Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
eixu atzeruntze begittu, ostien damutuko yatzu-te. Alzola Atalak 40. --Ikusi eutsezak zelako ankak deukezan
neska orrek? --Ez. --Ba, beittu'yozak. --Beittuko'eutsaz ba. Ib. 46. Eztiegu alperrik begiratzen izar-mordoen
sortze-sartzeeri. Ibiñ Virgil 75. Zertako antziñako izar-mordoen zantzuen sorpena begiratu? Ib. 60. Zoiaz beitzen
or-ziar nun egoki jarri geinkian bixok. Etxba Ibilt 456. Begira zazu azalaren latza edo begiaren iluna baino
barrenago, edo berari ezin begiratuan, irakur edo abestu, gora gora, liburu honetako kantuak. Larre in Xa Odol
12. Etxe artan da errespetua / begiratuta bertatik. Uzt Sas 225. Ez diot begitu. Azurm HitzB 34. Ezkutaria
ondoren ote zetorkion begiratzeke, puskatxo bat urrutiratu zan andik. Berron Kijote 190. Honetaz gero
mintzatuko naizenez gero, begira dizaiogun beste arrazoiari. MIH 80. Eta alde batetik eta bestetik begiratu
behar dira gauzak. Ib. 197. Liburu batean eta bestean ez dago, ongi begiratuz gero, bi lagun besterik. Ib. 334.
v. tbn. (para autores septentrionales) Elzb PAd 34. Arb Igand 32. Beiratu: Mattin 138.
(Con complemento en caso instrumental). San Ignazio geurea / egizu arren bakea / dozun ezkero an da
emen / zeure senipartea; / ez begiratu egiteaz / gizonak utsegitea / bada ezagutzea. BBizk 122.
(Con aux. intrans.). "Ez da nihori begiratu nahi, il ne veut écouter personne" Dv.
"Fijarse. Enatxako begiratu (V-ple)" A Apend. Othoitz onei begiratzen zaizte, Iauna. CantIzp (ap. H). Eta
bethi iraunen duten suak, nola jasan behar ditut nik? Nola horri ez natzaio begiratu? Dv LEd 168 (Cb Eg II 92
nola au begiratu ez nuen?). Begiraturen naiz bethi zure Ebanjelioko hitzei. Ib. 8. Eta ari huni, behar bezala
begiratzen ez banintzan, nere onari bedere begiratu behar nioen. Ib. 77. Hola egiten dutenei etzaitezela begira.
Dv Lab 343.
(Reflexivo). Beira zaite ispilu andian. El 73. Zeruko ispillu eder onetan ondo begira zaite. Cb Eg III 340.
Nagusitu eztidin lar librotxo au, itxiten dot emen. Norbera begiratu bedi; ta eskatuten badeutso humiltasunaz
argia Jangoikoari, erakutsiko deutso Jaunak, zer itxi ta zer artu bear daben ona izateko. Añ LoraS 191s. Dama
gaztiak, ez egon lotan, / begira zaitezte ispillu ontan. Bil 82. Ez nauzu ain itsusi ere. Oixtion, itsasoa aize gabe
zegola, ur-ertzean begiratu naiz. Ibiñ Virgil 34.
2. (L, BN, S, Sal, R; SP, Lar, VocS, Añ, Dv, H; begiatu S), beiratu (BN-bard-lab; VocBN, Gèze), behiratu.
Ref.: A; EI 301; Lrq; Gte Erd 47, 212. Cuidar, defender, proteger. "Garder" SP, VocS, VocBN, Gèze "Amparar",
"apadrinar" Lar y Añ. "Cuidar, guardar" A. "Begira nazazu gaitzetik (BN-lab-arb-ciz, S)" Gte Erd 212. "Ona
usteletik begiratzen du (BN-lab)" Gte Erd 47. "Jainko ona, begira nezazu (BN-lab)" Ib. 47. v. zaindu, gorde.
Tr. Propio de la tradición septentrional, tbn. lo usan algunos alto-navarros como Beriain. Lo hallamos además en
Ubillos y en unos pocos autores occidentales del s. XX.
