Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
eta begira ezazü. Ib. 265. Bezperan oraino Baionan izana zen, herritar laborari hanbat maite zituenen zuzenak
begiratu nahiz. HU Aurp 86. Ez badire salatari nahi, Jinkoak beira, ez diten izan berak salatuak. Ib. 138.
(s. XX) Galdatzen dugu Jainkoak begira gaitzan gaitz guzietarik. CatJauf 101. Eta bizia begiratu dakokanean,
hogoi libera urre haren ganik ezin bilduz higatuko duk hire burua. JE Bur 126. Eskuarak gu gaitu begiraturen,
pareta hazkarrenak soldadoa egiten duen baino ere hobeki. Barb Sup VII. Ama Birjinak gaixtoetarik begiratu du
Xalbador. Ox 62. Etsaiak ardiesten balinbazuen barnian sartzea, han gerizatzen ziren erregeak eta gudulari
hoberenak, kanoi eta tresna guziekin heien beiratzeko. Zub 83. Ekaitzetik begira gaituzu. Or Mi 131. Itsasaldetik,
dakizun bizkar konkor harek berak beiratzen zuen [Donostia]. JE Ber 84. Mistralek ongi (ta gaurki)
darakus gizon ale baten esku naroak zer dezaken, asabaen mintzoa eriotzarengandik begiratzeko. Ldi IL 37.
Gaitzetik begira ditzazun. Ir YKBiz 464. Beti begiratu zituzten egin-ahala herriko interesak. Zerb IxtS 23. Ez
batere Itsasuarren, eta are gutiago Jondoni Murtutsen trufatzeko, Jainko maiteak begira gitzala bietarik. Lf
Murtuts 3. Itzalgaizka zerbait asmaketan diardun norbait laisterka doanean, nerauk ere laisterka ibilli bearra
dut, nire burua begiratzeko. Zait Sof 74. Ziberutarrek armak erabilten tie bethi beren herriaren, Ziberuaren
begiratzeko. Mde Pr 51. Guduan hil baitziren gure beiratzeko, / Bakean ez ditugu nihoiz ahantziko!
(Monumento a los muertos en la primera guerra mundial). In Zerb Azk 25. Semeak, amarekin zintzo izanez eta
etxeko burubidea ta pakea begiratuz, atzemanak atzemaillearen gogara zigorkatu zitun. "Curans familiae
disciplinam et concordiae suorum consulens". Or Aitork 229. Hor zinezten gogoeta ilunetarik ene begiratzeko.
JEtchep 69. Inolako agintaritzan danak, agintari danez, bere buruari dagokiona eztu begiratzen. Zait Plat 135.
Zein arrisku letozkidakean eta aiengandik nere bizia nola begiratu nezakean, asi nintzan nere barrena aztertzen.
Anab Aprika 60. Gaitz orretatik bertako jendea begiratzearren, prantzesek arraitxo oriek Ameriketatik ekarri eta
errekaetan zabaldu dituzte. Ib. 40. Gizatasuna babestu dezala, gizonari dagozkion baliozko guztiak zaindu ta
begira ditzala. Vill Jaink 92. Zure letrek hanitz lagundu eta beiratu nutela. Larz Iru 120. Hartu dugun
zerutikako janariak begira gaitzan zorigaitz guzietarik. Ardoy SFran 350. Holako euripetikan / Jeinkuak begira
gitzala. Xa EzinB 115. Arbola hori beira dezala / zeru gainetik Jainkuak. Mattin 78. Gero behar nüntiala /
üngüriak begiratü, / Mendien zola erditan / mürriak ere goititü. Casve SGrazi 68. Zeren [Jinkuak] beitzütie /
begiratü larrützetik. Ib. 120.
v. tbn. SP Phil 230. Arg DevB 222. Tt Arima XVI. Ch III 26, 2. Mih 23. Mercy 3. Monho 140. AstLas 62. MarIl
33. CatS 16. Barb Sup 19. FIr 155. Etcham 219.
Beiratu: Monho 28. Dh 105. Laph 239. Zby RIEV 1908, 205. Ox 30. Etcham 175.
(Objeto en dativo). --Beraz Letheriña hoiek zer dira? --Orok Jinkoari egiten deritzen othoitziak Popüliari
begiratzeko haren khexüeritik. Bp II 60.
