Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
begiratasun. Mirada. v. begirasun. Bere begi ederrak, begiratasun gozo eta legunezko begi aiek. Muj
RIEV 1907, 207.
begirategi. "Miradero" Lar y Añ. "Mirador, corredor, galería, terrado, azotea para explayar la vista" Ker, voc.
final de su versión de la Biblia. v. begiratoki.
begirati. 1. Prudente, mirado. v. begiratu (II). Oneraño santu guziz begiratiyak. 'El prudentísimo santo'.
Aran SIgn 103. Itz gutxidun laguna, beretzako zurra eta begiratia danarren, gure ele zarraren aztarren izkutu
sakonak ikasten gabiltzenontzat ez da egokia. EEs 1915, 2.
2. "Begirazale, begirati, mirón" BeraLzM.
begiratiar. "Partisan de la continence" Dv.
begiratiartasun. "Continence" Dv.
begiratoki (Bera), beiratoki. 1. Mirador. "Mirador, azotea" Bera. Argi ta su bolborazkoak [...] bere etxeko
dorre edo begiratokian ipinten ziarduela. Aran SIgn 57. Bein baño geiogotan Otsondoko lepo beiratoki arintsu
artarik zabaldu izan ditut nire bi begiak. Eskual 28-2-1913 (ap. DRA). Oraindik ez dira etorri. Ageri ote dira
begira-tokitik? Alz Bern 55. Atzian, ezkerretara, sarrera zabala. Eskuira, begiratoki edo miradoria. Alz Burr
49. Zure begien ikusgarri arrigarritzat, amestu zentzaken begiratokirik ederrenetakoa nai badezu, zoazkio goiko
kurutzeari ondora. TAg Uzt 92. Begiratoki amesgarri onetatik bezaingo ikusgai ederrik begietaratu ete litakio
ikusleari iñundik? Ib. 93. Ango etxe aundienetako baten goiari "Begiratokia" esaten zioten eta, benetan,
arritzeko moduan ikusten ziran erria ta inguruak. Anab Aprika 53. Etxea ikaragarrizkoa zen. [...] begiratokiak
zabal eta lekutsu, gelak izango bailiran. Etxde Itxas 73.
2. bigiratoki. Mirilla, punto de mira. Erbia urrunago ta bigiratokia gorago artu bear du eiztariak. ArgEgut
1935, 10.
begiratsu. Mirado, prudente. Bada gizon jaieradun, txit zuzen, begiratsua ta artarakoa zan izan ere. Aran
SIgn 89. Esakeretan begiratsuba, egikeretan artetsuba. Otx 22.
begiratu (V, G, L-ain; Lcc, Urt II 427, Lar, Añ, Dv, H, Zam Voc), begidatu, beiratu (H), beiretu (AN-ulz),
beatu (V-ger-m-gip), begitu (V-arr-m, G-nav, AN-gip-5vill; H), beitu (V-gip, G), beidatu. Ref.: A; Iz Ulz
(beirétu); Holmer ApuntV; Etxba Eib (begiratu, beittu); Gketx Loiola; Elexp Berg (begiratu, beittu); Gte Erd 47,
48, 50, 63. Tr. Begiratu es con mucho la forma más usual; beiratu se documenta sobre todo en autores
septentrionales y navarros (que generalmente usan tbn. begi-). Los vizcaínos del s. XX emplean begitu y, en
menor medida, beitu; se encuentran estas formas tbn. en algunos pocos textos guipuzconos de la misma época.
Soroa utiliza begidatu, Bordel behiratu y San Martin beatu.
I (Vb.). 1. Mirar, observar, atender; considerar, examinar, registrar; tener en cuenta. "Mirar, begiratu" Lcc.
"Mirar al través, ogen begiratu" Ib. "Ponderar, pensar, begiratu ondo", "míralo, begiraezak", Lar. "(Mirar de)
lado, de medio lado, zearka begiratu" Lar y Añ. "Begira nazazu, regardez-moi; id. begira dezadazu, begira niri"
H. "Begitu (BN), observer, suivre de l'oeil avoir l'éveil. Jendiak hasi dira begitzen" Ib., que cita a E, pero no hay
nada similar en este autor."Estar encima, seguir los pasos, custodiar. Asko begiratu bearreko umea da ori" Gketx
Loiola. "Mirar, dirigir la vista. Beittu zeiñ datorren bidian gora" Etxba Eib. "Beittu gorutz izarrak ikusteko"
Etxba Eib. "Begi(ra)ketan (ezeri), no mirar a nada" Iz ArOñ. "Mirar. Batipat agintzerakoan erabiltzen da. Beittu
non dagon txakurra" Elexp Berg. v. 1 behatu, SO EGIN.
Tr. De uso general en la tradición meridional; es poco frecuente entre los labortanos y bajo-navarros, y no lo
emplean los suletinos.
El complemento va, prácticamente en todas las épocas y dialectos, en dativo o alativo. Hay algunos ejemplos,
siempre de autores meridionales, de complemento en caso absoluto: se encuentra a menudo, aunque en general
junto al dativo, en Lazarraga (begiratzaka), Elizalde, Cardaberaz, Lizarraga de Elcano, Astarloa y Arrue; el caso
absoluto se hace más frecuente desde principios del s. XX. En BBizk aparece con instrumental.
Duvoisin emplea a menudo el auxiliar intransitivo bipersonal con sujeto personal (begiratu natzaio); tbn. en un
ejemplo de Cantica izpiritualak citado por Harriet. Cf. Dv: "Quand begiratzea signifie 'regarder', il veut le
régime au datif. Le basque dit 'regarder à quelque chose' et non 'regarder quelque chose'".
Bi pundutan diagozu gure gauza guzia: / Hongi egin badazagu segur parabizuia, / Bekhatutan hil dadina
bertan kondenatuia. / Berze biderik ezin date hobenari begira. E 28s. Munduiaren iuiatzera rigoroski heldu da /
Nola gauden aphaindurik batbederak begira. Ib. 49. Alkarri begiraturik. Lazarraga 1159r. Agana begiraturik.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
564