Arratsian etzitian gomendadi Ieinkoari / Eta othoi begirezan peril guzietarik. E 15. Begira beza bere mihia
gaitzetarik. Lç 1 Petr 3, 10. Begira nazazu peril guztietarik. Mat 187. Eta ez-kaitzazula utz tentamendutan
erortzera: aitzitik begira gaitzazu gaitzetik. Ib. 2 (Harb 3, SP GirDoc 5, FPrS 21, Bp I 41, CatLav 5 (V 11),
CatLan 12, CatLuz 3, UskLiB 13, CatJauf 2 begira; Lç Mt 6, 13 delibra, Ber Doc 84r libra; cf ConTAV 5.2.8
begi[ra gaitzazu] en un catecismo alto-navarro, que parece ser la única muestra de begira en versiones
peninsulares del Padre Nuestro, ya que en todas las demás solo se encuentran variantes de libratu. Begira, en
cambio, es general en toda la tradición septentrional). Iainkoak begira dezala ene astotxua haren zekaletik. Volt
197. Ezen ni nauk Iaun puxantaz beti inspiratua / Eta faltan erortzetik ziñez begiratua. EZ Man I 31. Aingeru
begiratzen gaituztenak. Ber Trat 31r. Ungi begiratua da, Iainkoak begiratzen duena. Volt 134s. Zeren orduan
hain da itsusi, non itsustasun hark berak begira baillezake aitzinerat gehiago haserretzetik. Ax 281 (V 188).
Begira nezak ur emeti, / nihaur niaitek lasterreti. O Pr 75. Iauna, begira ezazu zure poblua. Hm 111. Othoi
ezazie Eliza Sainta Katolika, Apostolika eta Romanoaren begira eta goratzia gatik. FPrS 17. Azkeneko egunean /
Behar nauzu beiratu. Gç 136. Haragiaren gutizietarik, begira gaitzatzu, Jauna. Ib. 126. Ordea Jainkoak bethi
begiratu eta guardatu zuen bere garbitasunean. ES 155. Zeren gaztek han [...] alferkeriaren herdoilletik
begiratzen baitzuten bere burua. Ib. 186. Beira nazazu iende hitzuntzi eta ariñetarik. Ch III 45, 4. Borthitz
gaitzala, hirrisku guzietarik begira gaitzala. He Gudu 171. Zure egiak jakintsü nazan, harek begira nazan eta
ürhentze hun batetara drano hartan irañ erazi dizadan. Mst III 4, 1. Begiratu zuen bere burua errhoarena
eginik. Lg I 285. Beira nazazu bizitze iragankor huntan. Brtc 74. Zer lanjerretarik Jinkoak beiratu edo libratu
zien. AR 245. Heren buruak neke-pen oetatik gordetzeko ta begiratzeko eskua ta indarra. Ub 156.
(s. XIX) Eta errok Didieri / untsa begira dezan / igorten derodala alhaba / orai arren hirekila. Xarlem 736.
Eta ez gaitzatzula utz tentamentutan erorzera, aitzitik, begira gaitzatzu gaitzetik. Mg PAb 157 (en boca de un
bajo-navarro). Begira nazazu haren galtzetik. Dh 112. Begira zazu, Jauna, zure zerbitzariaren arima, begiratu
duzun bezala Enok eta Elia munduko heriotze komunetik. JesBih 460. Aingeru begiraleek begiratzen gaituzte
salbamenduko etsaien kontra. Jaur 410. Uroski ez baluzte / Gizonek [neskatuak] behiratu, / Norbeitek behar
zuela / Larrutik pagatu. Bordel 173. Jin ziren. Ziradiren joailiak / Arrotz-lurretara / sokorri txerkara, / Gathu
armadatik begiratzeko. Arch Fab 211. Hari esker da bidez Senpere dohatu, / Hark ere dio ungi oihana beiratu.
Hb Esk 120. Antzara-piro sorthu-berriak begiratu behar dira hotzetik eta uritik. Dv Lab 292. Mendirat igorriko
ditut muthilak, [Iñazio] etsai guzietarik begira dezaten. Laph 145. Izarrak dire zeruko / Aingeruen begiak, /
Gizonen begiratzeko / Yainkoak ezarriak. Elzb Po 187. Uri erantsi edo uhar ikharagarri batek begiratu zuen
Martina erretzetik. Jnn SBi 177. Bekatu orijinaletik begiratu zuen Birjina Maria. Lap 320 (V 145). Emaiten
deizügü gure gogoa, begira ezazü herrapide eta inganio gaizto orotarik. Ip Hil 221. Itzalpe egiozü [familia huni]
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
567