(L-ain, S, R-is; SP, Lar, Añ (AN), Dv, H). Ref.: A; Lrq; Gte Erd 81. (Intrans.). Guardarse. "Se donner de
garde" SP. "Begira zaite, donnez-vous de garde" Ib. "(Del agua) mansa me libre Dios, ura bada geldi, artatik
begira adi" Lar. "Guardarse" Lar y Añ. "Abstenerse de hacer cosa mala, bekatutik [...] (AN) begiratu" Añ.
"Begira zaite harenganik" Dv. "(L-ain), conservarse, conducirse. Ederki begiratzen da hori bere lanetan, ése se
conserva bien en medio de sus trabajos" A. "Begiraki erraiteatik (R-is), guárdate bien de decirlo" Ib. "Arriskutik
begiratzen da (BN-lab)" Gte Erd 81. Falsu testimoniotik ezin ehor begira; / Halaz kondemnatu zuten Ieinkoa
ere hilzera. E 233s. Baldin haren hirá gure gainera erekharri nahi ezpadugu, hartarik begiratu behar garela. Lç
Ins D 7r. Begira gaitezen egin hobenaz bantatzetik. EZ Man I 35. Badakusazu sendatu zarela, begira bada berriz
eritzetik, zerbait are lehen baiño gaizkiago gertha eztakizun. Ax 469 (V 304). Orotan fida adi, orotarik begira
adi. "Fie-toi de tous, & donne-toi garde de tous". O Pr 379. Non zure hegalen itzalaren azpian begiratzen
baitzen oldartzen zaizkon tentamenduetarik. SP Imit III 50, 2. Oi, bada, nik lehen pena hauk / Munduan
ezagutzera, / Begiratuko bide nintzen, / Ifernurat erortzera. Gç 175. Beiratuko naiz [etxea] egitetik / Deabruaren
ohatzea. Ib. 123. Nola ihor begira daite gezürti izatetik, eta egia eztenaren erraitetik? Bp I 103. Begira zaite
sartzetik gauza goregitan. Ch III 58, 1. Zeruko graziez usaia gaixtoa egitetik ungi begira gaitezen! He Gudu 168.
Begiraturen naiz, munduko diru guziak izatekotan ere, hedatzetik eskua erregeren semearen gainerat. Lg I 364.
Haren kanbiatziak emaiten deragun gatzaren medioz begira giten. AR 64. Nekazalen lanetarik behar
da begiratü, eta finkatü Jinkuaren zerbitxiari. CatLan 88. Garbitu behar gera orietatik, eta begiratu behar gera
berriz egitetik. Ub 211. Nor bera beiratuko da / bertzela pentsatzetik. Monho 60. Zorrozki beiratu behar gare
jenden laudorioen ta munduko ohoren gutiziatik. Dh 67. Beiratuko naiz hotzaz edo beroaz, eritasunez. Ib. 234.
Nahi zare begiratu kosta tristeki joitetik? MarIl 101. Begira gaiten hoin kriminela laiteken hutsetik. Jaur 195.
Gaierdi zerenatik begira zitaie. Etch 378. Beiratuko naiz gauean sartzetik. Hb Egia 125. Azken judizioko
dohakabetasunetarik begira nadiela. Dv LEd 270. Zertarik egün saintü hartan behar gira begiratü ororen
gañetik? CatS 46. Makhur hortarik begira gaitezen. Arb Igand 34. Kalapitarik gabe, jan edan eta elhe
alferretarik begiratuz. JE Bur 173. Farisauen ta Sadukearren orantzatik begira zaitezte. Ir YKBiz 235. Begira
zaite lizunkeriatik. Zerb IxtS 61. Beira gaiten, guhaur [bekatu] hortarat ez gintazkelako urgulutik. Larz Senper
118. Beiratuko naizela hemendik aintzina. Xa Odol 136.
(L, BN-ciz, S; Dv, H), beiratu (BN-baig; VocBN). Conservar(se), guardar. Ref.: A (begira); Satr VocP
(beiratu); Gte Erd 47. "Neguko begiratzen dut belhar idorra" Dv. "Bere diruak ongi begiratzen ditu" H.
"Guardar, conservar, esconder" Satr VocP. "Mintzaira behar da begiratu (BN-ciz)" Gte Erd 47. Cf. A Apend:
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
568