odol 111.
(L, S, Sal, R ap. A). Reservar. Baina orain diraden zeruak eta lurra hitz beraz reserbaturik suko begiratzen
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
569